Ungir jafn­að­ar­menn í Hafn­ar­firði standa á bak við þá til­lögu í bæj­ar­stjórn að stór­auka fræðslu um sam­kyn­hneigð í skóla­starf­inu. Það er alltaf ánægju­legt að sjá unga stjórn­mála­menn taka prinsippaf­stöðu með mann­rétt­ind­um. Í frétta­til­kynn­ingu frá Sam­fylk­ing­unni mátti skilja að til­lagan hefði verið sam­þykkt og að hún fæli m.a. í sér að nem­endur hefðu brátt aðgang að full­trúum frá Sam­tök­unum 78 í skól­anum og að þeir og kenn­arar fengju fræðslu – auk þess sem sam­tökin færu í náms­efn­is­gerð með bæn­um.

Miðað við mínar upp­lýs­ingar var frétta­til­kynn­ingin óná­kvæm. Bæj­ar­stjórnin ku hafa tekið vel í málið (þvert á flokkslín­ur, sem er ánægju­legt) en þaðan var því vísað til fræðslu­nefndar til frek­ari skoð­un­ar. Þetta er mik­il­vægt. Óháð því hve mál­efnið er göf­ugt, þá er ekki hægt að sam­þykkja það að stjórn­mála­menn geti stjórnað náms­efni, kennslu og kennslu­háttum að vild. Það er bara ekki boð­legt. Stjórn­mála­menn verða að virða ákveðin mörk um sjálf­stæði og fag­mennsku skól­anna.

Hinir kjörnu full­trúar eiga ekki að vera áhrifa­lausir um skóla­mál en þeirra er að marka stefnur í stórum dráttum og styðja við skóla­kerfið án þess að taka sér beint boð­vald yfir því.

Við­eig­andi mál fyrir Hafn­ar­fjörð

Það er dálítið við­eig­andi að þetta mál hafi komið upp í Hafn­ar­firði. Hafn­ar­fjörður hefur eitt­hvert það mið­stýrð­asta skóla­kerfi sem finnst á Íslandi. Að mínu mati og margra ann­arra eru alltof margar ákvarð­anir um skóla­mál í Hafn­ar­firði teknar ofan frá. Kenn­urum í bænum hefur t.d. bein­línis verið sagt að ef þeir eigi í vand­ræðum með að sætta sig við ákveðin (um­deil­an­leg) atriði í skóla­stefn­unni þá sé þeim sjálf­sagt að finna sér annað sveit­ar­fé­lag til að kenna í – ef þeir vilji vera í Hafn­ar­firði skulu þeir gjöra svo vel og gera það sem fyrir þá er lagt. Slíkt er ekki heilla­væn­legt ef ætl­unin er að styðja við grósku­mikla skóla­þró­un. Þaðan af síður er æski­legt að opin boð­leið sé frá kjörnum full­trúum til starfs­ins í skól­un­um. Hinir kjörnu full­trúar eiga ekki að vera áhrifa­lausir um skóla­mál en þeirra er að marka stefnur í stórum dráttum og styðja við skóla­kerfið án þess að taka sér beint boð­vald yfir því.

Málið í Hafn­ar­firði hlýtur um leið að kall­ast á við mál Snorra Ósk­ars­sonar á Akur­eyri. Miðað við nýj­ustu upp­lýs­ingar telja þeir sem ráku hann að það hafi verið þess virði þrátt fyrir að það hafi verið ólög­legt því með því hefðu meiri hags­munir verið teknir fram yfir minni. Börnin ættu að njóta vafans. Með öðrum orð­um: þá má ímynda sér að hann sé skað­legur ein­hverjum börnum og þess vegna á ekki að taka séns­inn.

Það vildi ég að börn nytu vafans miklu oftar í skóla­kerf­inu. Ég kalla t.d. eftir því að menn meti hvort algeng­ustu kennslu­hættir og áherslur séu ævin­lega í sam­ræmi við það sem börnum er talið hollt. Mig grunar að röðin á högg­stokk­inn verði ansi löng ef hreinsa á út úr skólum allt það sem valdið getur sál­ar­ang­ist eða van­líð­an.

Öðru máli hefði gegnt hefði Snorri verið sak­aður um til­tekin afglöp í starfi. Um það gilda skýrar og ein­faldar regl­ur. Reglur sem eiga að byggja á hóf­semd og koma í veg fyrir spill­ingu. Það er nefni­lega algjör­lega ómögu­legt að sveit­ar­fé­lögin sjálf séu æðstu dóm­arar um það hvaða starfs­fólk er sam­boðið virð­ingu þeirra. Hvar lægju mörk­in? Myndum við vilja losna við kenn­ara sem hefði reynt að rífa bruna­slöngu af þing­verði? Mættu kenn­arar berj­ast fyrir lög­leið­ingu fíkni­efna? Eða syngja lög um að það sé gott að fá það í boss­ann?

Þar afhjúpaði sig hver fáráð­ur­inn á fætur öðrum sem hómó­fó­bískan asna sem heldur að hlut­skipti sam­kyn­hneigðra í líf­inu sé að vera kynóðir barn­a­níð­ingar á þermisstigi.

Hver fáráð­ur­inn á fætur öðrum afhjúpaði sig

Það er nefni­lega svo að ekk­ert svið mann­legrar breytni er laust við skörun við móðg­un­ar­girni ein­hverra. Allt getur mis­boðið ein­hverj­um. Málið í Hafn­ar­firði sýndi það einmitt glögg­lega þegar dreggjarnar á Útvarpi Sögu streymdu út í ljós­vak­ann og töl­uðu af slíku hyl­djúpu skiln­ings­leysi um mál­efni sam­kyn­hneigðra að Gylfi Ægis­son virkar hýr í sam­an­burð­in­um. Þar afhjúpaði sig hver fáráð­ur­inn á fætur öðrum sem hómó­fó­bískan asna sem heldur að hlut­skipti sam­kyn­hneigðra í líf­inu sé að vera kynóðir barn­a­níð­ingar á þermis­stigi. „Þarf ekki fræðslan um sam­kyn­hneigð að vera sýni­kennsla?“ spurði fleiri en einn.  Við­brögð sem þessi sýna svo ekki er um villst að ungu jafn­að­ar­menn­irnir í Hafn­ar­firði hafa full­kom­lega á réttu að standa þegar þeir telja þörf á því að auka fræðslu um hinseg­in­mál. Krafa um fræðslu verður aldrei að hræsn­is­lausu kæfð í fáfræði.

Ég vil samt aftur ítreka: Stjórn­mála­menn eiga ekki að hafa heim­ild til að stjórna því hvað er kennt og hvern­ig. Skólar eru bundnir af námskrá. Aðal­námskrá hefur reglu­gerðar­í­gildi. Eftir henni eiga skólar að fara. Þeir hafa um leið hið vanda­sama hlut­verk að útfæra aðal­námskrána með ýmsum hætti. Sú vinna á að byggja á fag­mennsku starfs­fólks skól­anna og lýð­ræð­is­legum vinnu­brögð­um. Lýð­ræð­is­leg vinnu­brögð eru ekki það að ein­hver vinni kosn­ingu og fái þá að ráða hvað allir aðrir gera. Það þarf að virða ýmis mörk. Það þarf ekki að benda á annað en að nákvæm­lega þessi mörk hafa oft og ítrekað orðið skóla­kerfum til bjargar þegar reynt er að sveigja skól­ana til fylgis við ákveðna hug­mynda­fræði eða skoð­an­ir. Mörk eru nefni­lega þannig að þau eru sett til höf­uðs hálf­vit­unum en hinir viti­bornu verða líka að virða þau. Ann­ars eru þau engin mörk.

Við viljum heldur ekki að bæj­ar­stjórn Akur­eyrar ákveði að allir skólar í bænum kenni ein­göngu norð­lenskan fram­burð og ljóð Dav­íðs Stefánssonar.

Það er vænt­an­lega þess vegna sem bæj­ar­stjórn vís­aði mál­inu áfram í stað þess að sam­þykkja það eins og haldið hefur verið fram. Nú á að reyna að finna því þann bún­ing sem skar­ast ekki á við eðli­leg vinnu­brögð. Við viljum ekki opna á það að í næsta mán­uði ákveði bæj­ar­stjórn Garða­bæjar að allir kenn­arar og öll börn skuli fá fjár­mála­fræðslu frá Lands­bank­anum og að í hverri ung­linga­deild skuli vera starf­andi þjón­ustu­full­trúi. Við viljum heldur ekki að bæj­ar­stjórn Akur­eyrar ákveði að allir skólar í bænum kenni ein­göngu norð­lenskan fram­burð og ljóð Dav­íðs Stef­áns­son­ar.

Sjálf­stæði og fjöl­breytni

Skólar þurfa að fá að þró­ast á eigin for­sendum og innan þess ramma sem þeim er ætl­að­ur. Til þess þurfa þeir úrræði og frelsi.  Það er eng­inn skortur á kröfum um fræðslu um sam­kyn­hneigð og hinseg­in­fræði í námskrá. Þar er kveðið mjög skýrt á um þessi mál. Skól­arnir eiga að kenna þetta. Það þarf enga bæj­ar­stjórn til.

En þá má velta fyrir sér hvort skól­arnir séu ekki að standa sig. Og ef svo, hvernig skyldi standa á því?

Jú, skóla­þróun bygg­ist á sjálf­stæði skóla og fjöl­breytni. Það er aldrei verið að gera allt í einu. Ef áhersla er lögð á hinseg­in­fræði þá er sjaldn­ast verið að skoða fötl­un­ar­fræði á með­an. Þannig virka hlut­irnir bara. Sum sveit­ar­fé­lög telja að skóla­þróun sé best þannig að ein skrif­stofa ákveði hvað allir skól­arnir gera. Þannig er það í Hafn­ar­firði. Nýlega var þar ákveðið að upp­lýs­inga­tækni­þróun í skóla­starfi krefð­ist þess að í allar stofur yrði settur skjáv­arpi (sem er lík­lega það tæki sem hrað­ast hverfur af skóla­þró­un­ar­svið­inu þessi miss­er­in). Miklu nær væri að leyfa skólum að setja sér sín eigin mark­mið og efla kenn­ara til að efla á end­anum börn og aðra með­limi skóla­sam­fé­lags­ins.

Það er eðli­legt að yngsti bæj­ar­stjórn­ar­full­trúi Hafn­ar­fjarð­ar­bæjar sé ekki alveg með það á hreinu hvernig best er að hrinda hug­sjónum sínum í fram­kvæmd og koma á æski­legri hreyf­ingu í kerf­inu.

Skólar eru í of mörgum til­fellum með svo bundnar hendur um starf­semi sína að skóla­þróun líður fyrir það. Þess vegna eru hinseg­in­fræði ekki á dag­skrá nógu víða. Og jafn­vel þótt þeim sé bætt inn mið­lægt og að ofan þá merkir það að eitt­hvað annað fellur út í stað­inn. Eitt­hvað sem eflaust er líka gríð­ar­lega mik­il­vægt.

Sam­tökin 78 hafa reynst afar öflug við fræðslu­starf­semi. Á sama tíma glíma þau við fjár­öfl­un­ar­vanda og skort á stoðum undir starf­sem­ina. Hafn­ar­fjarð­arbæ væri að mínu mati nær að styrkja sam­tökin beint til að sýna stuðn­ing sinn í verki og stuðla síðan að því að þeir skólar í sveit­ar­fé­lag­inu sem skara fram úr á þessu sviði jafn­rétt­is­fræðslu fái þá athygli og þann stuðn­ing sem þeir eiga skil­ið. Þeir skólar gefa þá til skóla­sam­fé­lags­ins en fá á móti eitt­hvað annað sem aðrir hafa þró­að. Þannig býr maður til öfl­ugt skóla­sam­fé­lag sem aðlag­ast breyti­legum veru­leika.

Það er eðli­legt að yngsti bæj­ar­stjórn­ar­full­trúi Hafn­ar­fjarð­ar­bæjar sé ekki alveg með það á hreinu hvernig best er að hrinda hug­sjónum sínum í fram­kvæmd og koma á æski­legri hreyf­ingu í kerf­inu. Það sem er kvíð­væn­legt er að henni eldri og reynd­ari bæj­ar­full­trúar um allt land virð­ast oft ekki vera með­vit­aðir um þessi mörk – eða bera að minnsta kosti tak­mark­aða virð­ingu fyrir þeim. Það er samt afar mik­il­vægt að þeir átti sig. Að ekki sé talað um að menn sjái að það er ótækt að gera lýð­ræð­is- og jafn­rétt­isum­bætur með póli­tísku vöðva­afli.

Höf­undur er kenn­ari.