Stærsta dag­blað lands­ins, Frétta­blað­ið, er borið frítt út í 90 þús­und ein­tökum á hverjum degi. Þótt lestur blaðs­ins hafi hríð­fallið und­an­farin ár er enn um að ræða einn áhrifa­mesta fjöl­miðil lands­ins. Og und­an­farna daga hefur hann afvega­leitt les­endur sína. Vís­vit­andi.

Blaðið heldur því ítrekað fram, líkt og um stað­reynd sé að ræða, að í sím­tali sem var hluti af máls­gögnum í Al Than­i-­mál­inu hafi ekki verið að ræða um Ólaf Ólafs­son, sem hlaut fjög­urra og hálfs árs fang­elsi í mál­inu. Það er bein­línis rangt, því aug­ljós­lega er verið að ræða hann og engan annan í hluta sím­tals­ins. Þar er verið að tala um hvernig Al Thani snún­ing­ur­inn skuli vera teikn­aður upp og meðal ann­ars rætt um þann bita kök­unnar sem Ólafur Ólafs­son átti að fá út úr hon­um. Um þetta er hægt að lesa í dómi Hæsta­réttar og um þetta er eng­inn vafi. Það getur síðan vel verið að hluti sím­tals­ins snú­ist um annan Óla. Það skiptir engu máli.

Ekki deilt um hvað gerð­ist

Þeir sem þekkja Al Than­i-­málið vel, og ég hef skrifað um það frá því á haust­dögum 2008, vita nefni­lega að það hefur í raun aldrei verið deilt um hvað menn­irn­ir, sem dæmdir voru til þungrar refs­ingar í mál­inu, gerðu. Þeir neita því ekki einu sinni sjálf­ir. Það er bara deilt um hvort það hafi verið ólög­legt. Hvort um glæpi hafi ver­ið að ræða eða bara sið­lausa, óábyrga og full­komn­lega skeyt­inga­lausa hegðun sem lögin næðu ekki utan um.

Nú liggur nið­ur­staða Hæsta­réttar fyr­ir. Í þeirri nið­ur­stöðu er tekin afstaða gagn­vart þessum gjörn­ing­um. Hún er ítar­leg, byggir á gríð­ar­legu magni gagna og vitn­is­burða og er skýr. Menn­irnir fjórir eru sekir um það sem Hæsti­réttur kallar alvar­leg­ustu efna­hags­brot Íslands­sög­unn­ar. Og það er alveg kýr­skýrt að þeir voru ekki dæmdir í fang­elsi á grund­velli eins sím­tals.

Það liggur fyrir að menn­irnir sem dæmdir voru í fang­elsi, og fólkið í kringum þá, eru ósáttir við það að þurfa að sitja inni. Það er skilj­an­legt, enda frels­is­svipt­ing hræði­legt hlut­skipti. En rétt­ar­ríkið hvílir á hug­mynd­inni um að athöfnum fylgi ábyrgð og sam­fé­lags­sátt­mál­inn er þannig að svona séu menn látnir axla hana.

Öld pen­inga þar sem eig­endur þeirra bera ekki ábyrgð

Það sem er nýtt, á þess­ari öld pen­ing­anna, er að hinir sterk­efn­uðu dæmdu menn, fólkið í kringum þá, og ótrú­lega vel borg­uðu lög­menn­irnir þeirra eru að teygja sig mun lengra í að berj­ast gegn end­an­legri nið­ur­stöðu dóm­stóla en áður hefur sést.

Nið­ur­stöður dóma Hæsta­réttar hafa oft verið tor­tryggðar áður, en aldrei hefur verið reynt jafn skipu­lega að grafa undan dóms­kerf­inu eftir að hrun­málin svoköll­uðu voru tekin til með­ferðar innan þess. Sá hóp­ur, sem í krafti aðgengis að pen­ingum setti íslenskt hag­kerfi á hlið­ina og olli var­an­legum skaða á þjóð­arsál­inni með víta­verðu athæfi sínu, er nefni­lega þeirrar skoð­unar að athöfnum þeirra eigi ekki að fylgja ábyrgð.

Fréttir með til­gang

Rit­stjóri Frétta­blaðs­ins segir í leið­ara í dag að dag­blaðið segi fréttir og að þessar ásak­anir séu frétt­ir. Það er rétt hjá henni að bréf eig­in­konu Ólafs Ólafs­sonar og ásak­anir um að sér­stakur sak­sókn­ari sé að ljúga í Aur­um-­mál­inu eru frétt­næmar, og það er engin að gera athuga­semdir við að þær fréttir séu sagð­ar. Það sem er víta­vert er hvernig frétt­irnar eru sagð­ar. Skrif Frétta­blaðs­ins byggj­ast ekki á því að upp­lýsa les­end­ur. Þar eru hlut­irnir settir grímu­laust fram á afvega­leið­andi hátt til að leiða les­endur að ákveð­inni hug­mynd um að rétt­ar­kerfið sé rotið og hafi brotið gróf­lega á mann­rétt­indum manna sem hafa verið dæmdir sek­ir.

Í frétta­flutn­ingi sínum af mál­inu hafa miðlar 365 rætt við eft­ir­far­andi sér­fræð­inga til að gefa frétt­inni vængi: Bjarn­freð Ólafs­son (sem var til rann­sóknar í Al Than­i-­mál­inu, kom að gerð flétt­unn­ar, var skatta­ráð­gjafi Ólafs Ólafs­sonar og stjórn­ar­maður í Kaup­þing­i), Brynjar Níels­son (sem var lög­maður grun­aðs manns í Al Than­i-­mál­inu sem var á end­anum ekki ákærður og hefur tjáð sig ítrekað opin­ber­lega um að honum þyki nið­ur­staða dóm­stóla í mál­inu röng), Þórólfur Jóns­son (fyrrum fram­kvæmda­stjóri fyr­ir­tækja­ráð­gjafar Kaup­þings og lög­maður Ólafs Ólafs­son­ar), Jón Steinar Gunn­laugs­son (sem vann grein­ar­gerð fyrir Ólaf Ólafs­son þar sem Al Than­i-­dóm­ur­inn er rengd­ur) og Ragnar H. Hall (fyrrum verj­andi Ólafs Ólafs­son­ar). Allir þessir menn eru auð­vitað frjálsir af skoð­unum sínum og mega tjá þær að vild. En sam­hengið og tengslin skipta máli þegar skoð­anir þeirra eru not­aðar sem and­lag frétta.

Það stendur yfir veg­ferð um að mál Ólafs Ólafs­sonar verði tekið upp að nýju á grund­velli sím­tals, og Frétta­blaðið er þátt­tak­andi í þeirri veg­ferð. Það er ekki hlut­verk fjöl­miðla að taka þátt í slíkum veg­ferð­um. Þá eru þeir hættir að gera gagn og farnir að vera ógn.

Bein­harðir hags­munir

Undir liggja bein­harðir hags­mun­ir. Hags­munir þeirra sem eru undir í hrun­mál­un­um. Einn þeirra er Jón Ásgeir Jóhann­es­son, sá sem ræður mestu innan 365 miðla óháð því hvernig eign­ar­haldið er skráð. Þetta vita allir sem þar hafa unn­ið. Og það vita það líka allir sem hafa unnið fréttir um hrun­tengd mál fyrir 365 miðla að Jón Ásgeir hefur oft reynt að beita eig­enda­vald­inu til að hafa áhrif á frétta­skrif af sér eða tengdum aðil­um. Þetta er ekki slúður eða sögur frá þriðja aðila. Ég hef upp­lifað þetta margoft sjálf­ur.

Á meðan ég starf­aði á Frétta­blað­inu fór hann meira að segja fram á það við þáver­andi rit­stjóra minn að ég yrði rek­inn fyrir að skrifa full­kom­lega sanna og lög­lega frétt. Hann gerði engar athuga­semdir við sann­leiks­gildi frétt­ar­inn­ar, heldur fannst hún óþægi­leg og vildi ekki að fjöl­miðl­arnir sínir skrif­uðu slíkar fréttir um sig. Í þessum aðstæðum reyndi mjög á að hafa sterkan rit­stjóra sem stóð í lapp­irnar gagn­vart þess­ari mis­beit­ingu. Afleið­ingar þess urðu þær að við­kom­andi rit­stjóri var þynntur út með nið­ur­lægj­andi hætti og á end­anum hrak­inn úr starfi.

Hæsti­réttur er að taka fyrir mál tengt Jóni Ásgeiri á mánu­dag. Áhuga Frétta­blaðs­ins á að grafa undan trú­verð­ug­leika dóm­stól­anna verður alltaf að skoða í því sam­hengi. Sá afvega­leið­andi frétta­flutn­ingur sem átt hefur sér stað und­an­farna daga er alvar­leg­asta mis­notkun á fjöl­miðli sem átt hefur sér stað síðan að Frétta­blaðið birti ákær­urnar í Baugs­mál­inu með við­hengi sak­born­inga máls­ins, og þá eig­enda blaðs­ins, þar sem þeir  „út­skýrðu“ fyrir les­endum af hverju ákæran væri steypa. Í raun hefðu þeir ekk­ert brotið af sér heldur væri verið að brjóta á þeim.

Þá, líkt og nú, er verið að nota fjöl­miðil til að blekkja les­endur til að horfa á afmörkuð auka­at­riði í stað þess að sjá heild­ar­mynd­ina. Þetta er gert annað hvort með ein­beittum vilja eða af algjöru skiln­ings­leysi gagn­vart því hversu alvar­leg mis­notkun fjöl­miðla með þessum hætti er. Hvort sem er hræð­ir.

Það er sann­ar­lega varð­hundur að gelta. En hann er ekki að gelta fyrir lýð­ræðið eða sann­leik­ann. Hann er að gelta fyrir ákveðna og afmark­aða hags­muni.