Eft­ir­far­andi orð í grein Hjalta Snæs Ægis­sonar um útgáfu­mál Braga Ólafs­sonar fara í taug­arnar á mér:

„Nú, líkt og þá, birt­ist með­virkni kunn­ingja­sam­fé­lags­ins fyrst og fremst sem hróp­andi þögn. Fæstir kollegar og vinir Braga munu láta hafa nokkuð eftir sér um Böggla­póst­stof­una, ekki heldur þeir sem eru með óbragð í munni yfir auð­manna­dekr­in­u.“

Hvurn fjand­ann þyk­ist Hjalti Snær vita um þetta? Hvurn djöf­ul­inn veit Hjalti Snær um vini Braga?

Nú er ég vinur Braga. Ég hef lesið Böggla­póst­stof­una, öfugt við Hjalta Snæ. Reyndar var ég ekki sér­lega hress með útgáfu­formið og sagði Braga það sem ærleg­ast. Þetta var tveggja vikna verk, kemur launa­sjóðs­málum rit­höf­unda ekki rass­gat við, hvað sem Hjalti Snær seg­ir, og Braga var alltof illa borg­að, nán­ast ekki neitt. Fyrir að skrifa inn í konsept sem ríkir kallar stálu frá 1005 tíma­ritröð. En bókin er góð. Að sönnu með vissum ávæn­ingi þess að vera upp­kast sem síðar verður leik­rit eða eitt­hvað ann­að. En góð.

Einna athygl­is­verð­ast er að bók­mennta­fræð­ingur geti ekki drull­ast til að verða sér úti um bók­ina, lesa hana og takast á við efni hennar fremur en ytri umgjörð. Hvers vegna er Hjalta það ofviða fyrst stelp­urnar á Druslu­bóka­vefnum fóru létt með það? Það stafar af því að bók­mennta­fræði dags­ins í dag kemur bók­mennt­unum ekk­ert við og vill ekki koma þeim við. Til­hneig­ing bók­mennta­fræða sam­tím­ans er að vera á harða­flótta frá bók­mennt­um, takast helst á við eitt­hvað til hliðar við inni­hald bóka, eitt­hvað brodd­laust og auð­velt, hampa ef í nauð­irnar rekur lélegum bókum sem létt er að fjalla um og upp­hefja sjálfan sig um leið, miðl­ungs jukki beint upp úr sam­tím­an­um, sull­umb­ulli síbernskunn­ar, „heims­sögu­legur við­burð­ur“, sagði einn gagn­rýn­andi um Kötu eftir Steinar Braga, efni­viður þeirrar bók­ar: eft­ir­köst nauðg­un­ar, rétt eins og úr Kast­ljós­þætti. Heims­sögu­legur við­burð­ur? Í alvöru? Gott ef ekki þóttu stór­merki­leg tíð­indi fyrir jól að sami gagn­rýn­andi, Björn Þór, var kall­aður ves­al­ingur opin­ber­lega; ekki þætti það til­efni til að æmta neitt sér­stak­lega í flestum sveit­um. Eng­inn er of góður til að vera kall­aður asni, sagði Hallór Lax­ness. Og voru þetta tíð­indi, alltsvo? Það vantar ekki hel­vítis vælið. Og útgáfutil­högun Braga Ólafs­son­ar, fremur en verk­in? Hverjum getur slík bók­menntaum­ræða komið við?

Er vit­rænn flötur í þessu? Já, og það hefði verið ánægju­legt til til­breyt­ingar að sá flötur væri skoð­að­ur. Hjalti Snær er svo vin­sam­legur að vera búinn að sjá við öllum hugs­an­legum mótrökum og afgreiða fyr­ir­fram, eins og ger­ist þegar menn verða kreddu­kall­ar. Það er vissu­lega rétt að setja ýmsa varnagla við sam­spil bók­mennta og auð­magns, rétt að fara mjög var­lega, halda haus, vanda sporin sín á hverri ein­ustu stundu, vera skýr í koll­in­um, vita hvenær listin hættir á að verða ómerki­leg og það getur hún gert með ýmsu móti og fleiri leiðir eru til en sér­út­gáfa hjá fast­eigna­fyr­ir­tæki, jafn­vel fræðin getur sett nið­ur, guð sé oss næst­ur; og þó vildi ég sjálfur stundum að ég hefði farið óvar­legar ein­hverju sinni, þá hefði ég hugs­an­lega um dag­ana ein­hverju sinni slefað í sæmi­leg mán­að­ar­laun. Blaðrið í Hjalta Snæ gerir að verkum að hvarflar helst að manni að leika í Vict­or­ias Secret aug­lýs­ingu eins og Bob Dylan gerði um árið, hann vant­aði ekki pen­inga, gerði það bara til að gefa Hjöltum Snæm heims­ins langt nef, púrít­anistum með vísi­fingur fremur en baug­fingur á lofti. Sam­spil auð­magns og bók­mennta er aldrei auð­velt, það er aldrei allt sem sýnist, þótt harla ein­falt sé að henda fyrstu hugsun á lofti og reka upp rangan fing­ur.

Blaðrið í Hjalta Snæ gerir að verkum að hvarflar helst að manni að leika í Vict­or­ias Secret aug­lýs­ingu eins og Bob Dylan gerði um árið, hann vant­aði ekki pen­inga, gerði það bara til að gefa Hjöltum Snæm heims­ins langt nef, púrít­anistum með vísi­fingur fremur en baug­fingur á lofti. Sam­spil auð­magns og bók­mennta er aldrei auð­velt, það er aldrei allt sem sýnist, þótt harla ein­falt sé að henda fyrstu hugsun á lofti og reka upp rangan fingur.

Hug­myndir Hjalta Snæs um teng­ingu launa­sjóðs rit­höf­unda við sem mesta útbreiðslu bóka eru algalnar auk þess að vera mál­inu óvið­kom­andi. „En því skyldi rík­is­sjóður veita fé til lista­manna sem skapa ein­göngu fyrir lok­aða elít­u?“ spyr Hjalti. Það er lag­leg flétta, ekki stórt skrefið í að biðja vin­sam­leg­ast um að met­sölu­höf­undar hljóti rit­laun ein­vörð­ungu, skítt með bók­mennta­gild­ið, og hreint ekki úr vegi að spyrja hvernig Hjalti Snær álíti því almannafé varið sem hann fær að því er mér skilst til að rann­saka áhrif Dante á íslenskar bók­mennt­ir, rann­sókn sem múg­ur­inn mun vænt­an­lega spæna í sig, eða hversu hál er hún ekki þessi elítupæl­ing, hvað um drótt­kvæði, hvert er hlut­fallið í bók­mennt­unum sem Hjalti hefur kennt við háskól­ann, hversu stór hluti höf­undana eru eða voru nýtir þjóð­fé­lags­þegnar sem skila sóma­sam­legum arði og afurðum rak­leiðis í blá­æð­ina á almenn­ingi, ala upp gagn­rýna hugsun fremur en vit­stola hugs­anir og leggja sitt af mörkum til sam­fé­lags­um­ræð­unnar þótt hún sé mest­megnis ofstæk­is­fullt kjaftæði.

Sam­tím­inn er eins og jarm­andi kór þar sem hver sakar annan um spill­ingu, fjöregg­inu er kastað á milli í von um að það springi í höndum ein­hvers ann­ars. Mestu lat­ínu­gránar sjá ekki út fyrir stærra sögu­skeið en fyr­ir­/eftir kreppu. Heilu háskóla­deild­irnar renna saman við enda­lausan jarm­kór sam­fé­lags­ins og menn líma á sig marxísk heið­urs­merki og óska sér hjart­an­lega til ham­ingju með rót­tækni sína, hversu broguð sem hún er, en blóta kap­ít­al­ískri spill­ingu á laun og af heit­ara hjarta en nokkur kap­ít­alisti. Hvað er yfir­leitt um „með­virkni kunn­ingja­sam­fé­lags­ins“ að segja? Ýmis­legt eins og geng­ur. Það er margt í mörgu og hlut­ina má ræða, auð­vit­að. Háskóla­deildin sem Hjalti Snær starfar við er til dæmis ekki bein­línis neitt kirkju­skrúð­hús og nær að ætla að hún sé slétt sagt spillt því hún er rekin eins og fjöl­skyldu­fyr­ir­tæki. Ást­ráður Eysteins­son pró­fessor hefur ráðið þar mág­konu sína til starfa, Heiðu Jóhanns­dótt­ur, sem og svila, Björn Þór Vil­hjálms­son. Við deild­ina starfar Guðni Elís­son og einnig kona hans, Alda Björk Valdi­mars­dótt­ir. Nýverið voru tvær stöður aug­lýstar, mér er ókunn­ugt um hvort ætt­ar­tré þurfi að fylgja umsóknum en löngu ljóst að deildin getur ráðið hvern sem henni sýn­ist og skutlað allri fag­mennsku á fjós­haug­inn ef henni býður svo við að horfa.

Tal­aði ein­hver um með­virkni kunn­ingja­sam­fé­lags­ins? Þetta er  hreinn brand­ari. Háskóla­deild þar sem helm­ingur starfs­fólks er skyldur og vensl­að­ur. Hvar sem er í heim­inum væri slík deild orðin að almennu athlægi. Auk þess veit ég ekki betur en að fyr­ir­tæki hafi í sívax­andi mæli komið að starfi háskól­ans með sporslum sem eru göfg­aðar með því að kalla þær „tengsl við atvinnu­líf­ið“ og áhöld um hversu mey­f­æð­ing­arnar ger­ast við þannig aðstæður eins og gefur að skilja. Hvernig ætli vinir og kollegar hafi tekið á þessu? Með þögn og með­virkni, hvað ann­að, þögn þess sem hefur afvan­ist því að lifa og hrær­ast í raun­veru­lega krítísku umhverfi.

Úr þessu for­aði finnst Hjalta Snæ við hæfi að ásaka Braga Ólafs­son um spill­ingu. Og bæta því við að hann hafi ekk­ert haft að segja í tíu ár. Ekki hef ég ýkja margt heyrt úr ranni bók­mennta­fræð­innar und­an­farin tíu ár nema ámóta dap­ur­lega beyglaða sýn og birt­ist í grein Hjalta Snæs, þessa eymd­arstunu úr ætt­ar­móti, þetta nið­ur­koðn­aða vand­læt­ing­ar­taut sem markast af átak­an­legum skorti á reynslu af öllu lífi og öllum veru­leika og áhuga­leysi á bók­mennt­um, metn­að­ar­leysi, hug­leysi, aum­ingja­skap.

Bók­mennta­fræði er dauð. Hún hefur enga sögn um bók­menntir lands­ins og veru­leika. Hún er, með heið­ar­legum und­an­tekn­ing­um, nokk­urs konar ætt­ar­mót sem nötrar af ótta við sann­kall­aðar bók­mennt­ir, fjallar enda sárasjaldan um bók­mennt­ir, skrifar stundum greinar um háskóla­sam­fé­lagið sem engan varðar neitt um og dælir út enda­lausum greinum um Van­trú, um bíó­mynd­ir, fabúlerar um tákna­heim sam­tím­ans í útvatn­aðri menn­ing­ar­fræði og skrifar svo heimsku­lega um umgjörð bóka og útgáfu­mál en gagn­vart alvöru bók­menntum hefur fjöl­skyldu­boðið við bók­mennta­fræði­deild Háskóla Íslands að mestu gef­ist upp. Bók­mennta­fræði er blað­ur. Þetta er búið. Ekk­ert eftir nema að grípa kinda­byssu og skjóta þetta.

Höf­undur er rit­höf­und­ur.