Bjarni Bene­dikts­son fjár­mála­ráð­herra sagði í Krydd­síld Stöðvar 2 á gaml­árs­dag að ein­ungis 1% af starf­andi fólki væri á lág­marks­launum á vinnu­mark­aði.

Þetta er eins vill­andi og nokkuð getur ver­ið!

Umsamin lág­marks­laun á árinu 2017 voru 280 þús­und krónur og á árinu 2018 voru þau 300 þús. kr. á mán­uði.

­Sam­kvæmt launa­könn­unum Hag­stofu Íslands voru árið 2017 tæp­lega 40% full­vinn­andi verka­fólks með umsamin lág­marks­laun eða minna í grunn­laun.

Helm­ingur verka­fólks var með 301.000 kr. eða minna í grunn­laun og 384.000 í reglu­leg laun (að teknu til­liti til álags vegna vakta­vinnu og eft­ir­vinnu, fastrar yfir­vinnu bónusa og kostn­að­ar­greiðslna). Inn í það mat vantar þó lág­launa­fólk í ferða­þjón­ustu, sem er stór hópur og mat Hag­stof­unnar telst því vera í neðri kant­in­um.

Ef horft er yfir allan almenna vinnu­mark­að­inn voru 20% með 304 þús. kr. á mán­uði eða minna í grunn­laun og 379 þús. í reglu­leg laun sam­kvæmt nýj­ustu launa­könnun Hag­stof­unn­ar.

Menn geta svo bætt afkomu sína með greiddri yfir­vinnu. Það gerir verka­fólk í miklum mæli, enda er ekki hægt að draga fram lífið á Íslandi á lægstu launum nema með mik­illi yfir­vinnu.

En þá mæta menn fjár­mála­ráð­herr­anum sem tekur 36,9% af yfir­vinnu­tekjum lág­launa­fólks í stað­greiðslu tekju­skatts. Ríka fólkið sem bætir við sig fjár­magnstekjum greiðir hins vegar ein­ungis 22% af þeim í beina skatta (fjár­magnstekju­skatt) – óháð tekju­upp­hæð.

Skatt­lagn­ing fátækt­ar­kjara

Árið 1996 og fyrr voru lág­marks­laun á vinnu­mark­aði, sem og óskertur líf­eyrir TR, skatt­frjáls í tekju­skatts­kerf­inu.

Í dag greiðir fólk á lág­marks­launum hins vegar umtals­verðan tekju­skatt af launum sínum – jafn­vel þó launin dugi ekki fyrir lág­marks fram­færslu­kostn­aði sam­kvæmt við­miði vel­ferð­ar­ráðu­neyt­is­ins.

Það er afleið­ing af því að skatt­lagn­ing lægstu launa hefur auk­ist umtals­vert umfram skatt­byrði hæstu tekju­hópa frá 1996 til 2018 (sjá um það hér og skýrslu ASÍ frá 2016).   

Skatt­lagn­ing lágra launa setur því stórt strik í afkomu lág­launa­fólks á Íslandi nú á dög­um.

Þetta er sýnt í með­fylgj­andi töflu sem sýnir tekj­ur, stað­greiðslu og fram­færslu­kostnað hjá ein­stak­lingum sem eru með laun á bil­inu 275.000 og 525.000 krónur á mán­uði. Allar töl­urnar í töfl­unni mið­ast við árið 2018.

Af töfl­unni má sjá að vegna beinnar skatt­lagn­ingar launa, allt að 500 þús­und krónum á mán­uði, þá duga tekj­urnar ekki fyrir fram­færslu­kostn­aði, eins og vel­ferð­ar­ráðu­neytið hefur metið hann (sjá dálk­inn „Af­kom­a”, lengst til hægri).

Sá sem er með 300 þús. kr. á mán­uði (lína 2) fær útborg­aðar 235.508 krónur eftir skatt og iðgjöld í líf­eyr­is­sjóð. Fram­færslu­kostn­aður hans án hús­næð­is­kostn­aðar er 228.850. Ef bætt er við algjörum lág­marks hús­næð­is­kostn­aði (125 þús. kr. á mán.) þá er fram­færslu­kostn­aður 353.000 kr. og við­kom­andi í mínus sem nemur 117 þús­und krónum í hverjum mán­uði.

Menn þurfa í reynd að vera með nærri 500 þús­und krónur í laun/­tekjur á mán­uði (fyrir skatt) til að eiga fyrir lág­marks fram­færslu­kostn­aði á Íslandi, sem vel að merkja er nú sá dýr­asti í Evr­ópu.

Sá sem er með 425 þús­und krónur á mán­uði, sem er krafa verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar um lág­marks­laun fyrir lok næsta samn­ings­tíma­bils, er samt með nei­kvæða afkomu upp á 41.800 krónur á mán­uði – vegna skatt­heimt­unn­ar.

Stjórn­völd horf­ist í augu við stað­reyndir – og taki á vand­anum

Til að brúa bilið og ná endum saman í afkom­unni þarf lág­launa­fólk því bæði kaup­hækkun og lækkun beinna skatta – eins og fram kemur í kröfu­gerð verka­lýðs­hreyf­ing­ar­inn­ar.

Þetta er hin raunsanna mynd af afkomu fólks sem er í lægri enda tekju­stig­ans. Staðan í efri hluta tekju­stig­ans á Íslandi er hins vegar ein sú albesta á Vest­ur­lönd­um, meðal ann­ars vegna til­tölu­lega lágra skatta á hæstu tekjur hér á landi.

Þegar fjár­mála­ráð­herra segir að ein­ungis 1% vinn­andi fólks sé á lág­marks­launum þá er hann ekki ein­ungis að villa stór­lega um fyrir fólki, heldur horfir hann einnig fram­hjá því hvernig skatt­kerfið (sem hann stýr­ir) fer með afkomu lág­launa­fólks. Sú með­ferð hefur versnað umtals­vert á stjórn­ar­tíma hans, frá 2013 til 2018.

Stuðningur bóta­kerf­is­ins við ungt fjöl­skyldu­fólk (barna- og vaxta­bæt­ur) hefur einnig rýrnað veru­lega frá 2013 til 2018.

Stjórn­völd hafa nú lofað að breyta skatta- og bóta­kerf­inu svo það bæti afkomu þeirra lægst laun­uðu og lægri milli­hópa.

Taflan hér að ofan gefur skýra mynd af því verk­efni sem við blasir, ef menn eiga að geta náð því að lifa af heild­ar­launum undir 500 þús­und krónum á mán­uði – í dýrasta landi Evr­ópu.

Fram­lag stjórn­valda, með lækkun skatta á lægri tekju­hópa, þarf því að vera umtals­vert og ná vel upp eftir milli­tekju­hóp­un­um.

Það er fjár­mála­ráð­herra ekki sæm­andi að gera lítið úr erf­ið­leikum lág­launa­fólks við að láta enda ná sam­an.

Höf­undur er pró­fessor við HÍ og sér­fræð­ingur í hluta­starfi hjá Efl­ingu stétt­ar­fé­lagi.