Reglulega er rifist um það hvort RÚV eigi heima á auglýsingamarkaði eða ekki. Umræðan er oft flókin og eru bæði ágætis rök fyrir því að banna RÚV að selja (og sýna) auglýsingar og fyrir því að leyfa þeim það. Þar sem auglýsingar eru stór hluti tekna einkarekinna fjölmiðlafyrirtækja Íslands er umræðan oft aðeins einsleit; Þeir sem eru í samkeppni við RÚV vilja losna við samkeppnina.
Markaður fyrir auglýsingar í fjölmiðlum
Öll stærri fyrirtækja Íslands auglýsinga vöru sína og þjónustu í fjölmiðlum. Nú hef ég ekki kynnt mér það almennilega, en grunar að í upphafi hvers árs setji fyrirtæki til hliðar einhverja krónutölu sem þau nota svo í auglýsingar. Þessu skipta þau svo eflaust niður á mismunandi miðla: Sjónvarp, útvarp, vefsíður; prent o.s.frv..
Rökin fyrir því að taka RÚV af auglýsingamarkaði
Helstu rökin fyrir því að taka RÚV af auglýsingarmarkaði ganga út á það að RÚV valdi markaðstruflunum. Ég verð reyndar að viðurkenna að stjórnendur Símans og Sýnar hafa verið helst óskýrir í sínum málflutningi og hef ég enn ekki séð þá útskýra nákvæmlega hvernig RÚV truflar starfsemi þeirra. En ég get hjálpað þeim aðeins.
Í fyrsta lagi er hægt að færa rök fyrir því að með því að neyða alla Íslendinga til þess að borga fyrir RÚV sé ríkið í raun að gefa RÚV ósanngjarna fyrirgreiðslu. Þetta gæti haft þau áhrif að RÚV hefur úr meiru að moða en samkeppnin og geti því framleitt betra efni. Með öðrum orðum, ef RÚV þyrfti að keppa við Sýn og Símann á opnum markaði, þá væri RÚV rekið í tapi. Tapið myndi leiða til þess að þeir myndu ekki geta eytt eins miklum peningum í efnið sem þeir bjóða upp á og samkeppnisaðilar og fleiri myndu velja að vera áskrifendur af sjónvarpi Símans og Sýnar. Því má færa rök fyrir því að án ríkisstyrks væri RÚV ekki eins aðlagandi fyrir auglýsendur og myndu þeir þá beina viðskiptum sínum í meira mæli að Sýn og Símanum.
Í öðru lagi má færa rök fyrir því að vegna ríkisstyrkja geti RÚV boðið auglýsingar á lægra verði en samkeppnin. Þessi rök ganga þá út á það að ef RÚV væri háð auglýsingatekjum til að reka sig þá myndi RÚV þurfa að rukka meira fyrir hverja auglýsingu – sem kæmi til með að gera samkeppnina meira aðlagandi.
Rökin fyrir því að halda RÚV á markaði
Það eru ýmis rök sem má færa fyrir því að halda RÚV á auglýsingamarkaði. Til einföldunar hef ég ákveðið að skipta þeim tvo flokka:
- Án RÚV myndast fákeppni á auglýsingamarkaði; og
- auglýsingar sjá til þess að notendur greiði sanngjarnt verð.
Fákeppni kemur niður á fyrirtækjum – og mögulega neytendum
Fyrri rökin eru örlítið flókin, en ég ætla að gera tilraun til þess að útskýra þau. Ef RÚV má selja auglýsingar þá þýðir það að fyrirtæki sem vilja auglýsa í sjón- og útvarpi geta meira og minna valið á milli þriggja birgja (RÚV, Símans og Sýnar). Ef RÚV er tekið af markaði þá tapa fyrirtæki landsins mikilvægum miðli til að koma upplýsingum á framfæri til neytenda. Persónulega er ég reyndar tvíhuga um það hvort það sé samfélagslega mikilvægt, en leyfum því að liggja í bleyti. Mikilvægara er það að ef svo mikilvægur keppinautur er tekinn af markaði þá skapast svigrúm hjá þeim sem eftir eru á markaði að beita markaðsstöðu sinni. Ef aðeins tveir aðilar eru á markaði myndast fákeppni. Og ef RÚV fer af markaði geta Sýn og Síminn mögulega nýtt sér það og hækkað hjá sér verð (eða skert þjónustu).
Því má segja að með því að halda RÚV á markaði verndum við fyrirtækin í landinu, hjálpum auglýsingastofum að þrífast og minkum líkurnar á því að neytendur endi á því að borga meira fyrir dótið sem þeir sjá auglýst í sjón- og útvarpi.
Auglýsingar eru sanngjarnar
Seinni rökin hafa að gera með sanngirni. Eins og allir sem nokkurn tímanna hafa notað YouTube vita eru auglýsingar óþolandi. Þú horfir á sniðuga klippu, en í miðju fjöri er klippt og þú þarft að horfa á eitthvað ömurlegt myndband um einhvern hallærislegan tölvuleik. En þar sem þú borgar ekkert fyrir YouTube þá neyðist þú til að fyrirgefa YouTube fyrir að stela tímanum þínum. Einhvern veginn verða þeir að fjármagna sig og fyrirtæki borga fyrir tímann þinn og þú borgar YouTube með því að horfa á auglýsingarnar.
RÚV er ekkert öðruvísi en YouTube. Að hluta borgum við fyrir RÚV með nefskatt. En að hluta til borgum við fyrir RÚV með því að glápa á auglýsingar. Ef ekki væru auglýsingar myndum við horfa á meira afþreyingarefni og færri auglýsingar. Þetta gerir það að verkum að þeir sem nota sér þjónustu RÚV í miklu mæli greiða meira, í formi tíma síns, fyrir að nota þjónustuna en aðrir. Þeir sem aldrei horfa á RÚV borga því aðeins í formi fastra greiðslna en sleppa að öllu leyti við það að eyða tíma sínum í að horfa á auglýsingar.
Það er ríkisins að vega og meta hvað er sanngjarnasta leiðin til að reka RÚV. Lilja Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra, hefur lýst yfir stuðningi sínum á því að taka RÚV á auglýsingamarkaði. Ef hún ætlar að taka málið á næsta stig er mikilvægt að hún vegi hagsmuni Sýnar (og Símans) á móti hagsmunum fyrirtækja og neytenda. Lilja er einhver skarpasti stjórnmálamaður okkar Íslendinga. Hún er einnig með meistarapróf í hagfræði og skilur vel það sem ég er að tala um.
Vonandi hugsar hún málið vandlega og tekur sína ákvörðun, með sína bestu vitund að leiðarljósi. Sama hver sú ákvörðun verður.