Þessi grein fjallar um nýlegan hrossa­dauða á norð­ur­landi m.a. í ljósi dýra­vel­ferð­ar, ákvæða laga um vel­ferð dýra og hrossa, tengsl hrossa­dauð­ans við laga­boð, óvið­un­andi fyr­ir­byggj­andi aðgerðir eig­enda og stjórn­valda, umfjöllun fjöl­miðla o.fl.

1000 ára reynsla ekki næg?

Fyrstu hrossin komu til Íslands fljót­lega eftir land­nám. Fyrr á tímum urðu þau oft undir og létu lífið í bar­áttu sinni við veður og vegna fóð­ur­skorts.  Einnig í flutn­ingum til lands­ins með skipum vegna slæms aðbún­að­ar. Menn tóku það alvar­lega og reyndu, sem best þeir gátu, að bæta hag hrossa, sem þeir héldu til að fyr­ir­byggja að sú ógn, sem stæði af veðri og slæmum aðbún­aði yrði þeim að falli. Um þetta eru til rit­aðar heim­ild­ir. Þá var hrossið nauð­syn, í dag er það tóm­stunda­iðja margra, hágæða­hross eru ,,við­skipta­varn­ingur" hinna efna­meiri og þau eru til­rauna­dýr í blóð­mera­bú­skap.

Mörg hund­ruð ára reynsla Íslend­inga í hrossa­haldi hefur breytt aðbún­aði þeirra, yfir­leitt, til hins betra,  en virð­ist líka hafa staðið í stað sum staðar í afmörk­uðum til­vik­um, eins og nýlegur harm­leikur á norð­ur­landi er vitn­is­burður um.

Offjölgun hrossa hamlar vel­ferð þeirra

Fjöldi hrossa á Íslandi er allt of mik­ill. Það er við­ur­kennt, meira að segja af þeim, sem hafa lifi­brauð sitt af hrossa­bú­skap. Stjórn­völd setja samt engar tak­mark­anir á fjölda hrossa per ein­stak­ling. Það getur leitt til þess,  að sá sem heldur hross eða hefur þau í umsjón sinni hefur ekki lengur yfir­sýn yfir vel­ferð þeirra. Það er þó skýrt boðað í lögum að sú yfir­sýn skuli vera tryggð. - En sumum laga­boðum um vel­ferð hrossa og reyndar ann­ara dýra líka er hrein­lega ekki fylgt, hvorki af eft­ir­lits­að­il­anum Mat­væla­stofnun né eig­end­um. Þetta er því miður ekki bundið við hross, miklu fleira dýra­teg­und­ir. 

Ítrekað gáleysi ekki næg lexía

Fyrir nokkrum miss­erum féllu fjöl­mörg hross á Álfta­nesi. Þau hlupu undan veðri, féllu í vök og drukkn­uðu. Veð­ur­spá gaf til kynna að bregð­ast hefði  þurft við. Hross­unum hefði auð­veld­lega mátt koma í hús eða skjól en eig­andi þeirra hafði og hefur ennþá góða aðstöðu til þess skammt frá þeim stað þar sem þau voru í úti­vist yfir vet­ur­inn. Sá harm­leik­ur, vegna veð­urs, varð ekki víti til varn­að­ar, þvert á móti, hann end­ur­tók sig nú og yfir hund­rað hross hafa fund­ist lát­in, enn er leitað og fleiri munu lík­lega finnast, fall­in.  Veður var aftur fyr­ir­sjá­an­legt skv. spám, með margra daga fyr­ir­vara. Mestur varð hrossa­dauð­inn á svæði á norð­ur­landi þar sem rann­sóknir erlendra dýra­vernd­ar­sam­taka frá því sl. sumri sýna að blóð­mera­bú­skapur er stund­aður í mjög miklu mæli. Í blóð­mera­stóðum er haldin svaka­legur fjöldi hrossa, en sá búskapur er mjög umdeildur af ýmsum ástæð­um, sem ég mun fjalla um í næsta pistli.

And­stæðar fylk­ingar

Það sætir undrun að Íslend­ingar skuli skipt­ast í tvo hópa varð­andi þennan yfir­gengi­lega hrossa­dauða. Annar hóp­ur­inn heldur því fram,  fremur létt­vægt, að þetta hafi verið ófyr­ir­byggj­an­legt slys, hinn rök­styður þá skoðun sína að hrossa­dauð­inn hafi verið óþarfur þ.e. hægt hefði verið að fyr­ir­byggja hann. Ég til­heyri seinni hópnum og finnst eig­in­lega allt of auð­velt að rök­styðja það að teknu til­liti til rétt­ar­stöðu hrossa sam­kvæmt lögum og skyldur hrossa­eig­enda. 

Lög um vel­ferð hrossa taka af öll tví­mæli hvaða aðbún­að­ur  skal vera fyrir hendi svo vel­ferð hrossa sé tryggð. Sé þeim fyr­ir­mælum ekki fylgt er borð­leggj­andi að slys getur orð­ið, slys t.d. af völdum veð­urs, sem veldur óboð­legum þján­ingum fyrir þau, af manna­völd­um. Það er alger­lega út takti við meg­in­regl­ur, til­gang og mark­mið dýra­vel­ferð­ar­laga.  Lög um vel­ferð dýra inni­bera nægi­lega skýran texta, sé honum fylgt til að fyr­ir­byggja slíkan dauða hrossa. Aug­ljóst er að hrossa­dauð­inn, verð­ur, sem betur fer, ekki rak­inn til ásetn­ings. Á hitt ber að líta og taka alvar­lega að margt bendir til þess að hann stafi af gáleysi. Það er afleitt t.d. m.t.t. refsi­á­kvæða laga um vel­ferð dýra. Þannig er ekki ólík­leg­t,  ef öguð opin­ber rann­sókn og máls­með­ferð færi af stað, að slysið fyrir norðan teld­ist refsi­vert af sumum eig­endum hjá dóm­stól­um, enda virð­ist sak­næm­is­skil­yrðið gáleysi upp­fyllt, sem og að brotin hafi verið nokkur refsi­á­kvæði dýra­vel­ferð­ar­laga.  

Ég er ekki að óska neinum refs­ingar heldur ein­ungis að benda á,  að lík­legt er, verði ekki brugð­ist við með þeim hætti, sem ætla mætti að rétt væri, að athugað verði hvað raun­veru­lega hafi orsakað þennan fjölda­hrossa­dauða,  fyrir utan veð­ur, þá höfum við lítið af þessum hörm­ungum lært og búast má fleiri fleiri kata­st­rófum af þessu kali­beri. Komu þarna t.d. mann­legir þættir eins og tóm­læti við sög­u?  Gerðu eig­endur nóg áður en hið fyr­ir­sjá­an­lega veður skall á eða hefðu þeir mátt leggja sig meira fram á meðan veður var enn gott. Réðu þeir við að sinna þeim fjölda hrossa, sem þeir halda/héldu að teknu til­liti til margra daga fyr­ir­sjá­an­leika veð­ur­s.  Hefði mað­ur­inn geta komið í veg fyrir þetta mikla fall hrossa ef hann hefði borið sig að eins og lög skylda hann til? Heim­ilar Mat­væla­stofnun allt of mik­inn fjölda hrossa per ein­stak­ling með þessum afleið­ing­um? Á vef MAST er ekki að finna neinar tilkynn­ing­ar, sem beint er til hrossa­eig­enda með áber­andi hætti á þessu svæði, um þá veð­urvá sem í væntum var. Ekki heldur á vef Bænda­sam­tak­anna né á vef Félags hrossa­bænda. Og auð­vitað alls ekki á vef Dýra­vernd­ar­sam­bands Íslands - Húsi Hall­gerð­ar.

Sam­lík­ingar við önnur lög

Lögum um vel­ferð dýra og reglu­gerð um vel­ferð hrossa hafði ekki verið fylgt gagn­vart hinum föllnu og eft­ir­lif­andi hrossum á norð­ur­landi  á þeim tíma, sem ofsa­veðrið á dög­unum skall á. Menn bera það þó fyrir sig að slíkt hafi verið gert. Það stenst ekki. Ef sú hefði verið raunin þá hefðu þessar hörm­ungar aldrei orðið að veru­leika. Vel er hægt að koma með gildar sam­lík­ingar úr öðrum lög­um. Til­gangur og mark­mið umferð­ar­laga er t.d. að að koma í veg fyrir tjón af völdum öku­tækja, vernda öku­menn og öku­tæki, gang­andi veg­far­endur og jafn­vel búfén­að. t.d. vegna veð­urs eða veð­ur­fars­að­stæðna.

Það sama á við um reglur sem lúta að flug­ör­yggi. Flug­stjórar leggja ekki af stað með loft­far ef veð­ur­spá er lík­leg til að ógna öryggi flugs og far­þega. Flug­um­ferð­ar­stjórum er skylt að skapa aðstæð­ur,  sem tryggja aðskilnað loft­fara í blind­flugi svo árekstur verði ekki. - Við setjum lög og reglur til að tryggja öryggi sam­fé­lags­ins, nátt­úru o.m.fl. Ef minnsti grunur leikur á að eld­gos sé í væntum eru taf­ar­laust gerðar ráð­staf­anir vegna dýra og manna í hættu. Ef grunur leikur á um að snjó­flóð gætu fallið eru hús rýmd. Svona má lengi telja. Við gerum hins vegar fátt þegar að því að tryggja öryggi sumra dýra­teg­unda og ef eitt­hvað er gert er það gert allt of seint. Stofn­un­in, sem á að bera hit­ann og þungan af fyr­ir­byggj­andi aðgerð­um, ræður ekki við það. Það er komin tími til þess að æðra sett stjórn­völd átti sig á því.

Einnig voru björg­un­ar­að­gerðir ekki nógu vel skipu­lagðar en vel hefði verið hægt að fá miklu öfl­ugri mann­afla og tæki til slíks frá Evr­ópu hefðu menn lagt sig fram við slíkt. Veð­ur­spáin gaf fullt til­efni til slíks og fyr­ir­var­inn var næg­ur.

Fjöl­miðlaum­fjöllun

Ýmsa fleiri van­kanta  má týna til varð­andi þetta ömur­lega dýra­vernd­ar­mál. T.d. aðkomu fjöl­miðla, sem er stór­lega gagn­rýni verð og dýra­vernd hrossa ekki til fram­drátt­ar. Engar gagn­rýnar spurn­ingar komu frá fjöl­miðlum heldur var spurn­ingum ein­ungis beint til hags­muna­að­ila og svörin fyr­ir­sjá­an­leg fyrir þá,  sem til þekkja. Gagn­rýnendur voru aldrei kall­aðir til og á rök þeirra hlust­að. Það er óvönduð frétta­mennska í jafn alvar­legu máli. - Ekki skorti gagn­rýna fjöl­miðla­menn í Sam­herj­a­mál­inu. Á eitt­hvað annað við í dýra­vernd en í fjár­þvætt­is­glæpa­mál­um? Er það alvar­legra og mik­il­væg­ara umfjöll­un­ar­efni með her fjöl­miðla­manna í skot­stöðu þegar þegar meintir fjár­glæpir eiga sér stað á Íslandi en þegar dýr kvelj­ast til dauða af vegna meints kæru­leys­is?

Út fyrir land­stein­ana

Alvar­leiki máls­ins er svo mik­ill að málið hefur þegar hlotið umfjöllun erlendra fjöl­miðla þ.á.m. þýskra. Það er ágæt því Þýska­land er stór­mark­aður fyrir íslenska hrossa­rækt­end­ur. Máske og von­andi munu Þjóð­verjar bregð­ast við með þeim hætti að þeir íslensku hrossa­rækt­end­ur, sem það á við um, bæti hátta­lag sitt. 

Málið hefur verið kynnt þýskum dýra­vernd­ar­sam­tök­um, sem ætla að tryggja áfram­hald­andi umfjöllun um það í þar­lendum fjöl­miðlum enda þykir þeim þetta atvik í senn sorg­legt en lýsa á sama tíma furðu sinni yfir því hvernig að hrossum er búið við þessar aðstæður á Íslandi. Já það koma önnur við­brögð frá þeim heldur en okkar lamaða dýra­vernd­ar­sam­bandi, sem kóar, sem fyrr með hrossa­eig­end­um.

Loka­orð

Nú þegar ró hefur að nýju færst yfir þetta mál og nægar upp­lýs­ingar liggja fyrir þá er auð­veld­lega hægt að draga þá ályktun að stjórn- og kæru­leysi varð þess vald­andi að svo mörg hross féllu. Raunar stjórn og þekk­ing­ar­leysi fjöl­margra aðila að und­an­skildum björg­un­ar­sveitum - sem verður aldrei þakkað nóg, hvað svo sem þær þurfa að taka sér fyrir hend­ur.

Íslensk stjórn­völd, allt of margir hrossa­eig­endur og MAST eru hins vegar við­van­ing­ar, að margra mati, þegar takast þarf á við jafn alvar­lega dýra­vernd­ar­krísu, sem þessa. 

Að þessu sögðu hefði ég helst kosið að nota fyr­ir­sögn­ina - Fjölda­hrossa­dráp á Íslandi - að ég tel með réttu.