Kjarn­inn fékk það stað­fest í síð­ustu viku hjá Seðla­bank­anum að 500 milljón evra neyð­ar­lán (76,2 millj­arðar króna á núvirði) sem bank­inn veitti Kaup­þingi þann 6. októ­ber 2008, sama dag og Geir H. Haarde bað guð að blessa Ísland, myndi ekki inn­heimt­ast að fullu. Langt í frá. Tæpur helm­ingur láns­ins, um 35 millj­arðar króna, er tap­að­ur. Fyrir þessu láni var tekið alls­herj­ar­veð í eign­ar­hlut Kaup­þings í danska bank­anum FIH. Seðla­banki ákvað að lána nán­ast allan inn­lendan gjald­eyr­is­forða sinn í miðju alþjóð­legu banka­hruni til íslensks banka, sem náði að lifa í þrjá daga eftir lán­veit­ing­una, og tók veð í dönskum banka sem sér­hæfði sig í lánum til fast­eigna­verk­efna í nýsprung­inni fast­eigna­bólu í stað­inn. Þetta gerð­ist í alvöru.

Tapið blasað við frá byrjun

Árni Mathies­en, þáver­andi fjár­mála­ráð­herra, lýsti lán­veit­ing­unni þannig í bók sinni um banka­hrunið og afleið­ingar þess að Seðla­bank­inn hafi „látið Kaup­þing hafa allan gjald­eyr­is­forð­ann sem þeir voru með hér heima þannig að það voru engir pen­ingar eftir í Seðla­bank­an­um“.

Það að tap yrði á þess­ari glóru­lausu lán­veit­ingu hefur raunar blasað við frá byrj­un. Og sér­stak­lega frá sept­em­ber 2010 þegar FIH, hið slaka veð, var selt til hóps fjár­festa. Seðla­bank­inn til­kynnti hroðugur að hann myndi hagn­ast veru­lega á söl­unni. Í stað þeirra 500 millj­óna evra sem hann lán­aði ætl­uðu kaup­end­urnir að greiða 670 millj­ónir evra fyrir FIH. Þegar smáa letrið var skoðað kom hins vegar í ljós að ein­ungis helm­ingur kaup­verðs­ins var greiddur og Seðla­bank­inn lán­aði nýjum eig­endum rest­ina vaxta­laust út árið 2015. Það réðst síðan á því hversu mikið FIH þurfti að afskrifa af eignum sínum og hversu mikið af ódýrum skart­gripum danska skart­gripa­keðjan Pand­ora (sjóður FIH er stór eig­andi að henni) myndi selja hvort Seðla­bank­inn myndi yfir höfuð fá eitt­hvað af selj­enda­lán­inu til baka. FIH þurfti auð­vitað að afskrifa fullt af eign­um, hluta­bréf í Pand­oru hríð­féllu og á end­anum fékk Seðla­bank­inn nánast ekk­ert til baka af selj­enda­lán­inu.

„Eftir að Kaup­þing féll gat Lindsor ekki greitt lánið til baka. Ekki eina krónu. Og tapið því gríð­ar­legt fyrir kröfu­hafa bank­ans, meðal ann­ars Seðla­banka íslenskra skatt­greið­enda. Þeir sem seldu umrædd skulda­bréf til Lindsor los­uðu sig hins vegar undan ábyrgðum og tryggðu sér marga millj­arða króna í gróða í evrum.“

Keyptu skulda­bréf fyrir tugi millj­arða sama dag

Nú skulum við spóla aðeins til baka. Sig­urður Ein­ars­son, þáver­andi stjórn­ar­for­maður Kaup­þings, sagði í Kast­ljós­inu sama dag og neyð­ar­lánið var veitt að hann „rétt­læti það að við höfum fengið þessa fyr­ir­greiðslu vegna þess að þetta er mjög öruggt lán. Vegna þess að við stöndum mjög vel og Seðla­bank­inn er öruggur um að fá þessa pen­inga til baka […] Ég get sagt það kinn­roða­laust".

Davíð Odds­son, þáver­andi for­maður banka­stjórnar Seðla­bank­ans, sagði dag­inn eftir í sama þætti að ef lánið feng­ist ekki greitt þá myndi „Seðla­bank­inn eign­ast mjög góðan banka í Dan­mörku, FIH". Báðar þessar dig­ur­bark­legu yfir­lýs­ingar reynd­ust tóm steypa. Báðir menn­irnir sögðu ósatt.

Þá hefur komið fram, og verið til rann­sóknar bæði á Íslandi og í Lúx­em­borg, að sama dag og Kaup­þing fékk þetta neyð­ar­lán hafi Lindsor Hold­ing Cor­poration, félag skráð á Tor­tola-eyju, fengið 171 milljón evra, um 26 millj­arðar króna á núvirði, lán­aða frá Kaup­þingi. Lindsor var í eigu Otris, félags sem stjórn­endur Kaup­þings stýrðu og virk­aði sem nokk­urs konar ruslakista, afskrifta­sjóður utan efna­hags­reikn­ings Kaup­þings. Þangað var léleg­um, og ónýt­um, eignum hrúg­að. Lánið til Lindsor, sem var ekki borið undir lána­nefnd Kaup­þings, var notað til að kaupa skulda­bréf af Kaup­þingi í Lúx­em­borg, ein­stökum starfs­mönnum þess banka og félagi í eigu Skúla Þor­valds­son­ar, sér­staks vild­ar­við­skipta­vinar Kaup­þings sem fékk óheyri­legar lán­veit­ingar hjá bank­anum án veða.

Komið hefur fram í gögnum að sér­stakur sak­sókn­ari telur að til­gangur þess­arra við­skipta­vina hafi verið að „flytja fallandi verð­gildi skulda­bréf­anna af eig­endum þeirra og yfir á Kaup­þing á Ísland­i“. Þá benda gögn til þess að Lindsor hafi keypt skulda­bréfin á mun hærra verði en mark­aðs­verði.

„Þessi lán­veit­ing er lyk­ilpúsl í því upp­gjöri þjóðar við ömur­lega atburði sem urðu ekki vegna breyttrar vind­áttar í banka­kerfi, heldur af manna­völd­um. Það eru ákvarð­anir sem skapa afleiðingar.“

Eftir að Kaup­þing féll gat Lindsor ekki greitt lánið til baka. Ekki eina krónu. Og tapið því gríð­ar­legt fyrir kröfu­hafa bank­ans, meðal ann­ars Seðla­banka íslenskra skatt­greið­enda. Þeir sem seldu umrædd skulda­bréf til Lindsor los­uðu sig hins vegar undan ábyrgðum og tryggðu sér marga millj­arða króna í gróða í evr­um, sem marg­fald­að­ist í íslenskum krónum þegar krónan féll. Ekki hefur verið gefið upp hverjir þetta voru eða hvort þeir hafi verið að starfa í umboði fyrir aðra. Ákvörð­unin um að fram­kvæma þennan snún­ing var hins vegar tekin af stjórn­endum Kaup­þings.

Sím­tal Dav­íðs og Geirs

Þennan saman dag og Kaup­þing fékk tugi millj­arða króna lán­aða frá Seðla­banka Íslands, og keypti fullt af síðar verð­lausum skulda­bréfum á yfir­verði af starfs­mönnum og vild­ar­við­skipta­vini sínum fyrir stóran hluta upp­hæð­ar­inn­ar, átti sér stað sím­tal milli Dav­íðs Odds­son­ar, þáver­andi for­manns banka­stjórnar Seðla­banka Íslands, og Geirs H. Haar­de, þáver­andi for­sæt­is­ráð­herra, þar sem þeir ræða lán­veit­ing­una. Fjár­laga­nefnd Alþingis reyndi árum saman að fá afrit af umræddu sím­tali. Það hafa fjöl­miðlar líka gert en án árang­urs. Birt­ing sam­tals­ins hefur strandað á því að Geir H. Haarde hefur ekki viljað gefa leyfi fyrir henni, en hann vissi ekki að sam­talið hefði verið tekið upp.

Í ljósi þess að nú hefur fengið stað­fest að þessi afleita lán­veit­ing kost­aði íslenska skatt­greið­endur 35 millj­arða króna, án til­lits til tap­aðrar ávöxt­unar á slíkri upp­hæð á sex árum, og að verið sé að rann­saka hvort stjórn­endur Kaup­þing hafi ráð­stafað lán­inu með sak­næmum hætti til að tryggja þröngum hópi stór­kost­legan ágóða, er algjör­lega krist­al­tært að gera þarf umrædda upp­töku opin­bera. Strax.

Það er ekki hægt að láta eins og þetta hafi bara verið óheppni að tapa þessum svim­andi háu upp­hæð­um, sem eru tæp tvö pró­sent af árlegri lands­fram­leiðslu Íslands. Það verður að útskýra fyrir þjóð­inni hvernig æðstu ráða­menn hennar tóku ákvörðun um að lána, og tapa, um 75 pró­sent af því fé sem tekur að reka Lands­spít­ala Íslands á þessu ári. Þessi lán­veit­ing er lyk­ilpúsl í því upp­gjöri þjóðar við ömur­lega atburði sem urðu ekki vegna breyttrar vind­áttar í banka­kerfi, heldur af manna­völd­um. Það eru ákvarð­anir sem skapa afleið­ing­ar.

Til þess að geta horft áfram þurfum við að geta hætt að horfa aft­urá­bak. Það ger­ist ekki nema myndin sem blasir við í bak­sýn­is­spegl­inum sé skýr. Og hún verður mun skýr­ari strax eftir að búið verður að spila sam­tal Geirs og Dav­íðs upp­hátt og fyrir alla.