Flótta­manna­vand­inn í kjöl­far langvar­andi stríðs­á­taka í Sýr­landi er vafa­laust ein stærsta frétt árs­ins sem hefur snert marga. Á Íslandi birtist þetta skýrt í átak­inu „Kæra Eygló Harðar - Sýr­land kall­ar“. Þá er ekki ólík­leg­t að myndin af látna sýr­lenska drengnum á ströndum Tyrk­lands verði í flokki á­hrifa­rík­ustu frétta­myndum allra tíma þegar fram líða stund­ir. Á Íslandi, sem og víða á Vest­ur­lönd­um, hefur athyglin beinst að for­dæma­lausum straumi flótta­manna til Evr­ópu, aðal­lega frá Sýr­landi. Fjöld­inn eykst með hverjum deg­inum og ­síð­asta árið hefur um hálf milljón sýr­lenskra flótta­manna sótt um hæli víðs­vegar um Evr­ópu, þar af 62 þús­und í sept­em­ber síð­ast­liðn­um.

Flótta­manna­vandi Evr­ópu í alþjóð­legu sam­hengi 

Þegar tekið er mið af frétta­flutn­ingi og orð­ræð­u ­sam­fé­lags­ins væri eðli­legt að draga þá ályktun að flótta­manna­vand­inn í Evr­ópu sé sá ­mesti sem sést hefur í heim­inum á síð­ustu ára­tug­um. Ef t.a.m. „Europe refu­gee cris­is“ er slegið inn í leit­ar­vél­ina Google birt­ast 581 þús­und nið­ur­stöð­ur­. Þegar allir heims­hlutar eru teknir með inn i mynd­ina blasir við að flótta­manna­vand­inn sem Evr­ópa stendur frammi fyrir núna er langt í frá því að vera sá stærsti hingað til. Á yfir­borð­inu gefur almenna umræðan því skakka mynd af raun­veru­leik­an­um.

Í kjöl­far þjóð­ar­morð­anna í Rúanda flúðu meira en tvær millj­ónir heima­manna land sitt til nágranna­land­anna. Þeir miklu flutn­ingar leiddu síðan til fyrra ­Kongó stríðs­ins árið 1996 þar sem 250-800 þús­und manns týndu lífi sínu. Ef „Rwanda refu­gee cris­is“ er slegið inn í Google leit­ar­vél­ina birt­ast 927 ­nið­ur­stöð­ur.

Sé horft til núver­andi flótta­manna­vanda í víð­ara sam­hengi skilar „Midd­le E­ast refu­gee cris­is“ 51 þús­und nið­ur­stöðum á Google. Samt liggur það fyrir að ­rúm­lega fjórar millj­ónir Sýr­lend­inga hafa þurft að flýja heima­land sitt á síð­ustu árum og dvelja flestir í nágranna­löndum fyrir botni Mið­jarð­ar­hafs. Þar að auki eru nærri  8 millj­ónir Sýr­lend­inga á flótta í eigin landi.

Það eru mun fleiri flótta­menn víða ann­ars staðar

Í lok síð­asta árs voru tæp­lega 60 millj­ónir manna með stöðu „flótta­manns“ um heim all­an. Þar af höfðu 19,5 millj­ónir flú­ið heima­land sitt og af þeim dvöldu 86% í þró­un­ar­lönd­um. Í þeim ríkjum er algeng­t að þjóð­ar­tekjur á mann séu um 1/40 af þjóð­ar­tekjum meðal Íslend­ings, jafn­vel minni.

Eitt af þessum löndum er Chad, sem hýsti 450 þús­und flótta­menn í lok árs 2014. Í Chad lifði 40% þess­arar 10 milljón manna þjóðar á undir 226 krónum á dag árið 2011 skv. Alþjóða­bank­an­um. Hlut­falls­lega er þó vand­inn e.t.v. stærst­ur í Líbanon þar sem flótta­menn voru 1,3 millj­ón­ir, á meðan þjóðin telur tæp­lega 6 millj­ón­ir.  Í Evr­ópu búa um 740 millj­ónir manna, samt skilar „Le­banon refu­gee cris­is“ ein­ungis 4.440 nið­ur­stöðum á Google.

Afhverju snýst þetta þá allt saman um Evr­ópu?

Töl­fræðin hefur talað sínu máli og þessi ein­falda Google grein­ing bend­ir til þess að áherslan á Evr­ópu og þann „flótta­manna­vanda“ sem álfan glímir við í dag er í engu sam­ræmi við umfang vand­ans, ef hann er borin saman við fyrr­nefnd ­dæmi. En hvers vegna fær flótta­manna­vandi Evr­ópu mesta athygli?

Ætli fólk tengi betur við og láti sig meira varða vanda­mál sem standa þeim nærri? Það hljómar alla­vega ekki svo galin skýr­ing. Jafn­framt virð­ist gal­inn ­maður að nafni Jósef Stalín hafa aðra mögu­lega skýr­ingu þegar hann sagði að dauði eins manns sé harm­leikur en dauði millj­óna töl­fræði. Á vís­inda­leg­u nót­unum hafa sál­fræð­ingar sett fram kenn­ing­una „collapse of compassion“ sem gæti útlagst sem „hrun sam­kennd­ar“ á íslensku. Ein rann­sókn fólst í því að segja sögu og sýna mynd af stúlku frá Dar­fúr. Sam­an­burð­ar­hóp­ur­inn fékk ­sam­bæri­lega sögu og var þeim sýnt myndir af átta börn­um. Nið­ur­staðan var sú að ­seinni hóp­ur­inn fann till minni sam­kennd­ar. Er „hrun sam­kennd­ar“ að spila með­ okkur Evr­ópu­búa líka? Ætli það sé ástæðan fyrir því að við finnum minna til með­ milljón manns í fjar­lægð, í sam­an­burði við ein­stakar dæmisög­ur, sem eru mun nærri okk­ur?

Þeir sem kom­ast til Evr­ópu þurfa síst á hjálp að halda

Manns­líf verða greini­lega ekki „verð­mæt“ fyrr en þau eru komin inn fyr­ir­ landa­mæri Evr­ópu eða ef þau birt­ast á sjón­varps­kjánum okk­ar. Það er galið. Í til­felli flótta­manna sem koma til Evr­ópu er raunin líka sú að þeir þurfa ­jafn­vel síður á hjálp að halda en þeir sem sitja eft­ir, t.d. í flótta­manna­búð­u­m í Líbanon. Ástæðan er sú að það er mjög dýrt að kom­ast til Evr­ópu, og því er það aðeins á færi þeirra efna­meiri að leggja á sig ferða­lag­ið. Það er líka aug­ljóst að fólk þarf að vera nokkuð heilsu­hraust til að ferðast hund­ruðir kíló­metra í allskyns aðstæðum og að vera til­búið að leggja slíkt ­ferða­lag á börnin sín.

For­gangs­röðun

Það skal ekki gera lítið úr þeim vanda flótta­manna sem koma til Evr­ópu en ­mik­il­vægt er að hafa hið alþjóð­lega sam­hengi á bak við eyrað. En einmitt mið­að við þann fjölda fólks sem löndum í neyð hafa tek­ist að veita skjól hafa ­Evr­ópu­búar enga afsök­un. Þar á meðal Íslend­ing­ar. Þrátt fyrir okkar „skort á reynslu“ borgar það sig fyrir okk­ur. Þá má ekki heldur gleyma því að mesta neyðin er ennþá langt frá okk­ur, hvort sem það er í Sýr­landi eða ann­ars stað­ar. Mann­legur harm­leikur í Suð­ur­-Súdan er ekki minni mann­legur harm­leikur held­ur en mann­legur harm­leikur í flótta­manna­búðum í Ung­verja­landi. Sönnum að óþokk­inn Jósef Stalín hafi haft rangt fyrir sér.