Satoshi Omura, sem hlaut nóbels­verð­laun í lækn­is­fræði árið 2015, rit­aði ásamt þremur öðrum vís­inda­mönnum yfir­lits­grein um klínískar rann­sóknir á virkni ivermectin gegn COVID-19. Greinin heitir Global trends in clin­ical stu­dies of ivermectin in COVID-19 og er birt í mars hefti THE JAP­A­NESE JOURNAL OF ANTI­BIOT­ICS. Greinin fjallar ítar­lega um nið­ur­stöður 42 klínískra rann­sókna á virkni ivermect­in. Rann­sókn­irnar höfðu teymi lækna í mörgum löndum fram­kvæmt og náðu þær sam­tals til um 15 þús­und sjúk­linga. Með hlið­sjón af þessum rann­sóknum telja Satoshi og félagar óhætt að full­yrða að ivermectin hafi góða virkni gegn COVID-19. Lyfið veiti 89% vörn gegn smiti og það bæti útkom­una hjá 83% sjúk­linga.

Fleiri yfir­lits­rann­sóknir hafa kom­ist að svip­aðri nið­ur­stöðu eftir að skoða tugi rann­sókna á virkni ivermectin t.d. Andrew Hill ofl. Meta-ana­lysis of randomized tri­als of ivermectin to treat SAR­S-CoV-2 infect­ion birt 19.1.2021. Nið­ur­staða þeirra er:

„Ivermectin was associ­ated with red­uced inflammatory markers (C-R­eact­ive Prot­ein, d-di­mer and fer­rit­in) and faster viral cle­ar­ance by PCR. Viral cle­ar­ance was treat­ment dose- and duration-dependent. In six randomized tri­als of moderate or severe infect­ion, there was a 75% red­uct­ion in morta­lity (Relative Risk=0.25 [95%CI 0.12-0.52]; p=0.0002); 14/650 (2.1%) deaths on ivermect­in; 57/597 (9.5%) deaths in controls) with favora­ble clin­ical recovery and red­uced hospitalization."

Einnig má benda á yfir­lits­rann­sókn Kory ofl. Review of the Emerg­ing Evidence Demon­strat­ing the Efficacy of ivermectin in the Proph­y­laxis and Treat­ment of COVID-19 16.1.2021 Nið­ur­staða þeirra er:

„In sum­mary, based on the exist­ing and cumulative body of evidence, we recomm­end the use of ivermectin in both proph­y­laxis and treat­ment for COVID-19. In the pres­ence of a global COVID-19 sur­ge, the wides­pr­ead use of this safe, inex­pensi­ve, and effect­ive inter­vention would lead to a drastic red­uct­ion in trans­mission rates and the mor­bi­dity and morta­lity in mild, modera­te, and even severe dise­ase phases. The aut­hors are encoura­ged and hopeful at the prospect of the many favora­ble public health and soci­etal impacts that would result once adopted for use."

Auk hins mikla fjölda klínískra rann­sókna og yfir­lits­rann­sókna á virkni ivermectin er komin veru­leg reynsla af notkun lyfs­ins gegn OVID-19. Lyfið hefur verið notað í 30 löndum að ein­hverju marki og má ætla að nú þegar hafi yfir milljón COVID-19 sjúk­linga fengið ivermect­in.

Hvers vegna er ivermectin ekki notað hér? 

Sam­kvæmt upp­lýs­ingum frá yfir­lækni smit­sjúk­dóma­deildar Land­spít­al­ans fá COVID-19 sjúk­lingar ekki nein veiru­lyf nema þeir verði svo veikir að þeir þurfi inn­lögn á spít­ala. Fari svo, er þeim eftir atvikum gefið veiru­lyfið rem­desi­v­ir. Rem­desi­vir er við­ur­kennt af Lyfja­stofnun Evr­ópu (EMA) til notk­unar gegn COVID-19. Fimm daga rem­desi­vir með­ferð kostar $2.340 sam­kvæmt upp­lýs­ingum fram­leið­and­ans Gilead. Lyfið þarf að gefa í æð. WHO ráð­leggur reyndar gegn notkun rem­desi­vir og segir ekki nægi­lega sannað að rem­desi­vir auki lífslíkur sjúk­linga.

Aðspurð­ur, hvers vegna ivermectin sé ekki notað hér á landi, vísar yfir­læknir smit­sjúk­dóma­deildar Land­spít­al­ans á Lyfja­stofnun Evr­ópu (EMA). Þann 22. mars sl. gaf EMA út til­mæli um að ekki skyldi nota ivermectin til lækn­inga á COVID-19 nema í rann­sókn­ar­skyni og telur að ekki séu óyggj­andi sann­anir fyrir virkni lyfs­ins gegn COVID-19.

„Ekki hefur verið sýnt fram á með óyggj­andi hætti að lyfið gagn­ist sem með­ferð við eða til að koma í veg fyrir COVID-19."

Á sömu síðu er einnig að finna upp­lýs­ingar um hverjir taki ákvarð­anir um lyf við COVID-19: 

„Hér á landi eru bæði for­varnir gegn og sjúk­dóms­með­ferð við COVID-19 á for­ræði sótt­varna­læknis og smit­sjúk­dóma­sér­fræð­inga Land­spít­al­ans, og reynt eftir fremsta megni að sam­ræma aðgerðir fyrir íslenska heil­brigð­is­kerfið í heild. Umræddir aðilar hafa til þessa ekki fal­ast eftir heim­ild til þess að nota lyfið ívermektín utan sam­þykktra ábend­inga lyfs­ins sem for­vörn gegn eða með­ferð við COVID-19."

Þrátt fyrir afstöðu EMA hafa þrjú ESB ríki; Portú­gal, Slóvakía og Tékk­land veitt læknum und­an­þágu­heim­ildir til að ávísa ivermectin til COVID-19 sjúk­linga. Lyfja­stofnun Íslands hefur hafnað slíkum ávís­un­um.

Hvers vegna er rem­desi­vir sam­þykkt af EMA en ekki ivermect­in?

Til að fá mark­aðs­leyfi hjá Lyfja­stofnun Evr­ópu þarf fram­leið­andi lyfs að byrja á því að fjár­festa í klíniskum rann­sóknum sem upp­fylla ítar­legar kröfur EMA. Ivermectin er búið að vera til í 30 ár, einka­leyfið er útrunn­ið, mörg fyr­ir­tæki fram­leiða lyfið og verð þess mjög lágt. Óvíst er að lyfja­fyr­ir­tæki gæti end­ur­heimt það fjár­magn sem þarf til að afla mark­aðs­leyfis hjá EMA. Lyfja­fram­leið­and­inn Merck og co. sem fann upp ivermect­in, hefur upp­lýst að það sé með nýtt veiru­lyf í þróun gegn COVID-19. Með nýju lyfi fæst einka­leyf­is­vernd og mögu­leiki til að hagn­ast. 

Lyfja­eft­ir­lit hafa ákaf­lega mik­il­vægu hlut­verki að gegna. Þau vernda sjúk­linga gegn hættu­legum og gagns­lausum lyfjum sem ann­ars gætu verið á mark­aði. En svo virð­ist sem þessi varn­ar­múr sé orð­inn svo hár að ein­ungis dýr lyf eigi mögu­leika á að kom­ast yfir hann. Ódýr lyf kom­ast ekki á markað jafn­vel þótt þau gætu nýst sjúk­ling­um. Finna þarf ein­hverja lausn á þeim vanda.

Þær fjöl­mörgu rann­sóknir sem sýnt hafa fram á virkni ivermectin gegn COVID-19 hafa ekki verið gerðar af lyfja­fyr­ir­tækj­um. Þess í stað hafa læknar og vís­inda­menn unnið þær að eigin frum­kvæði, eftir efnum og aðstæðum hverju sinni, með hags­muni sjúk­linga að leið­ar­ljósi. Án aðkomu og áhuga fram­leið­anda munu þessar rann­sóknir vart leiða til mark­aðs­leyfis fyrir ivermect­in. 

Alþjóða­heil­brigð­is­stofn­unin (WHO) og ivermectin

Ivermectin hefur verið á lista WHO yfir nauð­syn­leg lyf gegn sníklum í fólki. Í þau 30 ár sem lyfið hefur verið til, hafa hátt í þrír millj­arðar skammta verið not­að­ir. Áhættu­prófíll lyfs­ins er því einkar vel þekktur og það sagt mjög öruggt. 

Í lok mars birti WHO þá ráð­legg­ingu að nota bæri ivermectin aðeins í klínískum rann­sókn­um. WHO sagði fyr­ir­liggj­andi gögn þá ekki gefa nægt til­efni til að full­yrða um gagn­semi lyfs­ins gegn COVID-19. 

Afstaða WHO bygg­ist á vinnu nefndar sem skoð­aði nið­ur­stöður 16 rann­sókna á virkni ivermectin gegn COVID-19, sem náðu til 2407 sjúk­linga. Rann­sókn­irnar bentu raunar til mjög góðrar virkni ivermect­in, þar á meðal 80% lægri dán­ar­tíðni. WHO nefndin mat gæði þess­ara jákvæðu nið­ur­staðna „Mjög lág" vegna „hættu á hlut­drægni og óná­kvæmni." Rann­sókn­irnar sextán voru samt ekki á vegum lyfja­fyr­ir­tækja, heldur lækna sem unnu þær að eigin frum­kvæði og hafa vart nokkra fjár­hags­lega hags­muni af því að bjaga nið­ur­stöð­urnar á nokkurn hátt.

Nær þrjá­tíu lönd hafa tekið ivermectin í notkun gegn COVID-19

Á vef­síð­unni ivm­sta­t­u­s.com er upp­færður listi yfir þau lönd sem hafa tekið ivermectin í notkun gegn COVID-19. Þess ber að geta að í mörgum þess­ara landa er notk­unin svæð­is­bundin eða mjög tak­mörkuð og víða háð skil­yrð­u­m. 

Þann 12. apríl 2021 voru eft­iralin lönd á list­an­um: Argent­ína, Bangla­desh, Belize, Boli­via, Brazil­ía, Búlgar­ía, Tékk­land, Dom­iníska lýð­veld­ið, Egypta­land, El Salvador, Gvatemala, Hondúras, Ind­land, Íran, Jap­an, Líbanon, Mexíkó, Ník­aragúa, Níger­ía, Norður Makedón­ía, Pana­ma, Perú, Fil­ipps­eyj­ar, Portú­gal, Slóvakía, Suður Afr­íka, Banda­rík­in, Venez­ú­ela og Simbabve.

Notkun ivermectin er í þessum löndum til­komin vegna frum­kvæðis og bar­áttu lækna fyrir notkun lyfs­ins en ekki lyfja­fyr­ir­tækja. Yfir­völd hafa í sumum þess­ara landa stutt lækna í notkun ivermect­ins en víða hafa þau látið undan ákalli lækna með sem­ingi og tak­mörk­un­um. 

Athygli vekur að á list­anum eru þrjú ESB ríki; Tékk­land, Slóvakía og Portú­gal. Í Portú­gal fá læknar að ávísa ivermectin sem und­an­þágu­lyfi gegn COVID-19 en þá á eigin ábyrgð og sjúk­lings. Læknar þar í landi segja lyfið skila mjög góðum árangri hjá sjúk­ling­um. Heil­brigð­is­ráðu­neyti Tékk­lands ákvað í mars 2021 að heim­ila læknum þar í landi að nota ivermectin gegn COVID-19 sem und­an­þágu­lyf. Sjúk­lingar þurfa að veita upp­lýst sam­þykki vilji þeir taka lyf­ið. Ráðu­neytið tekur fram að lyfið sé öruggt en gögn skorti um að lyfið gagn­ist gegn COVID-19. Heil­brigð­is­ráðu­neyti Slóvakíu ákvað í jan­úar 2021 að heim­ila notkun ivermectin gegn COVID-19 til sex mán­aða.

Vegna áhuga­leysis lyfja­fram­leið­enda og stjórn­valda hafa læknar víða myndað sam­tök til að hvetja til notk­unar ivermectin gegn COVID19. Lækna­sam­tökin Front Line COVID Crit­ical Care Alli­ance (FLCCC) í Banda­ríkj­unum hafa gefið út mikið efni um ivermectin og hefur boð­skap­ur­inn greini­lega borist til lækna í fleiri lönd­um. FLCCC hafa sömu­leiðis gefið út ítar­legar leið­bein­ingar um með­ferð COVID smit­aðra og hvetja ein­dregið til þess að með­ferð við sjúk­dómnum hefj­ist strax við grein­ingu til að lág­marka það tjón sem veiran veldur sjúk­ling­um.

Ivermectin gæti orðið mik­il­vægt vopn í bar­átt­unni hér á landi

COVID-19 sjúk­dóm­ur­inn getur verið lífs­hættu­leg­ur, einkum fyrir aldr­aða. Dán­ar­tíðni vegna COVID-19 hér á landi er 15,6% hjá ald­urs­hópnum 80-89 ára. Vís­bend­ingar eru um að allt að helm­ingur þeirra sem sýkj­ast glími við langvar­andi eft­ir­köst. Rann­sóknir munu hafnar á því hvort ivermectin geti orðið þeim að gagn­i. 

Þótt bólu­efnin veiti allt að 90% gegn alvar­legum sjúk­dómi er enn óljóst hve hátt hlut­fall bólu­settra geti hugs­an­lega borið áfram smit. Tak­mörkuð fram­leiðslu­geta, vanda­mál í fram­leiðslu og óvæntar auka­verk­anir hafa tafið bólu­setn­ing­ar. Enn er óljóst hvenær hjarð­ó­næmi næst eða hvort veiran nær að stökk­breyt­ast undan þeim mótefnum sem bólu­efnin veita. Áfram verður því brýn þörf fyrir veiru­lyfið ivermect­in.

Sé það rétt hjá Satoshi Omura og félögum að ivermectin komi að miklu gagni sem for­vörn og með­ferð við COVID-19, gæti lyfið mögu­lega skapað stjórn­völdum kær­komið svig­rúm til að slaka fyrr en ella á þeim sótt­varn­ar­að­gerðum sem valda efna­hag lands­ins búsifj­u­m. 

Höf­undur er rekstr­ar­hag­fræð­ing­ur.