Á mið­baugs­belt­inu í Kyrra­haf­inu er sjór­inn þremur gráðum heit­ari en í með­al­ári. Það þýðir að millj­ónir manna munu þjást vegna hung­ursneyðar og nátt­úru­ham­fara og margir neyð­ast til að flýja heim­ili sín. Á­hrif­anna gætir allt frá Perú til Papúa Nýju Gíneu; og jafn­vel í Afr­íku, sem þó er þús­undum kíló­metra frá Kyrra­haf­inu. Allt út af veðra­kerf­inu El Niño.

Núver­and­i hita­stig þýðir að styrkur og eyði­legg­ing­ar­máttur veðra­kerf­is­ins gæti orð­ið sá mesti í 65 ár, síðan 1950. Þessum Niño er líkt við skrímslið Godzilla, sem veldur tor­tím­ingu hvar sem það kem­ur.

Mæli­kvarð­inn á styrk El Niño fyr­ir­bær­is­ins er þriggja mán­aða ­með­al­tal yfir­borðs­hita á stóru svæði í Kyrra­haf­inu, þannig að end­an­legar töl­ur um styrk þessa Niños munu ekki liggja fyrir fyrr en á nýju ári.

Þó dylst engum að þrjár gráður yfir með­al­hita á mæl­i­svæð­inu Niño 3.4 er með því hæsta sem nokk­urn ­tíma hefur mælst. Hámark­inu er ekki náð enn. Hit­inn mun að öllum lík­indum hækk­a enn meira næstu vik­urn­ar. Neðar í pistl­inum reynum við að útskýra hvers vegna þetta ger­ist.

Því rauð­ari lit­ur, þeim mun stærra frá­vik frá með­al­hita­stigi. Rauða beltið fylgir mið­baugi. Mynd­in er fengin að láni hjá clima­te.­gov.

Hung­ursneyð og ­fólks­flótti

Áhrifin af El Niño eru mis­mun­andi á milli staða. Sums stað­ar­ verður hlýrra og blaut­ara. Sums staðar hlýrra og þurr­ara. Sums staðar verð­ur­ ­jafn­vel kald­ara í veðri. El Niño nær jafnan hámarki á tíma­bil­inu októ­ber-jan­ú­ar en áhrif­anna gætir bæði fyrir og eftir þann tíma.

Áhrif El Nino á veð­ur­far eru mis­mun­andi milli staða. Þessi skýr­ing­ar­mynd á við vetr­ar­mán­uð­ina des­em­ber-­febr­úar meðan áhrifa El Nino gætir sem sterkast. Myndin er fengin að láni frá banda­rísku veð­ur­stof­unni NOAA.

Í Ástr­alíu er nú þegar hita­bylgja og miklir þurrk­ar. Hætta á kjarr­eldum er að ­nálg­ast efsta hættu­stig í suð­aust­an­verðu land­inu, þar sem allar stærst­u ­borgir lands­ins eru. Þó er sum­arið rétt að byrja þeim megin á hnett­in­um.

Á Kyrra­hafs­eyj­unum eru miklir þurrkar og upp­skeru­brest­ur. ­Á­ætlað er að 4,7 millj­ónir manna muni finna fyrir áhrifum El Niño á því svæð­i. Þar af þarf á að giska ein milljón fólks á hásléttum Papúa Nýju Gíneu á neyð­ar­að­stoð að halda.

Á Kyrra­hafs­strönd Suð­ur­-Am­er­íku má búast við miklu­m ­rign­ingum og flóð­um. Í Per­ú og Ekvador má búast við gíf­ur­legri eyði­legg­ingu, upp­skeru­bresti, mann­fall­i og tjóni á innvið­um. For­seti Ekvador hefur lýst yfir neyð­ar­á­standi næstu tvo mán­uð­ina vegna þess sem koma má.

Í Afr­íku magnar El Niño  ­upp ein­kenni hverrar árs­tíð­ar, sér­stak­lega yfir mið­bik Afr­íku, sunn­an Sa­hara. Þurrka­tíma­bil verða heit­ari og regn­tím­inn úrkomu­meiri. Í ofaná­lag kom­a póli­tískir þætt­ir, ofbeldi og spill­ing. Í Eþíópíu líða 8 millj­ónir manna hungur eftir langvar­andi þurrka og nauðin verður meiri ­vegna El Niño. Hins vegar er erfitt að greina þar hversu mikið væg­i veðra­kerf­is­ins er, á móti öðrum þátt­um. Í ofaná­lag má stór hluti Aust­ur-Afr­ík­u, m.a. Eþíópía, Sómal­ía, Kenía og Tansan­ía, eiga von á flóðum og skriðum sem eru bein­tengd El Niño, þegar regn­tíma­bilið byrjar eftir ára­mót.

Ofurein­föld útskýr­ing á El Niño

Auð­vitað er ein­földun að segja að hörm­ung­arnar eigi sér stað út af heitum sjó, eins og gert er í fyr­ir­sögn þessa pistils. Heit­ur ­yf­ir­borðs­sjór er eitt af meg­in­ein­kennum El Niño veðra­kerf­is­ins, en aðeins ein af mörgum sam­þættum orsök­um. Frétta­mið­ill­inn Vox gerir ágæta til­raun til að útskýra flókið sam­spilið með góð­u­m ­skýr­ing­ar­mynd­um. Hér að neðan er stytt og ein­földuð útgáfa.

Á Kyrra­haf­inu er aust­an­áttin ríkj­andi vind­átt í námunda við mið­baug­inn, og blæs að jafn­aði heitum yfir­borðs­sjó frá austri til vest­urs, í átt að Ástr­alíu og Indónesíu. Þannig mynd­ast hringrás haf­strauma. Kaldur og nær­ing­ar­ríkur sjór leitar upp á yfir­borðið við Suð­ur­-Am­er­ík­u, ­yf­ir­borðs­straum­arnir fylgja vind­inum í vest­ur­átt að Indónesíu og Ástr­al­íu, og þaðan leitar heitur sjór­inn niður á við og svo til baka í aust­urátt, yfir haf­ið og aftur upp á yfir­borðið við Suð­ur­-Am­er­íku. Í með­al­ári er yfir­borð sjávar um 8 gráðum heit­ara og hálfum metra hærra við Indónesíu en við Suð­ur­-Am­er­íku.

En stundum slaknar á aust­an­átt­inni og snýst jafn­vel í vest­an. Þá ýtir þyngd­ar­aflið heita yfir­borðs­vatn­inu aftur í átt að ­Suð­ur­-Am­er­íku. Þetta er kallað El Niño, svein­barn­ið. Af því þetta nær oft há­marki um jóla­leytið fóru kaþ­ólikkar í Suð­ur­-Am­er­íku að nefna veðra­kerf­ið eftir jesú­barn­inu.

Af því Kyrra­hafið er svo risa­stórt hefur það gríð­ar­leg áhrif á jafn­vægið milli veðra­kerfa heims­ins. Sér­stak­lega á þetta við um heita sjó­inn við Indónesíu og úrkomu­hringrás­ina sem hann nær­ir. Þegar þetta jafn­væg­i riðlast, hefur það meðal ann­ars áhrif á hrað­skreiða loft­strauma í háloft­un­um (e. jet str­eams), og víð­feðma haf­strauma í Kyrra­hafi, sem aftur tengj­ast öðrum höfum eins og Ind­lands­hafi.

Í ár fer El Niño einnig saman við annað laustengt og ­sam­bæri­legt veðra­kerfi sem oft hefur verið kallað Niño Ind­lands­hafs­ins, eða Indian Ocean Dipole á ensku. Þetta eru sér­stak­lega vondar fréttir fyrir Ástr­alíu og Indónesíu. Þegar þetta tvennt fer saman verða þurrk­arnir og hita­bylgj­urnar enn heift­ar­legri. Sam­kvæmt áströlsku veð­ur­stof­unni var októ­ber­hit­inn í Ind­lands­hafi vestan Ástr­alíu mesta frá­vik frá með­al­hita sem mælst hef­ur.

Tug­millj­ónir flýja ­nátt­úru­ham­farir

Þessar nátt­úru­ham­farir munu án efa reka enn fleiri á flótta en þá sem þegar hafa flúið heim­ili sín. Norska flótta­manna­hjálpin áætlar að um 26 millj­ónir manna á ári hafi flúið heim­ili sín síðan árið 2008. Það er um 62,000 á dag. Þar er reynd­ar einnig bent á að það er ekki ein­ungis stærð nátt­úru­ham­far­anna sem ræður því hversu margir flýja heim­ili sín. Aðrir þætt­ir, margir þeirra af manna­völd­um, hafa einnig mikið að segja: fram­taks­lítil og spillt stjórn­völd, hröð og ó­skipu­lögð borg­ar­myndun og fólks­fjölgun á hættu­svæðum eða við­kvæmum svæð­um.

Þar að auki má finna bein og óbein orsaka­tengsl á milli­ ­lofts­lags­breyt­inga og stríðs­átaka, sem reka enn fleiri á flótta. Oft atvikast það á þessa leið: Fólk sem lifir af land­bún­aði missir lífs­við­ur­væri sitt, t.d. ­vegna þurrka eða flóða, og verður að flytja sig úr stað með kvik­fénað sinn. Það kemur í nýtt hér­að, oft í nágrenni við fyrri heim­kynni en þar er fólk fyr­ir­, ­sem einnig lifir af land­inu og finnur líka fyrir áhrifum lofts­lags­breyt­inga.

Sam­keppnin um gæði jarðar getur þró­ast út í vopnuð átök í hér­að­inu. Þetta hefur gerst í Malí. Það var í það minnsta einn af skýr­ing­ar­þátt­unum í Dar­fur fyrir nokkrum árum. Einnig getur óánægja í sam­fé­lag­inu magn­ast upp eft­ir langvar­andi upp­skeru­brest og leitt til bylt­ing­ar, eins og gerð­ist í hinni fræg­u frönsku bylt­ingu árið 1789.

Þetta er það sem gerð­ist í Sýr­landi. Þar urðu miklir þurrkar og upp­skeru­brestur á árunum 2007-2010 sem aftur leidd­u af sér mikla óánægju í sam­fé­lag­inu. Í einni umfangs­mestu rann­sókn sem gerð hefur verið á tengslum stríðs­á­taka og lofts­lags­breyt­inga hafa vís­inda­menn kom­ist að þeirri nið­ur­stöðu að þurrkana ­megi rekja til lofts­lags­breyt­inga af manna­völdum og að bein orsaka­tengsl ­séu á milli þurrkanna og þeirra stríðs­á­taka sem nú geisa í Sýr­landi.