Alma hefur unnið mikið með inn­flytj­endum og hæl­is­leit­endum og telur hún að kerfið sé að mörgu leyti gott hér á landi hvað þessa hópa varðar en sumir þeirra hæl­is­leit­enda sem hún hefur sinnt koma úr mjög flóknum aðstæð­u­m. 

Inn­flytj­endur yfir höfuð með mikla aðlög­un­ar­hæfni

Fyrir COVID-19 far­ald­ur­inn var líf margra hæl­is­leit­enda flókið og oft erfitt. „Sumir koma frá mjög erf­iðum aðstæðum og hef ég til að mynda haft skjól­stæð­inga frá hættu­svæðum sem síðan hafa komið hing­að. Sumir þeirra þurftu að takast á við ýmiss konar krefj­andi hluti áður en þeir komu hingað til lands – og sér­stak­lega konur og börn. Margir hafa nú þegar þurft að ganga í gegnum ýmsar þján­ing­ar,“ segir Alma. 

Nú þegar COVID-19 far­ald­ur­inn gengur yfir þá eykst óör­yggið enn meira. „Fólk er samt svo ótrú­lega seigt. Inn­flytj­endur eru líka yfir höfuð með mikla aðlög­un­ar­hæfni en það hafa rann­sóknir einmitt sýnt. Þeir geta aðlagað sig alls konar nýjum aðstæðum og breyt­ingum – oft mun betur en aðr­ir. Þeir sem eru í hvað við­kvæm­astri stöðu á borð við hæl­is­leit­endur eru mjög þrautseigir og sterk­ir. Og á vissan hátt lifa þeir alltaf við óvissu­á­stand. Í þannig ástandi eru þeir ekki ham­ingju­samir eða sáttir við lífið og þurfa þeir sífellt að eiga við lík­am­lega og sál­ræna kvilla sem fylgja því að vera í þeirra stöðu. En aftur á móti gef­ast þeir ekki upp. Þetta er sterkasta fólk­ið,“ segir Alma. 

Hún segir enn fremur að þeir sýni mikla ákveðni – jafn­vel þegar þeir halda að þeir hrein­lega þoli ekki meira álag. 

Vilja taka þátt í sam­fé­lag­inu

„Ég get þó sagt frá því að sumir hæl­is­leit­endur sýna nú merki þung­lynd­is. Algeng ein­kenni eru áhuga­leysi, ánægju­leysi og minni áhuga­hvöt, sekt­ar­kennd, pirr­ing­ur, reiði, svart­sýni, von­leysi, kvíði, orku­leysi og ein­beit­ing­ar­erf­ið­leik­ar. Klínískt þung­lynd mann­eskja getur átt erfitt með að sinna ein­föld­ustu hlut­um, eins og að fara í sturtu eða eitt­hvað þvíum­líkt. Hæl­is­leit­endur aftur á móti vilja vinna og læra. Þeir vilja taka þátt í sam­fé­lag­inu og skipta máli. En stundum verður þetta fólk auð­vitað þreytt,“ segir hún. 

Alma bendir á að fólk innan sam­fé­lags inn­flytj­enda hafi ólíkar þarf­ir. Þá sé hægt að skipta því í þrjá meg­in­hópa. Í fyrsta lagi séu það inn­flytj­endur sem eiga auð­veld­ara með að aðlag­ast en í þeim hóp er oft fólk frá Evr­ópu. Einnig sé auð­veld­ara að kom­ast inn í sam­fé­lagið þegar fólk er gift inn­fædd­um, eins og í hennar til­felli. Annar hóp­ur­inn sam­an­standi af fólki sem á erf­ið­ara með þessa aðlög­un. Þá sé erf­ið­ara fyrir fólk að fá vinnu, til að mynda vegna tungu­mála­örð­ug­leika, eða að fá kenni­tölu. Þá sé engin teng­ing inn í sam­fé­lagið sem auð­veldi aðlög­un­ina. Í við­kvæm­asta hóp inn­flytj­enda séu síðan hæl­is­leit­endur og flótta­fólk. Allir þessir hópar hafa ákveðnar áskor­anir og stundum eru þær svip­aðar í eðli sínu, að hennar sögn. 

Henni finnst mik­il­vægt að benda á að þrátt fyrir að fólk í fyrsta hópnum eigi auð­veld­ast með að aðlag­ast íslensku sam­fé­lagi þá geti það þó reynt á. Ekki megi gleyma því. Hún segir að þá séu erlendar konur í mesta áhættu­hópnum – þær séu í sér­stak­lega erf­iðri stöðu nú á COVID-19 tím­um. Og þrátt fyrir að vera ekki í stöðu sem flótta­maður eða hæl­is­leit­andi þá geti aðstæður verið mjög erf­ið­ar, ekki megi gera lítið úr þeim – sér­stak­lega þegar um heim­il­is­of­beldi er að ræða. 

Mikið álag á fólki

Varð­andi það ástand sem nú er uppi vegna COVID-19 far­ald­urs­ins og áhrif hans á hæl­is­leit­endur þá segir Alma að sumum í þessum hópum líði mjög illa. „Þegar þeir kannski héldu að nú væri loks­ins komin ró í aðstæður þeirra þá kemur eitt­hvað svona upp á. Og ekki bara þessi sjúk­dóm­ur, það er svo margt sem getur gerst í þeirra líf­i.“ 

Hún segir að hæl­is­leit­endur og þeir sem hafa gengið í gegnum erf­iða hluti viti þó eitt: Að þeir geti kom­ist í gegnum þetta ástand. Þeir þurfi þó ennþá meiri aðstoð frá sam­fé­lag­inu til að takast á við allt þetta – þeir þurfi á athygli að halda.

„Þegar þetta ástand byrj­aði var flókið fyrir alla að nálg­ast upp­lýs­ing­ar, hjálp og stuðn­ing. Og hvað þá fyrir hæl­is­leit­endur eða þá sem eru í við­kvæm­asta hópnum hvað þetta varð­ar. Sumir tala enga ensku og þá getur reynst erfitt að fóta sig. Þau kunna þar af leið­andi ekki að panta sér tíma hjá lækni og þeir vita til dæmis ekki hvernig á að hafa sam­band við kenn­ara barn­anna þeirra. Skrítnir tímar kalla á þetta óör­yggi en þetta á við um inn­flytj­endur sem og hæl­is­leit­end­ur. Þetta getur valdið miklu álagi á fólk.“

Kaó­tískt í byrjun far­ald­urs

Alma segir að upp­lýs­inga­flæðið hér á landi til inn­flytj­enda og hæl­is­leit­enda hafi ekki verið nægi­lega gott í byrjun far­ald­urs en það fari batn­andi. „Ég tel að margir standi sig vel i að deila upp­lýs­ingum með útlend­ingum en í byrjun far­ald­urs­ins fannst mér þetta allt saman vera heldur kaó­tískt fyrir alla – við vissum ekki við hverja við áttum að tala eða hvert við áttum að fara. Ástandið var betra fyrir Íslend­inga eða þá sem tala góða ensku. Við­kvæmir hópar inn­flytj­enda voru úti­lok­að­ir,“ segir hún. 

Hún segir að margir hafi verið hrein­lega hræddir og áhyggju­fullir og spil­uðu tungu­mála­örð­ug­leikar þar stóran þátt. „Ég þekki marga sem ótt­ast það að kerfið muni gleyma þeim. Þeir geta með engu móti skipu­lagt líf sitt – og þetta var líka áður en veiran kom til sög­unn­ar. En þetta ástand sem nú er uppi eykur á þennan ótta. Ótt­ann við að gleym­ast.“

Verðum að sýna skiln­ing

Það sem sam­fé­lagið þarf að gera, að mati Ölmu, er að sýna sam­stöðu og styðja við þá sem eru í erf­iðri stöðu. „Ég held að það sé það sem við þurfum að gera núna. Við þurfum að sýna skiln­ing. Hæl­is­leit­endur eru bar­áttu­fólk en það hefur séð ýmsa hluti sem við hin getum ekki einu sinni ímyndað okk­ur. Þetta ástand getur ýft upp gömul sár og áföll.“

Hún telur að með því að sýna sam­stöðu og sam­kennd sé hægt að vera til staðar fyrir alla – og sér­stak­lega þá sem þurfa mest á því að halda. „Við getum talað um þessa við­kvæmu hópa út frá efna­hags­sjón­ar­miði og sem tölur í sam­fé­lag­inu en þetta fólk er líka með til­finn­ingar eins og aðr­ir. Við megum ekki gleyma því.“

Alma segir að með tím­anum fari fólk undir miklu álagi að sýna lík­am­lega ein­kenni. Mikil bæl­ing og erf­ið­leikar geti orsakað það. „Það eru ekki ein­ungis and­legir erf­ið­leikar sem opin­ber­ast í erf­iðum aðstæðum heldur einnig lík­am­leg­ir.“ Nú sé gríð­ar­lega mik­il­vægt að veita fólki and­legan stuðn­ing til þess að koma í veg fyrir ennþá verra ástand eftir að COVID-19 gengur yfir. 

Getum lært svo mikið með því að hlusta

Ef hæl­is­leit­endur eða inn­flytj­endur í erf­iðri stöðu fá þann stuðn­ing sem þeir þurfa á að halda þá seg­ist Alma vera mjög bjart­sýn á að þeir komi eins vel út úr ástand­inu eins og hægt sé. Hún bendir á að sam­kvæmt rann­sóknum þá sé þessi hópur gríð­ar­lega ákveð­inn og vilj­ugur til að bæta líf sitt, eins og áður seg­ir. Fólk þurfi ein­ungis að fá tæki­færi til þess. Og ef það fær þessi tæki­færi hér á Íslandi seg­ist Alma vera viss um að það nái að blómstra. 

„Við getum lært svo mikið af þessu fólki sem sam­fé­lag. Við getum lært af þraut­seigju þeirra og áhuga­hvöt. Við verðum að hlusta á það sem það segir með opnum hug,“ segir hún. Enn fremur sé eðli­legt að upp­lifa alls konar til­finn­ingar í kringum þetta ástand. En hún seg­ist vera mjög von­góð að Íslend­ing­ar, sem og allir aðrir sem hér búa, eigi eftir að kom­ast sem best í gegnum þetta tíma­bil ef við sem sam­fé­lag sýnum þessa sam­stöðu og sam­kennd.