Hæsti maður sem vitað er um hér á landi var Jóhann Pét­urs­son. Hann var kall­aður Jóhann Svarf­dæl­ingur eða Jóhann risi hér heima en erlendis var hann þekktur undir nöfnum á borð við The Vik­ing Giant og Olaf. Hann var með erf­iðan sjúk­dóm sem hrjáði hann alla ævi og tak­mark­aði það sem hann gat unnið við. Saga Jóhanns er þó alls ekki sam­felldur tára­dal­ur, heldur saga af manni sem með auð­mýkt náði að gera fötlun sína að styrk­leika.

Óx hratt á ung­lings­árum

Jóhann Krist­inn Pét­urs­son var fæddur þann 9. febr­úar árið 1913 á Akur­eyri. Hann var þriðja barn af níu hjón­anna Pét­urs Gunn­laugs­sonar og Sig­ur­jónu Stein­unnar Jóhanns­dótt­ur. Hann bjó á Dal­vík fyrstu ævi­árin en fjög­urra ára flutt­ist hann með fjöl­skyldu sinni að bænum Brekku­koti í Svarf­aða­dal í vest­an­verðum Eyja­firði og var hann ætíð kenndur við dal­inn síðan hér­lend­is. En fjöl­skyldan var mjög fátæk, þrengsli mikil og margir munnar að fæða og því var hann barn­ungur sendur í fóstur á bæinn Syðra-Hvarf í Skíða­dal, innan af Svarf­aða­dal. Þar bjó hann til þrettán ára ald­urs uns hann flutt­ist með fjöl­skyldu sinni að bænum Jarð­brú í Svarf­aða­dal árið 1926. Það var einmitt um þetta leyti sem Jóhann byrj­aði að vaxa ört, en ekk­ert af hinum systkin­unum var óvenju­lega hávax­ið. Hann missti föður sinn fjórtán ára gam­all og þurfti því að taka til hend­inni á bæn­um. Það reynd­ist honum létt verk þar sem hann var rammur að afli. Hann var ein­stak­lega vel lið­inn á ung­lings­árum sín­um, var hlý og skemmti­leg per­sóna og stærðin var ekki farin að valda honum miklum vand­ræðum utan þess að vaxa sífellt upp úr fötum sín­um. En hann hélt áfram að vaxa þegar jafn­aldrar hans höfðu náð fullri hæð sinni og um tví­tugt var hann far­inn að finna fyrir eymslum í baki og lið­um. Fyrstu alvar­legu ein­kennin komu fram eftir að hann byrj­aði að sækja sjó­inn. Honum þótti sjó­sókn skemmti­leg og ætl­aði að leggja hana fyrir sig en eftir nokkur ár í þröngum stíg­vélum fékk hann mikil sár á fæt­urnar og var sendur til Akur­eyrar á sjúkra­hús. Lækn­ir­inn Stein­grímur Matth­í­as­son ann­að­ist Jóhann og græddi húð af hand­leggjum hans á fæt­urnar en aðgerðin var stór og Jóhann lá inni í tæp tvö ár á sjúkra­hús­inu. Stein­grímur hugð­ist fara með hann til rann­sókna og á lækna­þing í Kaup­manna­höfn en fjár­magn skorti. Lækn­ir­inn kunni þó ráð við því, því að Jóhann var nú orð­inn veru­lega hávax­inn.

Leið eins og sýn­ing­ar­dýri

Jóhann kom fyrst fram á opin­berri sýn­ingu í Nýja Bíói í Reykja­vík þann 18. júní árið 1935. Fjöldi fólks var sam­an­kom­inn til að líta Jóhann augum auk fyr­ir­lestra frá læknum hans. Fyrir pen­ing­ana sem söfn­uð­ust héldu félag­arnir út til Dan­merkur á þing­ið. Þar voru íslensku lækn­arnir gagn­rýndir fyrir að hafa ekki reynt að stöðva vöxt­inn fyrr og í kjöl­farið var Jóhann sendur í röntgen­að­gerð til að stöðva vöxt­inn. Hann var rann­sak­aður af lækn­inum Knud H. Krabbe og reynd­ist þá 220 senti­metr­ar. Aðgerðin virð­ist ekki hafa virkað sem skildi því að fjórum árum síðar var hann aftur mældur í Leipzig í Þýska­landi, þá hafði hann vaxið um þrjá senti­metra. Risar á borð við Jóhann verða til við offram­leiðslu vaxt­ar­horm­óna og amer­ískir læknar veltu því fyrir sér hvort að sköddun á heila­d­ing­li, t.d. vegna höf­uð­höggs, gæti hafa valdið þessu. Jóhann sjálfur mundi eftir mik­illi byltu sem hann fékk fimm ára gam­all þar sem hann lá rúm­fastur í nokkura daga og húð rifn­aði af höfði hans. Ekki hefur þó verið stað­fest hvort að það hafi valdið þessum mikla vexti mörgum árum síð­ar. Í Dan­mörku voru settar á svið nokkrar sýn­ingar t.d. í skemmti­garð­inum Dyrehavs­bakken. Í fyrstu leið honum illa með þetta. Hann ein­angr­að­ist vegna þess að hann var samn­ings­bund­inn að vera ekki á ferli utandyra og honum þótti sýn­ing­arnar nið­ur­lægj­andi.

Hann var kynntur sem hæsti maður ver­ald­ar, stað­reynd sem erfitt er að sanna. Fólk hóp­að­ist að að sjá hann og hann átt­aði sig á því að hann gæti lifað á því að sýna sig.

Stríðs­árin erfið

Jóhann túraði fyrst um Norð­ur­löndin en árið 1937 hélt hann suður á bóg­inn til Par­ís­ar. Þar fékk hann vinnu hjá Cirkus Midrano og klædd­ist í fyrsta skipti vík­inga­bún­ing á sýn­ing­um. Ári seinna hélt hann til Þýska­lands, sem þá var undir yfir­ráðum nas­ist­anna, og fékk vinnu hjá sirkus manns að nafni Sie­bold. Algengt var að Jóhann kæmi fram með dverg­um. Einn slíkur var kall­aður “þum­al­l­inn” og var ein­ungis 58 senti­metrar á hæð. Jóhann stóð í miðj­unni og spil­aði á harm­on­ikku á meðan dverg­arnir sungu og döns­uðu í kringum hann. Þegar stríðið braust út flúði Jóhann til Kaup­manna­hafnar þar sem hann dvaldi allt til stríðsloka. Stríðs­árin voru honum erfið að miklu leyti. Hann hrjáð­ist af miklum veik­indum og gat ekki unnið við sýn­ing­ar. Þess í stað vann hann á skipa­smíða­stöð og lék jóla­svein um hátíð­arn­ar. Um leið og stríð­inu lauk flutti hann heim til Íslands og setti þá á fót athygl­is­verða sýn­ingu. Hann ferð­að­ist um landið með kvik­mynda­vél og sýndi erlendar kvik­myndir sem hann kom með sér frá Dan­mörku. Einnig steig hann á svið, sagði sögu sína og sýndi ýmsar brell­ur. Þessar sýn­ingar voru vel sóttar en ferða­lögin og gist­ing­arnar reynd­ust honum erf­ið­ar. Þá brá hann á það ráð að sækj­ast eftir því að opna tóbaks­verslun en íslensk yfir­völd gáfu ekki leyfi fyrir því. Hann sá því að lítil fram­tíð væri fyrir hann hér á landi og flutt­ist loks út, til Banda­ríkj­anna árið 1948. Hann átti ekki eftir að heim­sækja landið í 24 ár eftir það.

Ný tæki­færi í Amer­íku

John Ring­ling, eig­andi fjöl­leika­húss­ins Ring­ling Bros í Flór­ída, var mik­ill örlaga­valdur í lífi Jóhanns. Ring­ling fékk Jóhann til að koma vestur um Atl­antsála og sýna hjá sér. Frum­sýn­ingin var í Mad­i­son Squ­are Gar­den í New York borg. Hann kom fram í smóking fötum með pípu­hatt á þessum tíma og þén­aði um 200 doll­ara á viku (sem gerir um 250 þús­und krónur á núvirð­i). Hann sýndi í öðrum fjöl­leika­hús­um, þar á meðal hjá Barnum & Bailey og Glen Porter´s Side Show. Það var hjá þeim síð­ar­nefnda sem Jóhann fór að klæð­ast vík­inga­fötum á ný og mark­aðs­setja sig sem „vík­inga risann“ sem jók mjög vin­sældir hans. Fjöl­leika­húsin störf­uðu aðal­lega á sumrin og ferð­uð­ust víða um Banda­rík­in. Á vet­urna bjó Jóhann í lít­illi íbúð í Flór­ída en safn­aði þó nokkru fé. Árið 1963 sagði hann skilið við fjöl­leika­hús­in, fjár­festi í eigin vagni og hélt sýn­ingar eins síns liðs. 

Ævi­lok á heima­slóðum

Árið 1972 kom Jóhann loks í heim­sókn til Íslands, þá tæp­lega sex­tug­ur. Hann var þá orð­inn heilsu­veill og gekk yfir­leitt við staf, stundum tvo, vegna hrygg­skekkju. Hann gaf blaða­mönnum nokkur við­töl og tal­aði með nokkrum hreim en merki­lega góða íslensku þó miðað við svo langa fjar­veru án mik­illa sam­skipta við Íslend­inga. Þá kom á dag­inn að hann fylgd­ist vel með þjóð­líf­inu og sam­fé­lags­um­ræð­unni hér heima og fékk send dag­blöð út til Flór­ída. Hann gant­að­ist tölu­vert og kall­aði sig stóran dverg en sagði jafn­framt að stór ástæða fyrir heim­kom­unni væri sú að það væri gott að fá sér­sniðin föt og skó hér á landi. Hann gæti hvergi keypt klæðnað í venju­legum versl­un­um. Hann heim­sótti æsku­slóð­irnar fyrir norðan en hélt svo út til Flór­ída skömmu seinna. Eftir Íslands­för­ina seldi hann vagn­inn og sett­ist í helgan stein. Árið 1975 kom hann aftur til að sækja lækn­is­þjón­ustu. Hann þurfti á aðgerðum að halda og lá á sjúkra­húsi í um eitt ár og í end­ur­hæf­ingu á Reykja­lundi í nokkra mán­uði eftir það. Þrátt fyrir heilsu­leysi og hvatn­ingu ætt­ingja sinna um að setj­ast hér að fór hann aftur til Flór­ída uns hann lenti í slysi í bíl­skúr sínum í Tampa árið 1982. Eftir það kom hann til Íslands og dvaldi hér sín sein­ustu ár. Hann bjó á dval­ar­heim­il­inu Dalbæ í Dal­vík uns hann lést þann 26. nóv­em­ber árið 1984 á fæð­ing­ar­stað sínum Akur­eyri.

Einn af merk­ustu risum sög­unnar

Það hefur verið deilt um hversu hávax­inn Jóhann var í raun og veru og senni­lega ómögu­legt að full­yrða neitt um það. Í fjöl­leika­hús­unum var það aug­lýst að hann væri yfir 250 senti­metra hár en það er að öllum lík­indum tóm vit­leysa og aug­lýs­inga­mennska. Hann var aug­lýstur sem hæsti maður ver­aldar sem á sér senni­lega ekki neina stoð í veru­leik­an­um, á neinum punkti ævi hans. Finn­inn Vainö Myll­yr­inne, sem var uppi á svip­uðum tíma og Jóhann var um 250 senti­metra hár. Víða er full­yrt að Jóhann hafi verið 234 senti­metr­ar. Það myndi gera hann að einum af 50 hæstu mönnum sög­unnar eða þ.e.a.s. frá tímum mæl­inga. Sjálfur sagð­ist hann hafa verið hæstur um 225 sentri­metrar sem þýðir að hann hafi hætt að vaxa ein­hvern tím­ann á stríðs­ár­un­um. Til sam­an­burðar má nefna að hæsti maður allra tíma, Robert Wad­low var 272 senti­metr­ar, hæsti maður NBA deild­ar­innar Manute Bol var 231 senti­metrar og hæstu núlif­andi Íslend­ing­arnir, Pétur Guð­mund­son og Ragnar Ágúst Nathana­els­son (báðir körfuknatt­leiks­menn) eru 218 senti­metr­ar. Með­al­hæð íslenskra karl­manna er tæp­lega 181 senti­metrar sem gerir þá eina af þeim hæstu í heim­in­um. 

Það sem er hvað merki­leg­ast við Jóhann er þó hversu lang­lífur hann varð. Menn sem verða hávaxnir sökum offram­leiðslu vaxt­ar­horm­óna ná sjaldn­ast háum aldri. Ein­ungis örfáir hafa náð sex­tugu en flestir deyja á þrí­tugs eða fer­tugs­aldri. Jóhann varð 71 árs gam­all þó að hann hafi þurft að glíma við tölu­verðan heilsu­brest mest alla ævina. Hann var þó í ágætu ásig­komu­lagi miðað við marga af hæstu mönnum sög­unn­ar. Flestir gengu við staf og sumir gátu varla staðið upp­rétt­ir.

Æðru­leysið upp­málað

Íslend­ingum er tamt á að líta á Jóhann sem nokk­urs konar fyr­ir­bæri og það gleym­ist oft hveru sterk og lit­rík per­sóna hann var. Í upp­hafi gramd­ist honum hlut­skipti sitt en svo virð­ist sem hann hafi sam­þykkt örlög sín og gert þau að styrk­leika sín­um. Sýn­ingar hans voru langt því frá að vera eins og heim­sókn í dýra­garð. Hann setti á svið heil­miklar sýn­ingar og varð vin­sæll á eigin verð­leik­um. Hann þótti snjall og skemmti­leg­ur, gat sagt vel frá og skemmt gestum með tón­list. Hann lék einnig í kvik­mynd­um, Prehi­storic Women (1950) með Jayne Mans­fi­eld, Carny (1980) með Jodie Foster og heim­ild­ar­mynd­inni Being Differ­ent (1981). Þeir sem þekktu hann minnt­ust hans sem ein­stak­lega hlýs og við­kunn­an­legs manns. Hann var auð­mjúk­ur, fynd­inn og ákaf­lega barn­góður þrátt fyrir líf sem aug­ljós­lega hefur verið þyrnum stráð. Hann var líka Íslend­ingur í húð og hár þrátt fyrir að hafa búið lengi erlend­is. Hann hélt sam­skipta­línum ávallt opnum við heima­landið og þráði fátt meira en íslenskan skyr­hrær­ing. Jóhann er graf­inn í heimabæ sínum Dal­vík og á byggða­safn­inu þar í bæ eru margir af munum úr fórum hans til sýn­is. Þar á meðal eru föt, skór, reið­hjól, vík­inga­bún­ingur og auð­vitað harm­ónikk­an.