Tólf þing­menn Pírata og Sam­fylk­ingar hafa lagt fram frum­varp um breyt­ingu á stjórn­ar­skrá lýð­veld­is­ins Íslands. Í frum­varp­inu er lagt til nýtt ferli við breyt­ingu á stjórn­ar­skrá. Í dag er fyr­ir­komu­lagið þannig að Alþingi þarf að sam­þykkja breyt­ingar á stjórn­ar­skrá. Í kjöl­farið skal rjúfa þing og boða til kosn­inga. Sam­þykki nýkjörið Alþingi breyt­ing­arnar taka þær gild­i. 

Í frum­varp­inu er lagt til að þessu fyr­ir­komu­lagi verði breytt þannig að þegar Alþingi hefur sam­þykkt frum­varp til breyt­inga á stjórn­ar­skrá skuli efnt til þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu um það. 

Frum­varpið bygg­ist á hug­myndum stjórn­laga­ráðs eins og þær þró­uð­ust við með­ferð stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefndar fyrir kosn­ingar árið 2013. Í grein­ar­gerð þess segir að þó að sú breyt­ing hafi verið gerð að felld er brott krafa um að auk­inn meiri­hluti þings og þjóðar sam­þykki breyt­ing­arn­ar. „Telja flutn­ings­menn að ekki sé þörf á þessum háa þrösk­uldi, enda hafi þing­heimur sýnt að hann umgang­ist breyt­ingar af þessu tagi af mik­illi var­færni og því ólík­legt að naumur meiri­hluti verði fyrir veru­lega umdeildum breyt­ing­um.“

Tryggi almenn­ingi síð­asta orðið

Í grein­ar­gerð­inni segir einnig að því sé ætlað tví­þætt hlut­verk. Ann­ars vegar að lög­festa leið til að breyta stjórn­ar­skránni sem er mun lýð­ræð­is­legri en mælt er fyrir um nú, þar sem und­ir­strikað verði skýrt og skor­in­ort að almenn­ingur sé stjórn­ar­skrár­gjafi og eigi ætíð síð­asta orðið í þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu. 

Hins vegar vona flutn­ings­menn að sú leið til stjórn­ar­skrár­breyt­inga þeir eru að leggja til komi í veg fyrir að Alþingi fest­ist í þrá­tefli um breyt­ingar í fram­tíð­inni. „Und­an­far­inn ára­tug hefur verið gerð stór­merki­leg en oft og tíðum brokk­geng til­raun til heild­ar­end­ur­skoð­unar stjórn­ar­skrár­innar á grund­velli vinnu stjórn­laga­ráðs. Frum­varp þetta getur verið varða á þeirri leið. Verði það að lögum hefur Alþingi þau verk­færi sem þarf til að gera nauð­syn­legar breyt­ingar á stjórn­ar­skránni í mark­viss­ari skrefum en því hefur auðn­ast.“

Núver­andi fyr­ir­komu­lag leiðir til þrá­teflis

Þing­menn­irnir telja að reynslan sýni að ókostir þess fyr­ir­komu­lags sem eru nú við lýði séu nokkr­ir. Í fyrsta lagi liggi meg­in­þungi umræðu um allar stjórn­ar­skrár­breyt­ingar við lok hvers kjör­tíma­bils eins og málum sé nú hátt­að. Þá séu störf þings­ins gjarnan tekin að þyngj­ast og hætt við að grund­vall­ar­breyt­ingar á stjórn­ar­skránni hljóti ekki þá athygli sem þeim ber.

Í öðru lagi sé ekki tryggð nein bein aðkoma almenn­ings með þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu. „Segja má að með núver­andi fyr­ir­komu­lagi sé kosið um stjórn­ar­skrár­breyt­ingar sam­hliða almennum þing­kosn­ing­um, en reynslan hefur verið sú að kosn­ingar sem haldnar eru í kjöl­far slíks þing­rofs snú­ist ekki um inn­tak breyt­inga á stjórn­ar­skránn­i.“

Í þriðja lagi sýni reynsla und­an­far­inna ára að núver­andi fyr­ir­komu­lag hafi leitt til þrá­teflis á Alþingi um stjórn­ar­skrár­breyt­ing­ar. „Hvort sem um er að ræða stærri eða smærri atriði hefur þing­inu ekki auðn­ast að gera var­an­legar breyt­ingar á stjórn­ar­skránni frá því að mann­rétt­inda­kafla var bætt við 1995 og kjör­dæma­mörkum breytt árið 1999.“