Það er auðvita alveg út í hött að reka sína bestu menn af velli. Það hljómar eins og lygasaga. En hún er sönn. Að minnsta kosti hvað varðar vinnumarkaðinn á Íslandi. Fólk er rekið út af þrátt fyrir mikla reynslu, dugnað, samviskusemi, hollustu, alúð og áhuga. Hér er átt við launafólk sem komið er yfir fimmtugt. Atvinnurekendur virðast ekki hafa smekk fyrir því fólki. Þrátt fyrir alla þá kosti sem meirihluti þessa hóps býr yfir. Þarna kasta menn á glæ gífurlegum verðmætum og öllum arðinum í krafti reynslunnar. Arðinum sem íslenskt þjóðfélag myndi annars njóta ávaxtanna af.
Það má með sanni segja að þessi hópur 50+ sé komin í meistaradeildina á vinnumarkaði. Þetta eru meistararnir sem ekki einungis hafa reynsluna heldur hafa í gegnum árin lært af mistökunum sem er gríðarlega mikilvæg reynsla. Þetta er fólkið sem sér heildarmyndina, hefur reynslu af því hvað virkar og hvað virkar ekki. Þetta er fólkið sem á orðið uppkomin börn og þarf því ekki að vera frá vinnu vegna alls þess sem snýr að börnunum. Þetta er fólkið sem mætir vel. Þetta er fólkið sem getur miðlað af reynslunni til unga fólksins á vinnustaðnum. Þetta er fólkið sem hugsar iðulega vel um sig og getur átt mörg góð ár í viðbót á vinnumarkaði. Þetta er fólkið sem getur bent á lausnir í krafti reynslu og hefur oftar en ekki viðað að sér einhvers konar menntum á starfsferlinum.
Samkvæmt upplýsingum frá Vinnumálastofnun um stöðu og horfur á vinnumarkaði á árunum 2016 til 2018 er mikill munur á stöðu atvinnulausra eftir aldri. Þannig er þriðjungur þeirra sem eru atvinnulausir og 50+ langtímaatvinnulausir(hafa verið atvinnulausir lengi) en bara áttundi hluti í yngsta hópnum. Og það er sérstaklega erfitt fyrir konur að fá vinnu eftir fimmtugt. Mun fleiri konur en karlar búa við langtímaatvinnuleysi og fá jafnvel aldrei vinnu eftir fimmtugt. Alveg sama þó þær hafi átt farsælan starfsferill og hafi góð meðmæli. Þetta á líka við um konur sem hafa góða menntun. Oft er það svo að konur í þessum aldurhópi fá ekki einu sinni svör þegar þær sækja um vinnu. Þær sækja um vinnu eftir vinnu en fá enginn svör. Þetta á auðvita líka við um karlana. Þvílíkt virðingaleysi.
Það er alveg ofboðslega erfitt að skilja þetta framferði atvinnurekenda vegna þess að það tapa allir á þessu. Samfélagið verður af gríðarlegri reynslu fólks sem orðið er meistarar á sínu sviði og hefur yfirsýn, vit og hæfni við að leysa alls konar viðfangsefni af kostgæfni og yfirvegun. Sumir segja að atvinnurekendur séu hræddir við meiri veikindi hjá þeim sem eru komnir yfir fimmtugt. Það hefur verið hrakið. Tölur sýna að veikindi eru meiri í yngsta aldurshópnum. Ein skýringin er sú að yfirmönnum standi ógn af fólki með mikla reynslu og þekkingu. Fólki sem er oft áræðið, mjög áhugasamt um framgang fyrirtækis eða stofnunar. Kannski finnur yfirmaðurinn til öryggisleysis, finnur til vanmáttar og verður hræddur um stöðu sína. Kannski finnst honum þessi reynslumikli starfsmaður vita meira en hann og sé sér fremri. Þetta getur orðið sérstaklega viðkvæmt ef undirmaðurinn er kona. Þá hafa margar konur fundið fyrir því að karlrembutaktarnir fara láta á sér kræla hjá yfirmanninum. „Hvað vill þessi kona uppá dekk? Veit hún ekki hver er yfirmaður hér?“
Hver svo sem skýringin er þetta ástand óviðunandi. Þessa þróun þarf að stöðva, samfélaginu til heilla og þeim einstaklingum sem búa við þessa kúgun. Þetta er auðvita ekkert annað en kúgun að henda fólki af velli með þessu hætti. Þetta getur haft afdrifarík áhrif á heilsu og afkomu fólks sem lendir í þessu og hefur svo sannarlega gert það. Fólk sem hefur unnið alla sína ævi, stritað á vinnumarkaði og gefið allt sitt í, þarf síðan að upplifa fátækt og oft heilsuleysi í framhaldinu. Bara vegna duttlunga atvinnurekenda og yfirmanna á vinnustöðum. Og svo er þetta svo heimskulegt vegna þess að það er enginn sjáanlegur ávinningur af þessu. Sama hvernig á það er litið. Ekki fyrir samfélagið, ekki fyrir atvinnurekendur og ekki fyrir vinnumarkaðinn í heild.
En hvað er til ráða? Þetta er auðvita mál sem þarf að gera samninga um á vinnumarkaði, við hið opinbera og atvinnurekendur. Verkalýðshreyfingin verður að taka þetta mál föstum tökum og leiðrétta þetta. Það ætti ekki að vera erfitt, því eins og fyrr segir tapa allir á því að fleygja fólki 50+ frá borði. Það þarf að setja málið á dagskrá og það strax. Menn þurfa að kasta milli sín hugmyndum um hver sé besta lausnin. Kannski aldurskvóti í anda kynjakvóta. Hver sem lausnin verður er ekki hægt að halda áfram þeirri reginheimsku að reka meistardeildina út af vinnumarkaði.
Höfundur er stjórnmálafræðingur og MA í atvinnulífsfræðum frá Háskóla Íslands.
