Alls keyptu erlendir aðilar eignir á Íslandi fyrir 76,1 milljarð króna í fyrra. Langstærstur hluti fjárfestingar þeirra var í íslenskum ríkisskuldabréfum, alls um 54 milljarðar króna. Þeir keyptu auk þess hlutabréf fyrir 5,7 milljarða króna, fasteignir fyrir 652 milljónir króna og fjárfestu í atvinnurekstri fyrir um þrettán milljarða króna. „Aðrar fjárfestingar erlendra aðila“ námu síðan um 1,1 milljarði króna. Þetta kemur fram í svari Bjarna Benediktssonar, fjármála- og efnahagsráðherra, við fyrirspurn Þorsteins Sæmundssonar, þingmanns Framsóknarflokksins, um innflæði gjaldeyris til landsins á árinu 2015.
Í svari fjármála- og efnahagsráðuneytisins segir að það hafi óskað eftir upplýsingum frá Seðlabanka Íslands til að svara fyrirspurn Þorsteins. Upplýsingarnar sem svarið byggir á einskorðast við það innflæði gjaldeyris sem kom til Íslands eftir svokallaðri „nýfjárfestingaleið“ og fyrir tilstilli gjaldeyrisútboðs Seðlabanka Íslands.
Þessar tölur gefa skýrt til kynna að svokölluð vaxtamunaviðskipti eru hafin af mikilli alvöru á ný.
Eins og áfengi, góð í hófi
Á árunum fyrir hrun flæddu erlendir peningar inn í íslenska hagkerfið í svokölluðum vaxtamunaviðskiptum. Í einföldu máli snúast þau um að erlendir fjárfestar tóku lán í myntum þar sem vextir voru lágir og keyptu síðan íslensk skuldabréf, vegna þess að vextir á þeim eru háir í öllum alþjóðlegum samanburði. Því gátu fjárfestarnir hagnast vel umfram þann kostnað sem þeir báru af lántöku sinnar. Og ef þeir voru að gera viðskipti með eigin fé þá gátu þeir auðvitað hagnast enn meira.
Þessi vaxtamunaviðskipti áttu stóran þátt í að blása upp þá bólu sem sprakk á Íslandi haustið 2008. Það erlenda fé sem leitaði í íslenska skuldabréfaflokka var endurlánað til viðskiptavina íslensku bankanna og við það stækkaði umfang þeirra gríðarlega. Við hrun, þegar setja þurfti fjármagnshöft á til að hindra útflæði gjaldeyris, voru vaxtamunafjárfestingar vel á sjöunda hundrað milljarða króna.
Vextir Seðlabanka Íslands lækkuðu skarpt fyrstu árin eftir hrun. Undanfarin misseri hafa þeir hins vegar hækkað, enda vaxtahækkanir helsta stýritæki bankans til að halda aftur að verðbólgu. Stýrivextir á Íslandi eru nú t.d. 5,75 prósent á sama tima og þeir eru mjög nálægt núllinu i mörgum öðrum löndum. Þessar vaxtahækkanir hafa gert Ísland eftirsóknarverðara sem fjárfestingakost. Kynning á áætlun stjórnvalda um losun hafta, sem fyrirhugað er að muni eiga sér stað á þessu ári, gerði einnig mikið til að auka áhuga erlendra fjárfesta á því að ávaxta fé sitt á Íslandi. Losun hafta myndi enda þýða að þeir væru frjálsir til að flytja fé sitt aftur heim þegar skuldabréfaflokkarnir sem þeir fjárfestu í væru á gjalddaga.
Már Guðmundsson seðlabankastjóri tjáði sig um aukin vaxtamunaviðskipta á Íslandi í viðtali við Bloomberg í júní síðastliðnum og sagði þá að aukin vaxtamunaviðskipti væru fagnaðarefni.Viðskiptin væru merki um að tiltrú erlendra fjárfesta á Íslandi væri að aukast. Þau væru þó líkt og áfengið, góð í hófi.
Yfir 50 milljarðar í ríkisskuldabréf
Í fyrrasumar voru síðan sagðar fréttir af því að vaxtamunaviðskipti væru klárlega hafin að nýju. Og samkvæmt svarinu sem Þorsteini barst frá fjármála- og efnahagsráðuneytinu þá voru þau umtalsverð á árinu. Alls voru keypt ríkisskuldabréf fyrir um 54 milljarða króna af erlendum aðilum í fyrra. Mest var keypt í skuldabréfaflokki sem er á gjalddaga 2025, eða fyrir um 21 milljarða króna. Næst mest var keypt í flokki sem er á gjalddaga 2031, eða fyrir um 15,1 milljarð króna. Nánast allar fjárfestingar erlendra aðila í ríkisskuldabréfum voru gerðar af lögaðilum, ekki einstaklingum.
Erlendir aðilar virðast líka vera búnir að fá áhuga á íslenskum hlutabréfum. Þeir keyptu slík fyrir um 5,8 milljarða króna á síðasta ári. Mestur áhugi var á bréfum í Icelandair (1.031 milljón króna) og Marel (1.022 milljón króna). Auk þess keyptu erlendir fjárfestar í HB Granda, Högum, Eimskip og Reitum fyrir 820-848 milljónir króna á árinu 2015.
Fengu tugmilljarða afslátt á íslenskum eignum
Það eru ekki bara vaxtamunaviðskiptin sem hafa gert Ísland að aðlandi fjárfestingakosti fyrir erlenda aðila sem eiga peninga á undanförnum árum. Hin svokallaða fjárfestingaleið Seðlabanka Íslands, sem sett var upp til að vinna á snjóhengju erlendra gjaldmiðlaeigna eftir hrunið, var einnig ansi arðbær leið fyrir þá sem áttu peninga í útlöndum og vildu flytja þá til Íslands.
Í útboðum fjárfestingaleiðarinnar, sem lauk í febrúar í fyrra, komu alls um einn milljarður evra til landsins og fyrir þær fengust um 206 milljarðar króna. Miðað við opinbert gengi Seðlabankans á evru í febrúar 2015 þá voru evrurnar sem komu inn í landið um 157 milljarða króna viði. Því fengu fjárfestarnir sem nýttu sér þessa leið, en margir þeirra voru Íslendingar sem áttu fé erlendis, 48,7 milljarða króna virðisaukningu á fjárfestingu sína. Á mannamáli þýðir það að þeir sem skiptu gjaldeyri í útboðum fjárfestingaleiðar Seðlabankans á árunum eftir hrun fengu um 20 prósent afslátt, alls tæplega 50 milljarða króna, á eignum sem þeir keyptu á Íslandi. Þær eignir gátu t.d. verið fasteignir, hlutabréf eða skuldabréf.
