Það blasti alltaf við að að þessi hópur yrði fyrir meiri áhrifum en flestir aðrir sem mynda íslenskt sam­fé­lag þegar skó­inn færi að kreppa að. Þar til fyrir nokkrum vikum var þó búist við mjúkri lend­ingu. Það hefur gjör­breyst.

Fyrir helgi var staðan sú að 46 þús­und manns, rúm­lega fjórð­ungur íslensks vinnu­mark­að­ar, var annað hvort án atvinnu eða á hluta­bót­um. Af þeim rúm­lega 30 þús­und sem sótt höfðu um hluta­bætur vegna minnk­aðs starfs­hlut­falls eru tæp­lega fjórð­ungur erlendir rík­is­borg­ar­ar.

Vant að fá upp­lýs­ingar frá heima­land­inu

Það eru margs­konar áskor­anir sem blasa við þeim hópi inn­flytj­enda sem hér búa þegar for­dæma­lausar aðstæður sem inni­halda heilsu­vá, stór­kost­lega skerð­ingu á frelsi og áður óséð atvinnu­leysi vegna þess að botn­inn datt á nokkrum vikum úr efna­hags­líf­inu, að minnsta kosti tíma­bund­ið. 

Sabine Leskopf, borg­ar­full­trúi Sam­fylk­ing­ar­innar í Reykja­vík, og Edda Ólafs­dótt­ir, verk­efna­stjóri á vel­ferð­ar­sviði Reykja­vík­ur­borg­ar, eru í fram­varð­ar­sveit Reykja­vík­ur­borg­ar, þar sem lang­flestir erlendu rík­is­borg­ar­arnir búa, sem tekst á við þær áskor­an­ir. 

Sabine segir að áskor­anir inn­flytj­enda séu að ein­hverju leyti þær sömu og Íslend­ingar tak­ist á við í þessum aðstæð­um. Það hafa til að mynda allir áhyggjur af heilsu sinni og sinna. „Það sem er öðru­vísi er til dæmis hvernig fólk fær upp­lýs­ing­ar. Stóra vanda­málið er van­traustið gagn­vart þeim stjórn­völdum sem eru að miðla upp­lýs­ing­unum nún­a.“

Hún segir að ein birt­ing­ar­mynd þessa sé sú að for­eldrar af erlendum upp­runa séu síður að senda börn sín í skóla þrátt fyrir að þeir séu opn­ir. Það ráð­ist af því að í heima­löndum þeirra séu þeir lok­að­ir. „Þótt Vísir og RÚV séu til dæmis komin með fréttir á pólsku, sem er frá­bært, þá eru Pól­verjarnir sem búa hérna ekki að skoða þá vefi og þeir byrja ekki á því bara allt í einu. Fólk er vant því að fá upp­lýs­ingar frá heima­land­inu. Úr fjöl­miðlum þar.“

Edda bendir á að hér sé líka ört stækk­andi hópur flótta­fólks, en 530 manns ­fengið vernd, komið hingað sem kvótaflótta­menn eða vegna fjöl­skyldu­sam­ein­ing­ar á síð­asta ári. „Vel­ferð­ar­svið borg­ar­innar hefur áhyggjur af þessum hópi. Í þessum hópi eru ein­stak­lingar sem líða af áfallat­reitu og þetta er enn eitt áfallið sem það er það takast á við.“

Margt sé þó líka vel gert. Upp­lýs­inga­gjöf á COVID.is síð­unni sé til að mynda nú til fyr­ir­myndar þótt það hafi tekið smá tíma að þýða upp­lýs­ing­arnar þar yfir á fleiri tungu­mál og til staðar sé mik­ill sjá­an­leg­ur á­hugi á að standa betur að upp­lýs­inga­gjöf til þessa hóps.

Hið opin­bera þarf að ráða fleiri inn­flytj­endur

Sabine segir að það muni taka ein­hverjar vikur fyrir stöð­una í atvinnu­málum inn­flytj­enda að teikn­ast almenni­lega upp, þótt sterkar vís­bend­ingar séu þegar komnar fram um áhrif. Atvinnu­mála­stefnan hér­lendis hafi verið þannig að Ísland hefur ekki verið að reyna að gera sig aðlað­andi fyrir vel menntað starfs­fólk með því að skapa störf fyrir það, heldur hafi starfs­greinar sem séu vinnu­afls­frekar og búi til störf sem krefj­ist ekki mik­illar mennt­unar verið í for­grunn­i. 

Edda bendir á að kreppan sem nú hefur skollið á komi í beinu fram­haldi af víð­tækum verk­föllum í leik­skólum þar sem margir for­eldrar þurftu að vera mikið frá vinnu. Inn­flytj­endur séu margir hverjir með lítið eða ekk­ert bak­land hér­lendis til að hjálpa sér að takast á við þá stöðu og því lítið annað í boða en skert við­vera í vinnu. „Við höfum áhyggjur af þessum hópi en við vitum lika að það eru margir Íslend­ingar í sam­bæri­legri stöð­u.“

Reykja­vík­ur­borg hefur verið mjög áfram um það árum saman að ráða starfs­fólk af erlendum upp­runa inn í stjórn­sýslu borg­ar­inn­ar. Hún hefur til að mynda haldið úti Face­book-­síðum með upp­lýs­ingum á ensku og pólsku frá árinu 2012. Af því býr borgin nú þegar nauð­syn­legt er að þýða mikið magn af upp­lýs­ingum sem þarf að koma til þeirra fjöl­mörgu íbúa hennar sem skilja ekki íslensku. 

Sabine segir að þannig sé staðan ekki hjá rík­inu. Það hafi ein­fald­lega vantað veru­lega upp á að til dæmis ráðu­neytin og und­ir­stofn­anir þess hafi ráðið fólk af erlendum upp­runa í störf, þrátt fyrir að hún viti að margir úr þeim hópi sæki um störf­in. „Það er alltaf ráð­inn Íslend­ingur sem hefur búið í Sví­þjóð. Ef við hleypum inn­flytj­end­unum aldrei að þrátt fyrir góða menntun og íslensku­kunn­áttu þá verðum við áfram með þetta tví­skipta sam­fé­lag sem við erum að glíma við.“

Flest landa­mæri upp­runa­landa þeirra erlendu rík­is­borg­ara sem hér búa eru sem stendur lok­uð. Þrátt fyrir að fólk sem lendir í til dæmis atvinnu­missi á Íslandi myndi vilja fara aftur til heima­lands­ins þá er það sem stendur nán­ast ómögu­legt fyrir það að kom­ast þang­að.  

Sabine seg­ist skynja að það séu margir í hópi inn­flytj­enda að velta þess­ari stöðu fyrir sér. Hún heyri þó víða að fólk efist um að staðan í heima­land­inu sé betri og því sé mjög ólík­legt að það myndi fara héð­an, þótt það gæt­i. 

Erum ekki að þýða sam­stöð­una

Þessi staða gerir það að verkum að í aðstæðum eins og þeim sem nú eru uppi þá liggja ekki fyrir leiðir til að ná til ýmissa jað­ar­hópa í sam­fé­lag­inu, að sögn Eddu. Þeir ­geta auð­veld­lega gleymst. Dæmi um það sé til dæmis það að fólk sé hvatt til að hringja í síma 1700 til að til­kynna um grun um COVID-19 smit í stað þess að mæta á heilsu­gæsl­ur. Við upp­setn­ingu á því kerf­i virð­ist sem ekki hafi verið gert ráð ­fyrir fólki sem tali hvorki íslensku né ensku. 

Sabine tekur undir þetta og bendir á að það nán­ast almenna traust sem íslenskir rík­is­borg­arar bera til þrí­eyk­is­ins Ölmu Möller land­lækn­is, Þór­ólfs Guðna­sonar sótt­varn­ar­læknis og Víðis Reyn­is­son­ar, yfir­lög­reglu­þjóns hjá almanna­varn­ar­deild rík­is­lög­reglu­stjóra, sé ekki til staðar hjá mörgum erlendum rík­is­borg­ur­um. Þegar hún hafi hlustað á lagði „Ferð­umst inn­an­hús­s“, sem sló í gegn í vik­unni í flutn­ingi stór­kostaliðs íslenskra tón­list­ar­manna og þrí­eyk­is­ins svo­kall­aða, þá hafi hún skynjað þessi skýru skila­boð um að standa saman víða í kringum sig. „En við erum ekki að þýða sam­stöð­una í skila­boð sem ná til inn­flytj­enda eða ann­arra erlendra rík­is­borg­ara í sama mæli.“

Edda bendir á að við sem sam­fé­lag þurfum að vera mjög vak­andi fyrir þessum hópi. Hann gleym­ist ein­fald­lega oft. „Þau eru þarna þegar við þurfum á þeim að halda en ann­ars viljum við sem minnst af þeim vita. Ég keyri oft fram­hjá stórum vinnu­svæð­um. Bygg­inga­svæð­um. Þar eru margir verka­menn enn að vinna, og allar líkur á að flestir þeirra séu útlend­ing­ar. Ég sé þá oft í mik­illi nálægt við hvora aðra, til dæmis saman inni í bíl­um, og velti því fyrir mér hvort að upp­lýs­ingar um til að mynda tveggja metra regl­una séu að ber­ast til þeirra.“ 

Sam­fé­lagið hefur sætt sig við tví­skipt­ingu

Sabine segir að íslenskt sam­fé­lag hafi sætt sig við að sam­fé­lagið sé tví­skipt. Það íslenska sem sé í góðum málum og hið útlenska sem virkar og glímir ekki við stór sýni­leg vanda­mál. „Út­lend­ing­arnir sinna störfum sín­um, trufla ekki mik­ið, krefj­ast ekki mik­ils en við erum ekki að taka þau að fullu inn í okkar sam­fé­lag. Inn­flytj­end­urnir hafa líka margir hverjir sætt sig við þetta ástand. Þar er svo að finna ákveðna stétta­skipt­ingu. Þar er hópur sem talar góða íslensku, á íslenska vini og tekur þátt í íslenska sam­fé­lag­inu. Við erum svo með annan hóp sem á sam­skipti við aðra en þau fara öll fram á ensku. Svo erum með þriðja hóp­inn, mest kannski pólska sam­fé­lag­ið, sem er orðið svo sjálf­bært að lítil tengsl séu við íslenska mál­sam­fé­lag­ið.“

Til þess að byggja brýr milli þess­ara hópa og íslenska sam­fé­lags­ins þurfi að auka áherslu á íslensk­una en líka breyt­ingar í við­horfum allra. Edda bendir á að afar ­mik­il­vægt sé læra af reynsl­unni sem fæst af yfir­stand­andi aðstæðum og tryggja í fram­tíð­inni að það verði reiknað með þessum hópi í upp­lýs­inga­gjöf þegar upp kemur ein­hvers­konar vá. „Við megum ekki gleyma þessum mik­il­væga hópi og verðum að reikna með honum í okkar við­brögðum hver sem þau eru.“