Hug­myndum tengdum „cognitive dis­son­ance“ kynnt­ist ég þegar ég starf­aði í fjár­mála­geir­anum í New York.  Það nær utan um þá leitni manns­ins að fella alla upp­lifun að fyr­ir­fram mót­uðum skoð­unum sín­um.  

Til að grisja upp­lýs­inga­flóð sam­tím­ans leit­ast heil­inn við að finna það sem sam­ræm­ist hugs­unum hvers og eins.  Dæmi úr hvers­dags­leik­anum er ef t.d. þig langar í hvíta Toyotu Yaris þá ferð þú allt í einu að taka eftir öllum slíkum bílum sem fram hjá þér fara.  Þú sérð í raun óeðli­lega mikið af hvítum Yar­is.

Þetta er ekki síður mik­il­vægt í fjár­fest­ing­um, enda er það svo að menn þurfa alltaf að vera opnir fyrir að end­ur­skoða fyr­ir­fram­gefna afstöðu sína. Hin­ir, sem eru það ekki, sjá ekk­ert nema dæmi sem styðja eigin til­gát­ur.  Þeir fylgja síðan í blindni til­gátum sínum í þrot.

Fram­þróun og orð­ræðan

Einn merki­leg­asti hag­fræð­ingur sam­tím­ans er Deir­dre McCloskey.  Bækur hennar um upp­gang hag­kerfa og ástæður auk­innar vel­meg­unar eru haf­sjór fróð­leiks um hvað skiptir mestu fyrir batn­andi lífs­kjör.  Hvernig fór Suð­ur­-Kórea að því að breyt­ast úr einu fátæk­asta landi heims, um miðjan 6. ára­tug­inn, í að bjóða meiri vel­megun en Frakk­land og Finn­land 60 árum síð­ar?

Hag­fræð­ingar hafa í áranna rás verið með ýmsar til­gátur um hvernig aðgangur að fjár­magni, mennt­un­ar­stig og aðrir þættir ráði hag­sæld þjóða.  McCloskey færir hins vegar sterk rök fyrir því að mik­il­væg­asti þáttur fram­gangs sé orð­ræðan hverju sinni.  Trúir þjóðin á fram­tíð­ina?

Mann­kyn­inu hefur aldrei vegnað bet­ur.  Það er ekki dóms­dag­spá­mönnum að þakka heldur bjart­sýnu fólki sem með vinnu sinni og hug­viti skapar nýjar aðferðir til að skilja heim­inn og auka þar með hag­ræð­ingu; að fram­leiða meira með minna.  Til gam­ans nefni ég Malcolm McLean, mann sem nær eng­inn þekkir, en með gáma­væð­ingu um miðjan 6. ára­tug­inn lækk­aði flutn­ings­kostnað heims­ins um 95%, og breytti þar með öllum heim­inum í eitt opið mark­aðs­svæði, með til­heyr­andi upp­gripum fyrir þau lönd Asíu sem trúðu á fram­tíð­ina.

Gagn­rýni á fyrri grein

Grein sem Kjarn­inn birti eftir mig hefur vakið meiri umræður en við mátti búast þótt vísað væri til Karls Marx. Margt bendir þó til að and­mælin stafi mest af því að Marx skuli hafa verið nefnd­ur. Ég hef lesið fjórar and­mæla­greinar og þar er agn­ú­ast út í létt­væga hluti að mínu mati. Það er frekar heiftin sem fær höf­unda til að skrifa á móti grein­inni en að þeir hafi ein­hverja upp­byggi­lega sýn á fram­tíð­ina.  Ég raunar skil ekki heift­ina og hall­ast að því að ég hafi í þeirra huga framið helgi­spjöll enda virð­ist trú þeirra á marx­isma blind.  Ef ég tek saman helstu atriði þá eru þau eft­ir­far­andi:

1. „Notar ekki til­vís­anir í grein­inn­i.“ Kjarn­inn er ekki vís­inda­tíma­rit og til­vís­anir eru hvorki við hæfi né nauð­syn­legar í almennri hug­leið­ingu.
   
   
2. „Marx not­aði töl­ur,“ ég tal­aði hins vegar um tölu­legar stað­reynd­ir. Á starfs­tíma sín­um, yfir 40 ár, hefði hann átt að geta sannað til­gátur sín­ar, en spá­gildi til­gátna hans reynd­ist ekk­ert.
   
   
3. „Marx sagði ekki að gróði eins væri tap ann­ar­s.“ Öll sögu­skoðun Marx byggð­ist á því að fram­leiðslan væri fasti og skipt­ingin væri "zer­o-sum" þannig að hagur launa­manns væri tap fjár­magns­eig­anda.
   
   
4. „Pi­ketty er ekki Marx­ist­i.“ Vinna Pikettys síð­ustu 20 ár byggir á marxískri sögu­skoð­un.  Hann ger­ist sekur um höf­uð­synd í töl­fræði með því að sér­velja gagna­söfn sem falla að heims­mynd hans (e. data mining) og vilj­andi notar hann mis­mun­andi skil­grein­ingar á fjár­magni, ýmist pen­inga eða fram­leiðslu­þætti (land, tæki, osfr­v.).  Grund­vall­ar­lög­mál Pikettys um hag­kerfið gengur ekki upp t.d. þegar eng­inn hag­vöxtur mælist.
   
   
5. „Af­neitar hnatt­rænni hlýnun af manna­völd­um.“  Ég gerði það ekki en leyfði mér að benda á þá aug­ljósu stað­reynd að plöntur nær­ast á koltví­sýr­ingi.  Mér finnst einnig blasa við að ódýr­ara sé að fást við hlýn­un­ina, með tækni og fjár­magni en að reyna að stjórna veðr­inu í fram­tíð­inni.
   
   

Marxísk sögu­skoðun

Ég sagði marx­ista vera stað­fasta í trúnni en blinda á sög­una.  And­mæl­endur mínir sögðu á móti að ekki ætti að bendla marx­isma við Dóms­dag: „Aðdrátt­ar­afl og áhrifa­máttur marx­isma á 20. öld lá einmitt í von­inni sem hann boð­ar­—von­inni um betri heim.“ (Ágeir og Jóhann, Kjarn­inn 8. jan­ú­ar). Skyldu þessir menn ekki hafa lesið um Aust­ur-­Evr­ópu á bak­við járn­tjald eða Sov­ét­rík­in, Kambod­íu, Norður Kóreu, Kína og Kúbu á 20. öld­inn­i?.  Stétta­bar­átta að hætti Marx hefur valdið dauða tuga millj­óna og leitt hræði­leg lífs­kjör yfir hund­ruð millj­óna manna.

Marxísk sögu­skoðun er ein­föld: að sagan sé bar­átta stétta launa­manna og fjár­magns­eig­enda.  Thomas Piketty er alinn upp við þessa heims­sýn og reisir allt sitt starf á henni.  Upp­legg bókar hans og töl­fræði­vinnu er að fram­leiðslan sé stór klessa sem þurfi að skipta á milli fjár­magns­eig­enda og launa­manna.  

Marxísk sögu­skoðun er ekki rétt eins og ég rakti í fyrri grein minni, hún getur ekki lýst þeirri fram­þróun og aukn­ingu vel­meg­unar sem mann­kynið hefur notið síð­ustu 150 ár.

Fram­tíðin er björt

Það fólk sem trúir á skap­andi eyði­legg­ingu kvíðir ekki fram­tíð­inni.  Menn á borð við Don­ald Trump sem reyna að halda í verk­smiðju­störf for­tíðar gera það hins veg­ar.  Þeir sjá ekki að aukin tækni­væð­ing hefur leitt vinnu­aflið og lífskil­yrðin fram á við.

Að fram­an­sögðu er ljóst að þeir sem trúa því að heim­ur­inn sé að far­ast munu ætíð sjá dæmi þess hvert sem þeir líta.  Slík trú eykur ekki vel­megun sam­fé­lags­ins.  Hinir sem styðj­ast við tölu­legar stað­reynd­ir, í stað gall­aðra sögu­skoð­un­ar, ættu að líta bjart­sýnir fram á veg enda munu þeir sjá tæki­færi og vel­megun fram­tíð­ar.  

Ekki nóg með að það hljóti að vera skemmti­legra að vera bjart­sýnn þá er það í ljósi sög­unnar aug­ljós­lega skyn­sam­legra.