Þegar vekjara­klukkan hringdi klukkan 5:30 á laug­ar­dags­morg­un­inn stóð ég frammi fyrir því að þurfa að ákveða hvort ég ætl­aði raun­veru­lega að leggja á mig tíu tíma rútu­ferð og standa vakt­ina fyrir Hill­ary Clinton í New Hamps­hire í einn dag. Ég sat á rúm­stokk­inum og starði á klukk­una og var farin að telja mér trú um að Bernie Sand­ers væri bara bæri­legur kostur ef ég fengi að sofa leng­ur.  Auk þess „þurfti“ ég ekk­ert að sjá kosn­inga­bar­áttu í sveiflu­ríki (e. swing state) með eigin aug­um. Hafði ég ekki fengið nóg af þessum próf­kjörum þegar ég þræddi gang­ana á stóru blokk­inni í Fell­unum um árið? Þegar ég náði loks fullri með­vit­und og búin að sötr­aði morg­un­kaffið úr Hot for Hill­ar­y-­boll­anum fór ég að gera mig til­búna fyrir nýfall­inn snjó­inn og kuld­ann í New Hamps­hire. Rann þá upp fyrir mér að ég hlyti að vera kol­geggj­uð.

New Hamps­hire er lítið ríkið norð­ar­lega á norð-aust­ur­strönd Banda­ríkj­anna þar sem búa ríf­lega milljón manns. Sam­kvæmt lögum verður ríkið að vera fyrst í for­vali flokk­anna en þar sem Iowa er tækni­lega ekki með for­val heldur opinn kjör­fund (e. caucus) eru kosn­ing­arnar í nótt þær fyrstu í ár. Kosið hefur verið í for­vali flokk­anna í New Hamps­hire í 100 ár og í ár verða 319 kjör­staðir um allt ríkið opn­ir. Til að bæta á flækju­stigið eru þrír litlir bæir sem hafa heim­ild til að opna kjör­staði á mið­nætti aðfara­nótt kjör­dags og loka um leið og allir hafa kos­ið. Þess­ir bæir hafa nær alltaf kosið þann fram­bjóð­anda sem hefur að lokum staðið uppi sem sig­ur­veg­ari og því varla hægt að þver­fóta fyrir atkvæða­veið­urum dag­ana fyrir kjör­dag. 

Staðan fyrir for­valið

Þó kann­anir mæli Don­ald Trump með 34 pró­sent fylgi og mót­fram­bjóð­end­urna Ted Cruz og Marco Rubio með 13 pró­sent fylgi hvor, voru skila­boð Trump til stuðn­ings­manna kvöldið fyrir kjör­dag að allir yrðu að mæta á kjör­stað. „Þó svo konan þín segi við þig á morgun að hún sé orðin ást­fangin af öðrum manni, þó þú sért svo veikur að þú sért við dauð­ans dyr, þá verður þú að mæta og kjós­a,“ sagði Trump við kjós­endur sína. 

Trump ótt­ast að nið­ur­staðan verði önnur en sú sem kann­anir sýna eins og í Iowa í síð­ustu viku. Þar lenti Trump í öðru sæti þó kann­anir gerðu ráð fyrir að hann mundi vinna. Trump trónir enn á toppnum í könn­unum á lands­vísu, en for­skot hans minnk­aði milli vikna eftir tapið í Iowa. Ljóst er að nið­ur­stöður fyrstu for­kosn­ing­anna geta haft áhrif á skoð­anir allra lands­manna.

Hjá demókrötum er ekki minni stemmn­ing þó Bernie Sand­ers sé með tölu­vert for­skot í könn­un­um. Ný könnun frá Amer­ican Res­e­arch Group sýnir 9 pró­sentu­stiga mun á milli Sand­ers og Hill­ary Clint­on. Sand­ers er með 53 pró­senta fylgi meðal lík­legra kjós­enda og Clinton 44 pró­sent hjá sama hópi. Clinton nýtur frekar stuðn­ings meðal kvenna en Sand­ers nýtur stuðn­ings 63 pró­sent kjós­enda sem eru yngri en 49 ára. Hópur óákveð­inna skráðra kjós­enda er enn tölu­verð­ur. Stuðn­ingur við Sand­ers eykst enn frekar meðal yngstu kjós­enda en þrátt fyrir að allt bendi til þess að Sand­ers vinni New Hamps­hire er Clinton enn með tölu­vert for­skot í flestum könn­unum á lands­vís­u. 

Útspek­úleruð kosn­inga­fræði

Þegar rútan okkar kom loks á áfanga­stað í smá­bænum Rochester í New Hamps­hire var aug­ljóst að sam­keppnin um atkvæði íbúa var farin að harðna, ef marka mátti risa­vöxnu Trump-skiltin sem tóku á móti okkur þegar við keyrðum yfir bæj­ar­mörk­in. Það er stutt á milli kosn­inga­skrif­stofa Clinton og Sand­ers; ein­ungis um það bil fimmtán skref. Það sama má segja um afstöðu kjós­enda demókrata til fram­bjóð­end­anna tveggja; hún er ekki afger­andi og lítið skilur þá af.

Á kosn­inga­skrif­stof­unni hjá Hill­ary Clinton var komin mót­töku­nefnd sem var skipuð af bæj­ar­stjór­anum í smá­bænum og öld­ung­ar­þing­manni úr nær­liggj­andi ríki auk ann­arra. Mót­töku­nefndin hafði splæst í pizzur og kaffi fyrir sjálf­boða­lið­ana sem stigu úr rút­unni frá New York.

Farið var með okkur yfir hvernig best væri að tala við kjós­endur og var áhuga­vert að heyra sömu kosn­ing­at­rixin lifa góðu lífi hér í Banda­ríkj­unum eins og heima á Íslandi. Það er engin leið að ná í fólk í síma lengur í New Hamps­hire. Áreitið frá kosn­inga­veið­urum er komið á það stig að fólk er hætt að svara í sím­ann og þess vegna átti að senda okkur út af örk­inn­i. 

Þrátt fyrir að kosn­inga­stjórn­endur í búðum Clinton hafi ekki sagt það berum orðum var aug­ljóst að mark­miðið með hand­rit­unum sem sjálf­boða­liðar eiga að fylgja er ekki bara að fá fólk til að jánka því að kjósa Hill­ary Clinton heldur segja það sjálft: Ég styð Hill­ary Clint­on. Svo er mik­il­vægt að minna fólk á hvaða kjör­staður til­heyri þeirra götu, ræða opn­un­ar­tíma þeirra og spyrja svo hvenær dags það haldi að það muni kjósa. Þetta er gert til að fólk fari yfir dag­inn sinn og það eykur líkur á því að það skili sér á kjör­stað. Sé fólk í vafa um hvorn það ætlar að kjósa á að spurja hvort það sé eitt­hvað mál eða mál­efni sem sé um að kenna. Því næst þarf að gera til­raun til að sann­færa óákveðna með því að tala út frá eigin sann­fær­ingu. Ef ekki tekst að sann­færa við­kom­andi er spurt: „Má ég þá skrá að þú sért óákveðin en að þú hall­ist að mínum fram­bjóð­anda?“. Trixið snýst um að þegar fólk hefur sagt upp­hátt að það ætli að styðji ein­hvern, jafn­vel þó það sé bara lík­lega, þá þykir óþægi­legt að svíkja það. Þrátt fyrir að það jánki ein­hverju við ein­hvern blá­ó­kunn­ugan sem aldrei mun vita hvernig við­kom­andi kaus að lok­um. Svona er nú kosn­inga­fræðin útspek­úleruð og óskamm­feil­in.

Kjós­endur í New Hamps­hire

Þegar búið var að fara yfir reglur og ráð, var fólk parað saman og ákveðnum götum útdeilt þar sem pörin áttu að banka á þau hús þar sem skráðir demókratar búa. Ég lenti með áströlskum sjálf­boða­liða og bæj­ar­stjór­inn sjálfur keyrði okkur í ein­býl­is­húsa­hverfi þar sem við klof­uðum snjó­skafla, börðum á 50 hús og fengum tæki­færi til að tala um ágæti Hill­ary Clint­on. Það að segj­ast hafa komið frá sitt­hvorum enda jarð­kringl­unnar til New Hamps­hire þótti sann­fær­andi.

Það kom okkur hins vegar á óvart hversu margir kjós­endur voru enn óákveðnir um hvort þau myndu styðja Sand­ers eða Clinton á kjör­dag. Ástæð­urnar voru marg­vís­legar en þó virt­ust flestir sam­mála um að okkar fram­bjóð­andi væri sá kandídat sem yrði lík­legri til að sigra þann repúblik­ana val­inn yrði for­seta­fram­bjóð­andi hins flokks­ins. Hins vegar sögðu margir að Sand­ers kveikti í þeim von um að rót­tækar breyt­ingar gætu í raun orðið á banda­ríska stjórn­kerf­inu. Heil­brigð­is­málin vega mjög þungt en þar skilur tölu­vert á milli fram­bjóð­enda demókrata. Clinton hefur sagt að hún vilji byggja ofan á Obamacare en Sand­ers vill að farið verið í svo­kallað „Single Payer Program“, þar sem allir eru tryggðir óháð efna­hag og kerf­inu stýrt af rík­is­vald­inu þó það verði áfram einka­rek­ið. 

Stuðn­ingur Clinton við stríðið í Írak truflar enn marga. Fyrr­ver­andi her­maður benti hins vegar á að Sand­ers hefði ungur komið sér undan her­skyldu. Hér í Banda­ríkj­unum er þátt­taka í hernum tölu­vert rædd, ekki síst í for­seta­kosn­ingum enda er for­seti yfir­maður hers­ins og eigin reynsla af hernum því mik­ils met­in. 

Fjár­stuðn­ingur stórra hags­muna­hópa, ekki síst úr fjár­mála­greir­an­um, við fram­boð Clinton kom oft upp þennan snjó­þunga laug­ar­dag í New Hamps­hire. Það var aug­ljóst að þeim sem höfðu enn ekki gert upp hug sinn þótti það aðdá­un­ar­vert að Sand­ers þægi ekki stórar upp­hæðir frá sterkum hags­muna­hóp­um.

Einn við­mæl­andi okkar benti okkur á að með því að kjósa Hill­ary Clinton fengi þjóðin „tvo for­seta fyrir einn“ og þó hún væri ekki viss hvor fengi atkvæðið hennar þótti henni ánægju­legt að geta kosið milli tveggja máls­met­andi fram­bjóð­enda. Það væri annað en repúblikanar byðu upp á þessa dag­anna. Áður en við kvöddum hana benti hún okkur á bæk­ling sem lá fros­inn við úti­tröpp­urnar hjá henni og hristi höf­uð­ið. Þar var áróður frá repúblikan­anum John Kasich um Jeb Bush mót­fram­bjóð­anda sinn. 

Mun­ur­inn á Hill­ary og Bernie

Þegar við höfðum bankað á öll húsin sem okkur var úthlutað og við sóttar í úthverfið náðum við að taka stutta kaffi­pásu, áður en við héldum aftur í rút­una. And­spænis kosn­inga­skrif­stof­unni fundum við kaffi­húsið The Cast & Grind. Þar er eig­and­ann stuðn­ings­maður Sand­ers. Sá heitir Eric Jan Adema, 43 ára. Að hætti heima­manna sett­umst við niður yfir kaffi og „maple squ­are“, sem er eins konar ferköntuð rjóma­bolla með sýróps­rjóma, og ræddum um póli­tík við veit­inga­mann­inn.

Adema sagð­ist bera þá von í brjósti að enn væri hægt væri að breyta stjórn­mál­un­um. Það væri ástæða þess að hann styddi Sand­ers. „Af því hann er til­bú­inn að taka á stóru bönk­un­um. Allur fjár­stuðn­ing­ur­inn sem hann fær eru litlar upp­hæðir frá ein­stak­ling­um, sem þýðir að þegar hann verður kos­inn verður hann ekki í skuld við ein­hverja af stóru fjár­mála­stofn­unum þessa lands og getur tæklað þær óáreitt­ur,“ sagði Adema. Þannig mun Sand­ers í raun og veru getað unnið fyrir og hjálpað þeim sem eru í lægri- og milli­stétt. Þannig geta þessar stéttir lifað mann­sæm­andi lífi án þess að þurfa að reiða sig á félags­legan stuðn­ing stjórn­valda.

Eins og hjá mörgum öðrum kjós­endum bar heil­brigð­is­kerfið á góma hjá Adema sem sagði Bernie Sand­ers vera mann­inn sem gæti raun­veru­lega breytt því. „Ég hef líka fulla trú á því að hann muni geta sett á heil­brigð­is­kerfi sem tryggir ókeypis heil­brigð­is­trygg­ingu fyrir alla lands­menn.“

Ég átti erfitt með annað en að taka undir að þetta séu mik­il­væg mál­efni og benti á að með því að kjósa Clinton fái þjóðin fyrsta kven­kyns for­set­ann. Nú þegar eru sjö­tíu lönd í heim­inum búin að kjósa sér kven­kyns þjóð­ar­leið­toga auk þess að Hill­ary Clinton sé lík­lega reynslu­mesti for­seta­fram­bjóð­andi allra tíma. Adema gat tekið undir það, en sagði fólkið í land­inu þurfa á bylt­ingu að halda. 

Í þann mund heyr­ist flaut rút­unnar sem átti að aka okkur aftur til New York. Það er kom­inn tíma á að kveðja kjós­end­urna í New Hamps­hire. Eric Jan Adema brást ekki þeim háa kurt­eis­is­staðli sem heima­menn virð­ast hafa sett sér og skellir nokkrum ferkönt­uðum rjóma­bollum í poka og sendir okkur atkvæða­veið­ar­ana á brott með nesti.

Leiðin heim 

Þegar ferðin heim var um það bil hálfnuð byrj­uðum við sjálf­boða­lið­arnir að fylgj­ast með kapp­ræðum repúblik­ana. Hlátra­sköllin hófust strax. Þegar verið var að kynna inn fram­bjóð­endur í útsend­ing­unni rugl­uð­ust kandídatarnir og vissu ekki í hvaða röð þeir áttu að ganga inn á sviðið með til­heyr­andi vand­ræða­gangi. Kapp­ræð­urnar snér­ust svo upp í árásir á milli fram­bjóð­enda. Þær beindust að mestu til Marco Rubio, öld­unga­deild­ar­þing­manns­ins frá Flór­ída, ­sem fékk ítrekað að heyra það frá Chris Christie, rík­is­stjóra New Jers­ey. Hann sagði Rubio vera eins og vél­menni í svörum, hann hefði enga hald­bæra reynslu sem for­seti þyrfti að hafa og í beinu fram­haldi benti Christie svo á að hann sjálfur hefði reynsl­una sem þyrfti til, haf­andi verið rík­is­stjóri. Rubio fékk svo við­ur­nefnið „Ro­bot“ í kjöl­far­ið.

Ted Cruz öld­unga­deilda­þing­maður frá Texas, sem Trump sak­aði um að hafa komið þeim þeim sögu­sögnum af stað að Ben Car­son væri að hætta í fram­boð­inu dag­inn sem kosið var í Iowa, bað Car­son afsök­unar á fram­ferði stuðn­ings­manna sinna. Og svona koll af kolli, rak hvert furðu­málið ann­að.  

Umræðan um pynt­ingar stóð einna helst upp úr mál­efna­legri umræðu kapp­ræð­anna, ef svo má segja. Þar kom í ljós að flestir fram­bjóð­end­urn­ir vor­u ­sam­mála um að leyfa svo­kall­aða „Wa­ter­bo­ar­ding“-að­ferð við yfir­heyrslu á ný. Allir fram­bjóð­end­urnir sóru svo að setja meiri fjár­muni í hern­að­ar­legar varnir lands­ins, taka þyrfti með enn afger­andi hætti á Norð­ur­-Kóreu sem hafði fyrr um dag­inn prófað lang­drægra flaug. Efna­hags­málin voru einnig ofar­lega á baugi. Trump virð­ist vera nokkuð nálægt Sand­ers í skoð­unum þegar kemur að við­skipta­samn­ingum við önnur lönd. Báðir hafa talað um hvernig slíkir samn­ingar hafa á und­an­förnum ára­tugum ýtt undir flutn­ing starfa úr landi og að end­ur­hugsa þurfi gerð slíkra samn­inga.

Óheppi­leg ummæli fem­inista

Þegar um klukku­tími var eftir af þess­ari fimmtán tíma löngu dag­skrá byrj­uðu að ber­ast fréttir af fund­inum sem Hill­ary Clinton hafði haldið í New Hamps­hire fyrr um kvöld­ið. Þar var henni til stuðn­ings fyrr­ver­andi utan­rík­is­ráð­herra Banda­ríkj­anna Madeline Albright. Sú hélt þar inn­blásna ræðu um hvers vegna konur ættu að styðja fram­boð Clint­on, þá sér­stak­lega ungar kon­ur, en kann­anir hafa sýnt að ungar konur styðja Bernie Sand­ers í miklu meiri mæli en Clint­on. Albright benti á að Hill­ary Clinton hefði rutt braut­ina fyrir allar kon­ur, hún hefði ekki bara mikla og dýr­mæta reynslu heldur kjark og dug til að breyta fyrir allar kon­ur. Hún lauk svo máli sínu með frasa sem hún hefur gert frægan í gengum skrif sín um konur í stjórn­mál­um: „Það er sér­stakur staður í hel­víti fyrir konur sem styðja ekki aðrar kon­ur“. Örskömmu síðar var þessa setn­ingu að finna á for­síðum allra miðla og við­brögðin væg­ast sagt ekki jákvæð.

Til að bæta gráu ofaná svart lét Gloria Stein­em, einn þekkt­asti og virt­asti fem­inist­inn í Banda­ríkj­un­um, hafa eftir sér í við­tali hjá Bill Mahers að lík­lega væru ungar konur svona hrifnar af Sand­ers af því strák­arnir væru hrifnir af Sand­ers. Þetta var ekki til þess fallið auka vin­sældir Hill­ary Clinton meðal yngri kjós­enda og allra síst kvenna sem nú keppt­ust við að svara Steinem á Twitter og í athuga­semda­kerf­um. Þar var meg­in­stefið að það væru þær sjálfar sem ákveða hvern þær kjósa en ekki karl­kyns vinir þeirra. Dag­inn eftir baðst Steinem svo afsök­unar og sagð­ist hafa mis­mælt sig og ekki ætlað að gera lítið úr póli­tískum áhuga eða skoð­unum yngri kvenna.

Þó bæði Albright og Steinem hafi án efa ætlað að nota styrk­leika sína til að auka fylgi Clinton þá kom á óvart að þær skildu báðar látið hafa eftir sér svo umdeil­an­leg ummæli. Þessi ummæli, auk þeirrar stað­reyndar að Clinton muni lík­lega tapa fyrir Sand­ers í New Hamps­hire, virð­ast hafa hrist upp í her­búðum Hill­ary Clinton því snemma á sunnu­dag­inn kvis­að­ist út að end­ur­skoða ætti leik­fræð­ina áður en lengra yrði hald­ið.  

Þegar heim var komið varð það ágætis léttir að sjá þá Bernie Sand­ers og Larry David mætta saman í sjón­varp­ið; í Spaug­stofu þeirra Banda­ríkja­manna, Sat­ur­day Night Life, vegna þess að frá því að fram­boð Sand­ers hófst hefur ítrekað verið gert grín af því hversu líkur hann þykir grínist­anum og höf­undi hinna sívin­sælu Sein­feld þátta. Það var ágætt að ljúka þessum langa degi á að sjá að Sand­ers átti ekki í vand­ræðum með að gera dálítið grín af sjálfum sér og hlæja með.

Með frost­bitna fingur og reynsl­unni rík­ari get ég nú horft spennt á nið­ur­stöður kosn­ing­anna til að sjá hvað kjós­endur New Hamps­hire velja sér. Kosið er í kvöld að íslenskum tíma og munu kjör­staðir loka klukkan eitt í nótt.

Þegar á öllu er á botn­inn hvolft, jafn­vel þó þetta fari ekki eins og maður hefði sjálfur kos­ið, getur maður huggað sig við það að það eru bara ell­efu dagar í að demókratar kjósi næst. Það verður í Nevada og repúblikanar á sama tíma í Suð­ur­-Kar­ólínu. Þegar því er lokið eiga 47 ríki enn eftir að velja sinn fram­bjóð­anda.