444 börn
Titanic Afríku hefur ferjan Joola verið kölluð. Það er þó sannarlega ekki vegna glæsileika hennar heldur af því að hún hlaut sömu skelfilegu örlög. Sökk undan ströndum Gambíu með þeim afleiðingum að um 1.900 manns létust. Tæplega sjötíu komust lífs af. Og aðeins ein kona. Tveir áratugir eru liðnir frá þessu skelfilega slysi sem sjaldan er fjallað um á Vesturlöndum.
Níutíu árum eftir að Titanic var siglt á ísjaka með þeim afleiðingum að það sökk og um 1.500 manns týndu lífi átti sér stað annað sambærilegt slys. Mannskaðinn var reyndar enn meiri. En þó er sjaldan minnst á það í heimsfréttunum.
Þann 26. september árið 2002 var ferjan Joola á siglingu undan ströndum Gambíu. Joola var í eigu senegalska ríkisins og flutti fólk, búfénað og farartæki ýmist upp eða niður með vesturströnd Senegal og til syðsta héraðs landsins, Casamance.
Oft voru konur meirihluti farþega. Þær sigldu með Joola til Dakar þar sem þær seldu mangó og pálmaolíu á mörkuðum til að drýgja tekjur sínar. Hið blómlega Casamance, sem í seinni tíð er þekktast fyrir að vera heimahérað fótboltakappans Sadio Mané, er aðskilið frá öðrum hlutum Senegal með litlu ílöngu landi, Gambíu. Sagan af því sérkennilega fyrirkomulagi er löng og flókin en á sér m.a. skýringar í því að Frakkar lögðu svæðið sem nú er kallað Senegal undir sig á nýlendutímanum (sem og mörg nágrannaríki) en Bretar vildu tryggja sér skipaleiðir með stórfljótum Afríku og sölsuðu því undir sig landið sem í dag kallast Gambía. Örmjótt land í miðju Senegal.
Það var komið kvöld er rigning og rok skall á. Joola var á leið frá Ziguinchor, höfuðborg Casamance-héraðs til Dakar, höfuðborgar Senegal. Henni hafði verið siglt af leið, lengra frá ströndum en hún hafði heimildir til.
Um borð voru alltof margir. Nærri því fjórum sinnum fleiri farþegar en ferjan var hönnuð til að bera. Fólk dvaldi um alla ferjuna, svaf á úti á þilförum. Jafnvæginu var raskað og ferjunni hvolfdi.
Allt gerðist mjög hratt. Og talið er að Joola hafi farið á hliðina á aðeins fimm mínútum eftir að hún fór að halla er klukkan var í kringum hálf tvö um nóttina.
Á milli 1.800 og 1.900 manns létust. Mögulega fleiri. 444 börn þeirra á meðal. Aðeins 68 komust lífs af, eftir að hafa beðið eftir björgun úr sjónum klukkustundum saman, sumir í um sólarhring. Fyrstir á vettvang voru fiskimenn á litlum bátum, pírógum svokölluðum, eintrjáningum.
Meðal þeirra sem þeim tókst að bjarga á lífi úr sjónum var fimmtán ára drengur. Hann sagði þeim strax að hann hefði séð marga á lífi en fasta inni í ferjunni. Hún hvolfdi að endingu alveg en maraði í hálfu kafi í lengri tíma.
Joola var smíðuð í Þýskalandi árið 1990. Hún var 79 metrar að lengd og um 12 metrar á breidd. Hún er talin hafa verið búin öllum þeim öryggisbúnaði sem reglur gerðu ráð fyrir á þessum tíma. En það breytti engu þegar slysið varð. Ekki var nándar nægilega mikið af björgunarbátum og vestum um borð fyrir alla farþegana.
„Ég hélt að það væri kannski vilji Guðs að ég og ófætt barn mitt myndum deyja,“ Mariama Diouf. Hún var meðal 22 skipbrotsmanna sem bjargað var úr sjónum af fiskimönnum. „En ég var eina konan í þeim hópi,“ rifjar hún upp í nýrri heimildarmynd BBC um slysið.
„Nóttina fyrir ferðina þá man ég að ég vaknaði nokkrum sinnum,“ segir Diouf. „Þegar ég kom á bryggjuna var ferjan full. En ungur maður sem hafði gleymt einhverju heima hjá sér og átti miða bað um að fá endurgreitt og sagði að ég gæti keypt hans pláss.“
Joola var hönnuð fyrir 356 farþega. Hún sigldi frá einni höfn til annarrar og sífellt fleiri farþegar komu um borð. „Svo fóru regndropar að falla,“ segir Lamine Coly, í heimildarmynd BBC. „Þá vorum við sem stóðum úti beðin að færa okkur inn. Þegar við komum þangað þá fórum við að hafa áhyggjur af því hversu margir væru um borð. Ég hafði aldrei leitt hugann að því að svona stórt skip gæti farið á hliðina.“
Diouf segist muna eftir því að allt í einu hafi fólk sem lá á mottum á gólfum farið að renna til. Hún segist ekkert hafa skilið hvað væri að gerast enda var þetta í fyrsta skipti sem hún var farþegi í skipi.
Ljósin fóru að blikka. Í þriðja sinn sem slokknaði á þeim kviknuðu þau ekki aftur. Diouf segir fólk hafa haldið áfram að renna til og að loks hafi hún sjálf farið af stað.
Diouf var allt í einu, að henni fannst, komin á ókunnugan stað. Hún var komin út í sjóinn. „Ég reyndi að átta mig á því hvar ég væri eiginlega. Ég hélt niðri í mér andanum í lengri tíma. Ég get það.“
Eftir að hafa barist um í hafinu að því er henni fannst óendanlega lengi segist hún hafa gefið upp alla von um björgun. Hún var ólétt. Komin fjóra mánuði á leið.
En allt í einu fannst henni birta til fyrir ofan sig. Hún heyrði mannamál, að einhver sagði að það væri kona í sjónum. „Nei, engin kona getur haldið þetta út svona lengi,“ segist hún hafa heyrt annan karlmann segja. „Ég svaraði: Jú, ég er kona!“ Og þeir drógu hana upp í bát sinn.
Aliou Cissé, þjálfari karlalandsliðs Senegal í knattspyrnu, missti ellefu skyldmenni í slysinu. „Alltaf þegar ég fór til Casamance tók ég ferjuna,“ segir hann. „Ég keyrði eiginlega aldrei því ég elskaði Joola.“
Hann var ekki um borð í ferjunni er hún sökk. Var á þessum tíma fyrirliði senegalska landsliðsins og leikmaður Birmingham City á Englandi. Hann fór heim til Senegal í kjölfar slyssins til að vera með fjölskyldu sinni og öðrum ástvinum. Hann er frá Ziguinchor í Casamance og segir alla borgarbúa hafa verð í sárum eftir slysið. Allir hafi þekkt einhvern sem fórst.
Um 1.500 manns fórust er Titanic sökk í jómfrúarferð sinni til Bandaríkjanna. Allir á Vesturlöndum þekkja þá sögu út og inn en sárafáir harmsöguna um Joola. Þó fórust mun fleiri, um 1.900 manns er hún sökk.
Ekki bara vont veður
Pat Wiley rannsakaði Joola-slysið í meira en áratug. Hann segir engum blöðum um það að fletta að ferjan hafi lent í illviðri en að margir aðrir þættir hafi orðið til þess að skipinu hvolfdi.
Hann segir ljóst að alltof margir hafi verið um borð, líklega um 2.000 manns. „Langflestir höfðu ekki björgunarvesti,“ segir hann. Stórslys hafi verið fyrirsjáanlegt við þessar aðstæður. Wiley birti niðurstöður sínar í bók, The Sinking of MV Le Joola: Africa‘s Titanic, árið 2013.
Sólarhringur leið áður en fyrstu eftirlifendur slyssins komu í land. Að baki var heil nótt og einn dagur í hafrótinu. „Við vorum mjög lengi í sjónum. Ef við hefðum ekki þurft að bíða svona lengi eftir hjálp hefðu fleiri komist lífs af,“ segir Diouf.
Niðurstaða rannsóknar stjórnvalda var sú að skipstjórinn Issa Diarra bæri mesta sök á slysinu. Hann er talinn hafa látist í því en lík hans, líkt og svo margra annarra, fannst aldrei.
Í tilefni af því að tveir áratugir eru liðnir frá því að Joola sökk hefur minnisvarði um hina látnu verið afhjúpaður í Ziguinchor. Ættingjar þeirra sem og fólk úr hópi eftirlifenda krefjast þess enn þann dag í dag að flak Joola verði híft upp af hafsbotni. Að slysið verði rannsakað að fullu í eitt skipti fyrir öll.
Hér að neðan er heimildarmynd BBC um slysið í heild.
