Hvað gerðist?
Robert Downey, sem hét áður Róbert Árni Hreiðarsson, var dæmdur í þriggja ára fangelsi árið 2008 fyrir að brjóta gegn fjórum stúlkum, einni fjórtán ára og þremur fimmtán ára. Hann komst í samband við stúlkurnar með blekkingum og þóttist Robert vera 17 ára gamall unglingspiltur sem héti Rikki í samskiptum við eina þeirra í gegnum netið. Hann greiddi tveimur stúlknanna fyrir kynmök. Forseti Íslands veitti honum uppreist æru í september 2016 og í júní fékk hann lögmannsréttindi sín aftur.
Fórnarlömb Roberts, aðstandendur þeirra, valdir stjórnmálamenn og fjölmiðlar fóru að kalla eftir upplýsingum um hvernig þetta gæti gerst. Úr varð samfélagsmiðlabylting undir myllumerkinu #Höfumhátt. Krafan var skýr: Hvernig var ferlið? Hverjir skrifuðu upp á meðmæli fyrir hann? Hvernig var ákvörðunin tekin og hver var gagnaslóðin?
Fremstur í flokki fór þekktur leikari og leikstjóri, Bergur Þór Ingólfsson og fjölskylda hans, en Nína Rún, dóttir hans, var eitt fórnarlamba Roberts Downey.
Í júlí, var mál Róberts Downey komið til umfjöllunar í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd. Nefndin hafði kallað eftir upplýsingum um málið og meðal annars hverjir meðmælendur fyrir uppreist æru Róberts væru. Hvorki nefndin né fjölmiðlar höfðu hins vegar fengið slíkar upplýsingar, en ef meðmælabréf Róberts væru birt lá fyrir að meðmælabréf annarra sem höfðu sótt um uppreist æru yrði líka að gera opinber.
Brynjar Níelsson, formaður nefndarinnar, staðfesti við RÚV 8. ágúst að hann væri komin með gögn um þá sem veitt hafði verið uppreist æru. Um var að ræða fleiri gögn en bara þau sem snéru að máli Róberts Downey. Hann var harður á því að ekki ætti að upplýsa um hverjir væru meðmælendur. Hann sagði til við fréttastofu RÚV 8. ágúst: „meðmælendabréfin fá þeir ekki,“ og átti þar við nefndarmenn í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd. Nefndarmennirnir fengu þó að sjá bréfin. En fjölmiðlar fengu ekki að sjá þau, né önnur gögn málsins.
Í september komst úrskurðarnefnd um upplýsingamál að þeirri niðurstöðu að fjölmiðlar ættu að fá að sjá gögn í máli Róberts Downey, og þá lá strax fyrir að sú niðurstaða yrði fordæmisgefandi fyrir önnur mál sem snéru að uppreist æru. Gögnin voru birt þriðjudaginn 12. september og samhliða var sagt frá því að önnur gögn er vörðuðu uppreist æru aftur til ársins 1995 yrðu líka birt á næstunni.
Á þessum tíma hafði verið hávær orðrómur um að faðir forsætisráðherra væri á meðal þeirra sem hefðu skrifað meðmælabréf fyrir Hjalta Sigurjón Hauksson, mann sem var dæmdur í fimm og hálfs árs fangelsi fyrir að níðast kynferðislega á stjúpdóttur sinni árum saman. Brotin hófust þegar hún var fimm ára og stóðu yfir, samkvæmt dómi, þar til hún flutti að heima um 18 ára aldur. Í þeim fólst meðal annars nær daglegt samræði.
Fjölmiðlar höfðu spurst fyrir um málið en ekki fengið svör og því hékk málið í loftinu í næstum tíu daga. Mikið var um það rætt en staðfestingu vantaði. Hún fékkst svo 14. september.
Þá sendi Benedikt Sveinsson, faðir Bjarna Benediktssonar þá forsætisráðherra og formanns Sjálfstæðisflokksins, frá sér yfirlýsingu þar sem hann gekkst við því að vera einn þeirra sem skrifuðu undir meðmælabréf með uppreist æru Hjalta Sigurjóns Haukssonar. Dómsmálaráðherra greindi frá því síðar sama dag að hún hefði greint Bjarna frá því í júlí að faðir hans væri á meðal meðmælenda Hjalta, en á þeim tíma fengu aðrir ekki upplýsingar um málið.
Hvaða afleiðingar hafði það?
Ljóst var strax að þetta mál, sama hvað þingmenn og ráðherrar Sjálfstæðisflokksins reyndu að mála það upp sem óbilgjarnan pólitískan rétttrúnað og móðursýki, hafði gríðarleg áhrif á hina tvo flokkanna í stjórnarsamstarfi þáverandi ríkisstjórnar, Bjarta framtíð og Viðreisn.
Innan Bjartrar framtíðar hafði reyndar ekki verið einhugur um stjórnarsamstarf við Sjálfstæðisflokk frá upphafi. Rúmur fjórðungur stjórnar flokksins kaus til að mynda gegn stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar. Alls tóku 69 manns þátt í þeirri atkvæðagreiðslu.
Strax eftir fréttirnar sem komu fram 14. september var boðaður stjórnarfundur hjá flokknum, en 80 manns sitja í stjórninni. Fundurinn var boðaður klukkan 21 og hófst skömmu síðar. Um 40 manns mættu á fundinn en auk þess voru um tugur stjórnarmanna á honum í gegnum samskiptaforritið Skype. Þar var farið yfir málið og ljóst að hljóðið í fundarmönnum var mjög þungt. „Þetta er feðraveldið gegn börnum,“ sagði einn viðmælandi Kjarnans sem sat fundinn. „Meginmálið er að þarna eru tveir ráðherrar að ganga erinda föður annars, gegn lögum og landi, og láta okkur ekkert vita af því.“
Í aðdraganda fundarins höfðu átt sér stað samskipti milli lykilmanna í Bjartri framtíð og fólks í innsta hring Bjarna Benediktssonar þar sem krafist var viðbragða af hálfu forsætisráðherra strax. Þau viðbrögð voru hins vegar ekki í boði og þegar þetta er skrifað hefur hann enn ekki tjáð sig um málið.
Á fundinum var meðal annars rætt um önnur sambærileg mál sem hefðu komið upp, þar sem reynt hefði verið að leyna upplýsingum. Þar var helst rifjað upp lekamálið svokallaða og það ferli sem fylgdi í kjölfar þess. Fundarmenn ræddi líka um þá ákvörðun nefndarmanna Sjálfstæðisflokks í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd að ganga út af fundi hennar þegar gögn í máli Róberts Downey voru birt og margir þeirra sáu nú þann gjörning í nýju ljósi.
Samkvæmt heimildum Kjarnans greindi Óttarr Proppé, þá formaður Bjartrar framtíðar og heilbrigðisráðherra, frá því að Bjarni hefði sagt honum í framhjáhlaupi þann 11. september að pabbi hans væri einhvers staðar í gögnunum um menn sem hefðu fengið uppreist æru. Það hefði verið eini vísirinn að samtali sem Bjarni hefði átt við formanninn um málið.
„Þetta var bara síðasta kornið. Við erum með forsætisráðherra sem hvorki notar íslenska peninga né íslensk lög,“ sagði einn viðmælenda Kjarnans.
Eftir langar og tilfinningaþrungnar umræður var ákveðið að kjósa um hvort að Björt framtíð ætti að slíta stjórnarsamstarfinu eða ekki.
Alls greiddu 57 af þeim 80 sem eru í stjórn flokksins atkvæði. 50 þeirra studdu stjórnarslit, eða 87 prósent greiddra atkvæða og tæp 63 prósent allra stjórnarmanna. Allir fjórir þingmenn Bjartrar framtíðar, og báðir ráðherrar flokksins, studdu stjórnarslit.
Niðurstaðan lá því kýrskýr fyrir: samstarfinu yrði slitið vegna uppreist æru málsins og þeirrar leyndarhyggju sem umlék meðferð ráðherra Sjálfstæðisflokksins á málinu. Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar varð fyrir vikið skammlífasta samsteypustjórn lýðveldissögunnar.
