Hvað gerðist?
Fjármagnshöft höfðu verið við lýði á Íslandi frá því í nóvember 2008. Þau voru sett svo að umfangsmiklar krónueignir, meðal annars kröfuhafa föllnu bankanna, væri ekki skipt yfir í aðra gjaldmiðla með tilheyrandi búsifjum og gengisfalli fyrir Ísland.
Höftin þýddu að flestir Íslendingar gátu ekki skipt krónunum sínum í annan gjaldeyri nema í undantekningartilvikum og með heimild yfirvalda. Þeir þurftu t.d. að framvísa flugfarseðli í banka til að kaupa ferðagjaldeyri. Og slík gjaldeyrisviðskipti voru auk þess takmörkuð við hámarksfjárhæðir. Búið var til mjög umfangsmikið gjaldeyriseftirlit innan Seðlabanka Íslands, sem hafði eftirlit með gjaldeyrisviðskiptum þjóðarinnar, og þaðan voru veittar allskyns undanþágur, enda blasti við að innflutnings- og útflutningsfyrirtæki þurftu að skipta krónum í gjaldeyri eða gjaldeyri í krónur til að geta haldið starfsemi sinni áfram.
Til þess að fá að gera slíkt þurftu fyrirtæki meðal annars að sýna fram á að um raunveruleg vöru- eða þjónustuviðskipti væri að ræða. Þetta var sérstaklega mikilvægt til að jafnræðis yrði gætt. Þ.e. að fjármagnseigendur gætu ekki nýtt sér haftaástandið til að hagnast á meðan að launafólk, sem fékk borgað í krónum og lifði fjárhagslega einn mánuð í einu, axlaði aðlögun gengisfalls og efnahagshruns í gegnum heimilisbókhaldið sitt.
Sumarið 2016 tilkynntu íslensk stjórnvöld um stór skref í átt að losun fjármagnshafta. Þann 12. mars 2017 var svo blásið til blaðamannafundar. Foringjar nýrrar ríkisstjórnar, sem hafði tekið við völdum tveimur mánuðum áður, tilkynntu hróðugir að þeir ætluðu að afnema höft. Það var var reyndar aðeins ofsögum sagt, þótt höft hafi verið losuð að mestu þá eru slík enn við lýði, t.d. takmarkanir á ráðstöfun aflandskróna.
Hvaða áhrif hafði þetta?
Á blaðamannafundi greindu Benedikt Jóhannesson, fjármála- og efnahagsráðherra, Bjarni Benediktsson forsætisráðherra og Már Guðmundsson seðlabankastjóri frá því að öll höft á almenning, fyrirtæki og lífeyrissjóði yrðu afnumin, fjármagnsflæði að og frá landinu yrði gefið frjáls og hægt yrði að fjárfesta erlendis án takmarkana.
Samhliða þessu var gert samkomulag við aflandskrónueigendur, en þeir voru helsta ástæða þess að höft voru enn við lýði. Það samkomulag fór ekki alveg eins og að hafði verið stefnt, en samkvæmt því ætlaði Seðlabanki Íslands að kaupa meginþorra aflandskróna.
Hluti þeirra sjóða sem áttu aflandskrónur hérlendis neituðu nefnilega tilboðinu.
Föstudaginn 23. júní tilkynnti Seðlabanki Íslands um lokauppgjör um kaup á aflandskrónum. Niðurstaðan var sú að eigendur alls 88 milljarða króna í slíkum krónum sögðu nei takk við tilboði Seðlabankans. Þeir vildu frekar geyma krónurnar hérlendis. Og skipta þeim á skaplegra gengi í framtíðinni. Sú staða er enn uppi.
Losun hafta hafði líka þau áhrif að lánshæfismatsfyrirtækin mátu aðgerðina sem mjög jákvætt skerf fyrir íslenskt efnahagskerfi. Þau sögðu að hún styrkti lánshæfi ríkisins og fjármálageirans, sem þýðir á mannamáli að þeir gátu tekið lán á skaplegri kjörum og lækkað fjármagnskostnað sinn.
Þetta gekk eftir og er lánshæfismatið nú með betra móti en það hefur verið árum saman, og horfur metnar stöðugar.
Erlend fjárfesting hefur líka aukist verulega. Til að mynda tvöfölduðust erlendar fjárfestingar á hlutabréfamarkaði á árinu 2017 og hafa ekki verið meiri frá bankahruni. Nettó komu um 30 milljarðar króna inn á íslenskan hlutabréfamarkað á árinu, en heildarstærð hans er um 800 milljarðar króna.
