Auð­ur: Ég er að flýta mér svo ég ætla að biðja ykkur um að tala hægt meðan ég vél­rita.

Eirík­ur: Skrif­aðu það! Þetta er þannig við­tal.

Jak­ob: Umberto Eco segir um leið og þú takir upp blý­ant­inn þá hefj­ist túlk­un.

Allir dæsa.

Jak­ob: Ég er magister­inn, nema Eirík­ur, hann er mennt­aður frá Par­ís.

Þögn

Jak­ob: Það er aug­ljós sam­svörun milli rit­höf­unda og blaða­manna, báðir fást við texta. Frá örófi hafa ríkt náin tengls á milli blaða­manna og rit­höf­unda; Jack London, Charles Dic­kens, Hem­ingway, Gabriel Garcia ... Það er erfitt að gera skýran grein­ar­mun á þessu, hvernig sem á er lit­ið. Blaða­menn eru eðli máls­ins ekki skúffu­skáld, það felst í orð­inu fjö­mið­ill, meðan ég ímynda mér að rit­höf­undar séu meira inn á við. Ég hef engar ambi­sjónir í þá átt að telj­ast rit­höf­und­ur, ég hef aldrei skilið yfir­læti rit­höf­unda í garð blaða­manna. Auð­vitað verður að gera skýran grein­ar­mun á til dæmis við­horfspistlum og gagn­rýni í blöð­um. Svo er eitt­hvað sem heitir Gonzo-­blaða­mennska þar sem blaða­mað­ur­inn lýsir upp­lifun sinni, ég leik mér stundum að því að blanda þessu saman og það ruglar fólk í rím­inu.

Eiríkur – hér eftir nefndur Eiríkur sam­fé­lags­skáld: Þú talar um bók­menntir en ég held í raun og veru að blaða­mað­ur­inn sé óaf­vit­andi storyt­eller að segja sögur úr sam­tím­anum og gefa út jafn­óð­um. Í fréttum byggir allt á stað­reyndum en það er stundum þannig, eins og ég las í Grapevine rétt áðan, að það getur eng­inn skáld­skapur yfir­stigið veru­leik­ann. Það er bara þannig og sem dæmi má nefna að ég hef skrifað um per­sónur í raun­veru­legu lífi sem taka fram öllum skáld­sagna­per­sónum sem ég hef kynnst. Ber þar fyrst að nefna: Pepsi-dreng­inn sem var rek­inn úr 10/11 fyrir að borga ekki sam­loku og Pepsi-dós áður en hann neytti þess í kaffi­tím­anum í vinn­unni. Svo varð þetta bara verrra og verra. Síðan gerð­ist það að þeir í versl­un­inni neydd­ust til að taka hann aftur í vinnu eftir sög­una sem sögð var í blað­inu. En ég ráð­lagði honum að gera það. Pabbi hans var vígslu­biskup í Skál­holti og eftir þetta sendi hann rit­stjórn­inni bréf og þakk­aði þeim fyrir að gera svona gott fyrir son sinn. Þá gerð­ist það að ég útveg­aði honum vinnu á bíla­leigu­stöð í stað­inn því hann hafði svo mik­inn áhuga á sport­bíl­um. Þá varð ég smá hræddur um að hann myndi stela bíl­un­um, ef hann væri kannski þjófur eftir allt sam­an. Núna er hann hönn­uð­ur.

Jak­ob: Nú ert þú orðin per­sóna í þinni sögu.

Eirík­ur: Nei, ég redd­aði honum bara vinnu. Allt í lagi að stela Pepsi-dós, ekki heilum sport­bíl.

Nú hafa karl­menn­irnir svo lengi haft orðið að spjall­inu er beint til Kol­brún­ar. Hún hef­ur, eins og kunn­ugt er, starfað ára­tugum saman sem bók­mennta­gagn­rýn­andi og blaða­mað­ur. Hvað dettur henni í hug þegar við tölum um fag­ur­fræði skáld­skapar í ljósi blaða­mennsku?

Kol­brún: Þá kemur fyrst og fremst upp í hug­ann sú skylda blaða­manns­ins að skrifa vel. Blaða­maður sem kærir sig ekki um að skrifa góðan texta á að vera ann­ars stað­ar. Það er stað­föst skoðun mín. Skylda hans er að skrifa góðan texta.

(Inn­skot Auðar og Báru: Hún heldur ekki orð­inu leng­i).

Reyn­ir: Þegar ég byrj­aði sem blaða­maður í litlu þorpi var ég frétta­rit­ari. Mig dreymdi um að verða blaða­maður í fullu starfi. Og svo ein­hvers konar rit­höf­und­ur. Því það sem rit­höf­undur gerir er að vera ekki njörv­aður niður með óhefta tján­ingu. En þú vilt ekki vera frétta­skáld því það getur kallað yfir menn alls­konar vesen ef þú ert að skálda frétt­irn­ar. Þú getur lýst okkur hér að við sitjum á Bergs­son og þessi kona þarna kemur inn og heldur á vett­ling­unum sínum – og þú segir frá því. En lyk­il­at­riðið er að þú vilt ekki skálda frétt­ir. Það eru stífar reglur um það, tvær heim­ildir og allt það. Þess vegna er slökun í því að skrifa pistil – eins og pistil­inn minn í Stund­inni núna þar sem ég er að hafa hægðir upp á heiði. Pistill­inn heitir Ofskynj­anir í óbyggð­um. Menn fundu lykt og héldu að það væri verið að grilla. En þá var ég að kveikja í kló­sett­papp­írn­um. Svona get­urðu leikið þér og gengið laus. Í fréttum þarf að tékka á öllu, þú lýtur mjög ströngum aga ef þú vilt ekki lenda í fokki. Í bók get­urðu sagt allar sög­urn­ar. Kol­brún átti til að mynda dag­bækur sem voru mesti fjár­sjóður íslenskrar dægu­menn­ingar því þar voru allar sög­urnar sem mátti ekki segja.

Jak­ob: Okkur Hrafni Jök­uls­syni til mik­illar hrell­ingar sem vorum að vinna með henni og fengum ekki að birta neitt.

Reyn­ir: Eins og ást­ar­fund­ur­inn á ráð­herra­skrif­stof­unni. Þekktur fjöl­miðla­maður var annar aðili ást­ar­leiks­ins og hinn ráð­herra en ást­ar­leik­ur­inn átti sér stað á skrif­borð­inu. Þá kom næt­ur­vörð­ur­inn aðvíf­andi, sá þessi ósköp og skrif­aði um þau ýtar­lega skýrslu sem hann kom til for­sæt­is­ráð­herr­ans og lét liggja á borð­inu. Og for­sæt­is­ráð­herr­ann lét skýrsl­una alltaf liggja þarna þegar ráð­herr­ann kom. En þegar for­sæt­is­ráð­herr­ann lenti sjálfur í þessu ráðu­neyti ... hvað var það fyrsta sem hann gerði þegar hann sett­ist við skrif­borð­ið? Það var að hugsa: Nei, þetta vil ég ekki! – og hann fékk sér nýtt skrif­borð. Þetta er svo pott­þétt. Ég er með tvær heim­ildir fyrir þessu, fólki myndi bara ofbjóða að ég væri að fara svona inn í einka­líf fólks. En ég get það sem rit­höf­und­ur.

Kol­brún: Alls­konar svona sögur voru skrif­aðar í dag­bók­ina mína. Sem Reynir ætl­aði alltaf að gefa út.

Reyn­ir: Svo kveikti hún í dag­bók­un­um. Stærsta óhapp sem hefur orðið síðan hand­ritin í Kaup­manna­höfn brunnu.

Jak­ob: Veit Hrafn af þessu?

Reyn­ir: Þegar við stofn­uðum Ísa­fold lang­aði okkur að vera með syrpuna í fjórum blöð­um: Dag­bækur Kollu. Ég skrif­aði einu sinni langt sand­korn um þetta og sendi Kollu og hún brjál­að­ist.

Kol­brún: Nei, þú mátt ekki segja þetta! Þetta er alltof ...

Jak­ob: Non-fict­ion er að koma rosa­lega inn. Lítum til þess sem Mikki Torfa hefur verið að gera síð­ustu árin með verk­færum blaða­mennsk­unn­ar. Mörkin er orðin svo óljós. Mörkin milli blaða­mennsku og ævi­sögu eru orðin mjög óljós, eins og í öllu mál­unum með Jón Gnarr. Reynir fjall­aði mikið um bók Jóns.

Eirík­ur: Við blaða­menn getum skrifað og tekið ábyrgð en ekki rit­höf­und­arn­ir.

Reyn­ir: Jón Gnarr gefur út að þetta sé raun­veru­leik­inn. Frétta­blaðið slær þessu upp sem frétt sem byggir á því að bókin sé heil­agur sann­leik­ur, að bókin byggi á að níð­ingar hafi verið þarna. En þarna liggur alvar­an, því sagt er að kenn­ar­inn sé níð­ing­ur. Ef Jón hefði bara sagt að þetta væri skáld­saga þá hefði þetta horft öðru­vísi við. Hann kann jafn­vel að hafa trúað þessu sjálfur en eft­ir­grennslan á mál­inu segir okkur ann­að. 

Kol­brún: Hvort eigum við að trúa Birgittu eða Jóni? Kannski voru þau bara í hassvímu að borða katta­mat. Hvað veit ég? Jón Gnarr lýsir þarna upp­lifun sinni og skynj­un. Ég held að við öll myndum upp­lifa sama atvikið á ólíkan hátt og sjá það ólíkum aug­um.

Jak­ob: Mikki vill meina að það sé ákveð­inn sann­leikur í minn­ingum og hann búi í upp­lifun okkar á því sem ger­ist.

Þá berst talið aftur að yfir­lestri enda „heitt“ umræðu­efni í hópn­um.

Kol­brún: Í sam­bandi við að senda við­tal til yfir­lestrar þá er það ekki til að umbylta því heldur til að koma í veg fyrir rang­færslur og mis­tök. Ég man eftir því að hafa farið í við­tal þar sem rangt var eftir mér haft, ég las það við­tal ekki yfir og sá það ekki fyrr en ein­hverjum vikum eftir að það birt­ist. Það voru mjög slæmar rang­færslur í því við­tali. Einu sinni vildum við ekki sam­þykkja við­tal eftir yfir­lest­ur, stjórn­mála­manni ekki lík­aði ekki spurn­ing­arnar og tón­inn í því, en nær und­an­tekn­ing­ar­laust er það þannig að við­mæl­and­inn er sátt­ur, bætir jafn­vel við áhuga­verðum hlutum og við­talið verður betra.

Jak­ob: Þetta snýr að stöðu blaða­manns­ins. Ef hann sendir allt í yfir­lestur er hann hættur að vera blaða­maður og orð­inn að ein­hvers konar ímynda­ráð­gjafa. Þetta þekk­ist eig­in­lega hvergi ann­ars staðar en á Íslandi.

Eirík­ur: Við vitum ekki hvar við­talið endar í raf­rænum heimi. Að senda þetta út úr húsi! Það má eng­inn sjá þetta. 

Reyn­ir: Óðs manns æði að treysta þessu raf­ræna.

Kol­brún: Þau við­töl sem ég hef tekið í þrjá­tíu ár hafa alltaf byggt á trausti. Þið talið eins og við­töl séu hern­að­ar­leynd­ar­mál. Þetta er algjör della hjá ykk­ur.

Jak­ob: Netið hefur ger­breytt allri blaða­mennsku. Ég próf­aði að taka við­töl sem fóru fram á face­book, svona face­book-­spjall sem ég skrif­aði yfir í við­tals­form og þá liggur alveg fyrir hvað við­kom­andi sagði.

Kol­brún: Maður umskrifar við­töl en skrifar þau ekki beint nið­ur. Maður end­ur­skap­ar, tengir, sleppir og setur í sam­hengi. Þannig er þetta ekki skáld­skapur heldur ákveðin sköp­un. Við­tals­bækur sem þessir félagar mínir hér hafa skrifað byggj­ast líka á þessu.

Eirík­ur: Ég hef aldrei notað seg­ul­band. Banna það! 

Reyn­ir: Fag­ur­fræðin liggur í því að blaða­mað­ur­inn teiknar upp aðstæður með lit­ríkum hætti. „Fugl­arnir sungu í trján­um: Da da da ... “

Kol­brún: Þetta eru hræði­leg­ustu við­töl sem maður les. 

Reyn­ir: Ég er að vitna í Þór­berg. Kjell Inge Røkke! Ég las umfjöllun um hann, nær­mynd þar sem hann var kom­inn að því að verða gjald­þrota. Í fyrstu línum umfjöll­un­ar­innar var því lýst hvernig hann stóð úti í rökkri fyrir framan næt­ur­klúbb og grét. Þá var búið að ná mér, ég vildi lesa rest­ina. Þú þarft að ná þess­ari stemn­ingu, veiða les­and­ann svo hann vilji halda áfram að lesa.

Jak­ob: Þetta teng­ist þessu með blaða­mann­inn sem sögu­mann, að halda athygli les­and­ans.

Reyn­ir: Það finnst mér flott­ast í þessu. Að blanda saman flottum texta og frétta­nefi. Það eru bestu blaða­menn­irnir og þú sérð frétt­ina fyrir þér. Minn skóli var Flat­eyri þar sem ég var með seg­ul­band og mynda­vél og verk­efni dags­ins að finna þrjár frétt­ir. Eiríkur er soldið naskur að finna út frétt­irnar í þessu litla.

Jak­ob: Blaða­mað­ur­inn er litli putt­inn í þul­unni: Þessi fór í sjó­inn, þessi dró hann upp. Ég man bara litla putt­ann sem fór heim og kjaft­aði frá.

Bára Huld spyr: Eruð þið vissir um að vilja ekki lesa við­talið yfir – bara Kolla?

Eirík­ur: Ef þið skrifið eitt­hvað vit­laust tölum við ekki við ykkur aftur – nema prí­vat.