Hannes Þór Smára­son ráð­staf­aði þeim þremur millj­örðum króna ­sem Fons lán­aði til panamska félags­ins Pace Associ­ates þann 24. apríl 2007. 900 millj­ónir króna fóru inn á reikn­ing aflands­fé­lags fjár­fest­is­ins Magn­úsar Ármann vegna þátt­töku Hann­esar í fast­eigna­verk­efni í Ind­landi en að öðru leyti var fjár­mun­unum ráð­stafað „að stærstum hluta til hluta­bréfa­við­skipta erlendis fyr­ir­ ­reikn­ing Pace eða ann­ars með öðrum hætti í eigin þágu, annað hvort þá með­ greiðslu per­sónu­legra skuld­bind­inga eða beinum greiðslum til hans eða náinna ­tengsla­manna eða hins vegar með beinum greiðslum til inn­lendra og erlendra ­fé­laga á hans veg­um.“

Þetta kemur fram í rök­stuðn­ingi emb­ættis hér­aðs­sak­sókn­ara ­fyrir því að ákæra ekki þrjá menn sem hafa verið til rann­sóknar hjá því árum ­saman vegna milli­færsl­unnar á millj­örð­unum þrem­ur. Þyngst vó í ákvörð­un sak­sókn­ara um að kæra ekki sú stað­reynd að tveir hæsta­rétt­ar­dómar hafa fall­ið þar sem fall­ist er á Fons hafi verið gjald­fært og með góða eig­in­fjár­stöðu allt fram að efna­hags­hrun­inu. Þau for­dæmi sem fyrir liggi í hæsta­rétt­ar­dómunum skapi „raun­hæfa varnar­á­stæðu“ fyrir gjörn­ingnum og því meti emb­ættið sem svo að minn­i líkur sé á því að sak­fell­ing fáist í mál­inu en að menn­irnir yrðu sýkn­að­ir.  

Óskar Sig­urðs­son, skipta­stjóri Fons, óskaði eftir rök­stuðn­ingn­um og sam­kvæmt upp­lýs­ingum frá honum er hann nú með málið til skoð­un­ar. Unnt er að kæra ákvörðun hér­aðs­sak­sókn­ara um að ákæra ekki í mál­inu til rík­is­sak­sókn­ara innan mán­aðar frá því að sú ákvörðun liggur fyr­ir. Kjarn­inn hefur rök­stuðn­ing­inn, ­sem er ítar­leg­ur, undir hönd­um. Hann er hægt að lesa hér.

Þrír með rétt­ar­stöð­u sak­born­ings til enda

Fons varð gjald­­þrota snemma árs 2009. Kröfur í búið námu um 40 millj­­örðum króna, þótt þær hafi ekki all­ar verið sam­­þykkt­­ar. Skiptum á búinu er ekki lokið og því ekki ljóst hvað fæst ­upp í lýstar kröfur í búið. Fyrir liggur þó að lítið brot af þeim kröf­um ­sem lýst var í búið fást greidd­ar.

Menn­irnir þrír sem höfðu rétt­ar­stöðu sak­born­ings í mál­in­u voru Hannes Þór Smára­son, fyrrum for­stjóri FL Group og umsvifa­mik­ill fjár­fest­ir á árum áður, Pálmi Har­alds­son, fyrrum aðal­eig­andi Fons, og Þor­steinn Ólafs­son, nú fram­kvæmda­stjóri Arena Wealth Mana­gement í Lúx­em­borg en áður starfs­mað­ur­ Lands­bank­ans þar í landi. Þor­steinn var grun­aður um hlut­deild í brotum Hann­es­ar og Pálma.

Kjarn­inn greindi frá því í síð­ustu viku að hér­aðs­sak­sókn­ari hefði ákveðið að ákæra menn­ina ekki. Sam­kvæmt rök­stuðn­ingnum var sú ákvörð­un ­tekin vegna þess að minni líkur þóttu til þess að fá menn­ina sak­fellda en taldar voru á sýknu þeirra. Tveir aðrir menn, sem sátu í stjórn Fons, voru líka með rétt­ar­stöðu sak­born­ings við rann­sókn ­máls­ins á upp­hafs­stigum henn­ar. Fljót­lega leiddi rann­sókn þó í ljós að þeir höfð­u ekki raun­hæfa vit­neskju um fjár­magns­flutn­ing­anna sem um ræð­ir. Pálmi Har­alds­son tók ákvörðun um þá ein­sam­all sam­kvæmt því sem fram kemur í rök­stuðn­ingn­um.

Eitt þekktasta „hrun­mál­ið“

Pace-­málið er á meðal þekkt­ustu „hrun­mál­anna“. Alls hafa verið sagðar hátt í hund­rað fréttir þar sem minnst er á málið í íslenskum ­fjöl­miðlum frá byrjun árs 2010 og fram til dags­ins í dag. Málið komst fyrst upp á yfir­borðið þegar slitabú Fons fór að rann­saka hvað hefði orðið um þrjá millj­arða króna sem milli­færðir höfðu verið af reikn­ingum félags­ins í apr­íl 2007 og inn á banka­reikn­ing í eigu panamska félags­ins Pace Associ­ates, sem var í umsýslu aflands­fé­laga­veit­unar Mossack Fon­seca. Það var ekki síst aflands­hlut­i ­máls­ins sem vakti mik­inn áhuga á því. Og sú leynd sem hvíldi yfir því hvaða ein­stak­lingur eða ein­stak­lingar áttu aflands­fé­lagið sem tók við pen­ing­un­um. 

Slita­búið hafði nefni­lega engar upp­lýs­ingar um af hverju ­pen­ing­arnir hefðu verið milli­færðir né hver væri eig­andi Pace, sem tók við ­pen­ing­un­um. Það vakti enn fremur furðu að gjörn­ing­ur­inn var ekki færður end­an­lega í bók­hald Fons fyrr en rúmu ári eftir að hann átti sér stað, eða í júlí 2008. Þá var hann færður inn sem lán og það lán afskrifað sam­hliða án útskýr­inga. ­Skipta­stóri bús Fons kærði málið til emb­ættis sér­staks sak­sókn­ara, sem nú heitir hér­aðs­sak­sókn­ari, í nóv­em­ber 2010. Skömmu síðar hófst form­leg rann­sókn. Að hans mati áttu millj­arð­arnir þrír að fara til kröfu­hafa Fons, sem fá lítið sem ekk­ert upp í him­in­háar kröfur sín­ar, en ekki til Pace.

Pálmi seg­ist hafa verið blekktur

Í rök­stuðn­ingi sak­sókn­ara fyrir að ákæra ekki í mál­inu er það reifað nokkuð ítar­lega, og mörgum spurn­ingum sem lengi hefur verið ósvar­að, er svar­að. Þar segir að mikil lausa­tök hafi ein­kennt umrædd­an fjár­magns­flutn­ing. Lengi vel hafi verið óljóst sam­kvæmt bók­haldi Fons hvort að um hafi verið að ræða fjár­fest­ingu eða lán. Sak­sókn­ar­inn sem skrif­ar rök­stuðn­ing­inn segir þetta vera óvenju­legt, svo vægt sé til orða tek­ið, ­sér­stak­lega þar sem um sé að ræða „ráð­stöfun á gríð­ar­miklum fjár­munum félags­ins“. Þessi lausa­tök virð­ast þó hafa gert sak­sókn­ara erf­ið­ara fyrir en ella að ákæra í mál­inu. Hluti af mál­flutn­ingi hans myndi þá þurfa að fel­ast í því að sanna hvað gjörn­ing­ur­inn væri, þ.e. hvort hann væri fjár­fest­ing eða lán.

Pálmi Har­alds­son stýrði öllu sem hann vildi stýra innan Fons og afar óform­legt skipu­lag var á stjórn félags­ins. Hann var grun­aður um að hafa framið umboðs­svik eða að hafa dregið að sér fé með aðkomu sinni að flutn­ingi á millj­örð­unum þremur til Pace.

Fram­burður Pálma við yfir­heyrslur sak­sókn­ara þótti „óljós“. Í meg­in­at­riðum útskýrði hann málið þannig að pen­ing­arnir hefðu verið lán­að­ir til Pace út af fjár­fest­inga­verk­efni á Ind­landi, sem tengd­ist kaupum á fast­eign­um. Magnús Ármann, þekktur fjár­fest­ir, var for­göngu­maður þess verk­efn­is. Í fram­burði Pálma kom hins vegar afdrátt­ar­laust fram að „hann hafi ekki haft vit­neskju um hvernig þeirri fjár­hæð sem barst Pace frá Fons hafi að end­ingu verið ráð­stafað“. Þegar Pálma voru kynnt gögn sem sýndu að fénu hefð­i ekki verið ráð­stafað nema að hluta til fjár­fest­inga­verk­efn­is­ins á Ind­landi bar hann ítrekað fyrir sig að „svo líti út að hann hefði verið blekkt­ur“.

Pálmi gekkst við því við yfir­heyrslur að hafa tekið ákvörðun um að afskrifa lánið í bókum Fons en skýrði for­sendur þeirrar ákvörð­unar ekki að neinu marki. Svo virð­ist sem að Lands­bank­inn í Lúx­em­borg, þar sem Þor­steinn Ólafs­son starf­aði fyrir hrun, hafi veitt Pálma upp­lýs­ingar um að lánið væri tapað og að hann hafi metið allar þær upp­lýs­ingar rétt­ar. Við rann­sókn máls­ins hafi hins vegar ekk­ert komið fram sem studdi þær upp­lýs­ing­ar, né heldur sem dró úr trú­verð­ug­leika þeirra.

Pálmi sagði þó ítrekað við yfir­heyrslur að lán­veit­ingin til Pace hafi verið við­skipta­legs eðl­is. Fons hefði staðið mjög vel á þessum tíma og átt mikið laust fé. Því fé hafi hann viljað koma í ávöxtun með ein­hverjum hætti. Vel mætti efast um að lán­veit­ingin hafi verið rétt ákvörðun og „hann hefði lík­lega betur sleppt því.“ Þetta hafi því verið umdeil­an­leg eða slæm við­skipta­á­kvörð­un, en ekki glæp­ur.

Hæsta­rétt­ar­dómar vógu þyngst gegn sak­sókn

Eitt þeirra atriða sem vó þyngst í ákvörðun sak­sókn­ara að ákæra ekki menn­ina var sú stað­reynd að fyrir liggja tveir hæsta­rétt­ar­dómar frá árinu 2013 í rift­un­ar­málum gegn Pálma og fleirum þar sem nið­ur­stöður mats­gerða dóm­kvaddra mats­manna um „gjald­færni og góða eig­in­fjár­stöðu Fons hf. allt fram að efna­hags­hrun­inu í byrjun októ­ber 2008“. 

Í rök­stuðn­ingi sak­sókn­ara seg­ir: „Meðal ann­ars með hlið­sjón af þeim for­dæmum Hæsta­rétt­ar, og að öðru leyti því sem ráða má af gögn­um ­máls­ins um fjár­hags­stöðu Fons hf. á þessum tíma, telur emb­ættið að hvað sem öllu líður væri hér um að ræða raun­hæfa varnar­á­stæðu af hálfu PH [Pálma Har­alds­son­ar] í hugs­an­legu saka­máli út af þessum sak­ar­gift­u­m[...]Að virt­u­m fram­an­greindum atriðum var nið­ur­staða emb­ætt­is­ins um þessi ætl­uðu brot að enda þótt færa mætti rök fyrir að til­tekin hug­taks­skil­yrði umboðs­svika­á­kvæð­is­ins væru upp­fyllt yrði engu að síður að leggja til grund­vallar að á skort­i[...]að það sem fram væri komið í mál­inu gæti talist nægi­legt eða lík­legt til sak­fellis að virtum öðrum refsiskil­yrð­u­m“.

Hannes átti Pace

Emb­ætti hér­aðs­sak­sókn­ara rann­sak­aði Hannes Þór Smára­son ­vegna gruns um pen­inga­þvætti, ætluð fjár­svik og ætluð skila­svik. Fljót­lega þótti pen­inga­þvætt­is­sak­ar­efnið ekki raun­hæft til nán­ari íhug­unar og því var ein­blínt á hin sak­ar­efnin við rann­sókn máls­ins. Lengi hafa verið get­gátur um hverjir eig­endur Pace hefðu verið og margir þar nefndir til sög­unn­ar. Í síðust­u viku fékkst í fyrsta sinn stað­fest, með stuðn­ingi úr Panama­skjöl­unum sem lek­ið var frá Mossack Fon­seca, að Hannes hafi verið með pró­kúru í félag­inu og því ­getað ráð­stafað fjár­munum þess. Í rök­stuðn­ingi sak­sókn­ara er end­an­lega ­stað­fest, með vísun í gögn, að Hannes var end­an­legur eig­andi Pace.

Í rök­stuðn­ingnum kemur fram að við rann­sókn máls­ins hafi emb­ættið kom­ist yfir banka­gögn frá Lands­bank­anum í Lúx­em­borg, meðal ann­ar­s ­yf­ir­lit reikn­inga Pace og þess háttar gögn, sem aflað var með hús­leitum í Lúx­em­borg. Auk þess voru á meðal gagna máls­ins tölvu­póst­sam­skipti milli­ Hann­esar og Þor­steins Ólafs­sonar og fleiri, „sem sýna ákvörð­un­ar­töku um ráð­stöfun fjár af reikn­ingum Pace sem reikn­ings­yf­ir­litin end­ur­spegla“. Í kjöl­farið er skýrt frá því að Hann­es hafi sann­ar­lega ráð­stafað þeim þremur millj­örðum króna sem Fons lán­aði til­ Pace. 900 millj­ónir króna fór inn á reikn­ing aflands­fé­lags í eigu Magn­ús­ar Ár­mann vegna þátt­töku Hann­esar í fast­eigna­verk­efni í Ind­landi en að öðru leyt­i var fjár­mun­unum ráð­stafað „að stærstum hluta til hluta­bréfa­við­skipta erlendis fyr­ir­ ­reikn­ing Pace eða ann­ars með öðrum hætti í eigin þágu, annað hvort þá með­ greiðslu per­sónu­legra skuld­bind­inga eða beinum greiðslum til hans eða náinna ­tengsla­manna eða hins vegar með beinum greiðslum til inn­lendra og erlendra ­fé­laga á hans veg­um.“ Ekki er greint sér­stak­lega frá því hvaða nánu tengsla­menn Hann­esar fengu hluta af greiðslum Pace til sín.

Í rök­stuðn­ingi sak­sókn­ara segir að skipta­stjóri Fons get­i ­fengið aðgang að þessum gögn­um, sem aflað var með hús­leit í Lúx­em­borg og sýna fram á ráð­stöfun millj­arð­anna þriggja, ef hann vilji, en skipta­stjór­inn gæt­i ­reynt að end­ur­heimta féð í einka­máli. Ekki verði þó hægt að ákæra Hannes fyr­ir­ að þiggja lán né fyrir að ráð­stafa því með þeim hætti sem gert var, enda vor­u ­lausa­tök við lán­veit­ing­una slík að hún var alls ekk­ert form­lega bundin með­ ­samn­ingi við það að pen­ing­arnir röt­uðu í eitt frekar en ann­að.

Hannes fékkst ekki til að skýra hvernig hann ráð­staf­aði fén­u né af hverju. Hann fékkst raunar ekki til að tjá sig neitt vegna þess að hann nýtti sér rétt sinn við skýrslu­töku að tjá sig ekki um sak­ar­giftir á hend­ur ­sér. Það sama gerði Þor­steinn Ólafs­son.

Allar sak­ar­giftir á hend­ur Þor­steini voru reistar á því að hann hefði átti hlut­deild í meintum brot­u­m Hann­esar og Pálma. Þegar fyrir lá ákvörðun um að þeir yrðu ekki ákærðir gat ekki verið um neina hlut­deild­ar­á­byrgð af hálfu Þor­steins að ræða. Því féll sak­sókn á hendur honum eðli­lega niður sam­hliða ákvörðun um að sak­sækja ekki Hannes og Pálma.