Engar nýjar sprungur í glerþakinu – Heimsmeistari í jafnrétti heldur konum frá peningum
Karlar stýra peningum á Íslandi, og þar með ráða þeir hvaða hugmyndir fá að verða að veruleika. Fyrir hverja níu karla sem sitja í æðstu stjórnendastöðum í íslenskum peningaheimi er einungis ein kona í sambærilegri stöðu. Staðan hefur ekkert lagast á síðustu fimm árum þrátt fyrir lagabreytingar og mikla opinbera áherslu á jafnan hlut kynjanna.
Ísland stærir sig af því að vera leiðandi ríki í heimunum þegar kemur að jafnrétti kynjanna. Einskonar heimsmeistari í jafnrétti. Hér á landi hafa verið sett lög til að jafna hlut kynjanna í stærri fyrirtækjum og í fyrra var samþykkt jafnlaunavottun. Unnið hefur verið að kynjaðri fjárlagagerð frá árinu 2009 og hvergi í heiminum ríkir meira jafnrétti á vinnumarkaði samkvæmt úttektum.
Í stjórnmálum hafa jafnréttismál færst frá því að vera jaðarstefna yfir því að vera hluti af meginstraumi og, að minnsta kosti í orði, á meðal helstu stefnumála allra stærstu stjórnmálaflokkanna. Óleiðréttur launamunur kynjanna er enn 16,1 prósent körlum í hag, og þeir eru enn tvisvar sinnum líklegri til að vera með yfir milljón krónur á mánuði í laun, en bilið er sífellt að minnka.
Íslenskir ráðamenn þeytast um heiminn á ráðstefnur á vegum mikilvægra alþjóðastofnana og tala um hvað við sem þjóð séum meðvituð um jafnrétti kynjanna, og hvernig við séum að beita okkur umfram aðrar þjóðir til að ná því markmiði.
En það er eitt svið sem konur eru sjaldséðar á. Mikilvægt svið sem tryggir umtalsvert völd og áhrif á samfélagið. Þar sem sýslað er með þúsundir milljarða króna og ákvarðanir teknar um hverjir fái tækifæri til að láta hugmyndir sínar verða að veruleika og hverjir ekki.
Það svið er íslenski fjármálageirinn. Karlar stýra nefnilega nánast öllum peningum á Íslandi. Og hafa alltaf gert það.
Niðurstöður úttektarinnar birtust einnig í Mannlífi sem kom út í dag, 16. febrúar.
Nýtt ár, sama niðurstaða
Ný úttekt Kjarnans sýnir að karlar sitja nánast einir að stýringu fjármagns á Íslandi. Af 90 æðstu stjórnendum viðskiptabanka, sparisjóða, lífeyrissjóða, skráðra félaga, óskráðra tryggingafélaga, lánafyrirtækja, verðbréfafyrirtækja og -miðlana, framtakssjóða, orkufyrirtækja, greiðslustofnana, Kauphallar og lánasjóða eru 81 karlar og níu konur. Ein konan mun auk þess, að öllum líkindum, láta af störfum í nánustu framtíð og þar með verða þær átta. Ofangreindur hópur stýrir þúsundum milljarða króna.
Það að fyrir hverja níu karla sem stýri peningum á Íslandi sé ein kona er ekki nýtt af nálinni. Þannig hefur staðan verið árum saman.
Kjarninn hefur framkvæmt úttektina síðastliðinn fimm ár. Þegar hún var framkvæmd fyrst, í febrúar 2014, voru störfin sem hún náði yfir 88 talsins. Þá sátu 82 karlar í þeim störfum en sex konur. Árið 2015 voru störfin 87, karlarnir 80 og konurnar sjö. 2016 voru störfin 92, karlarnir 85 og konurnar sjö. Í fyrra var niðurstaðan nánast nákvæmlega sú sama og í ár, 80 karlar og átta konur.
Fjölgun kvenna í stjórnum skilar sér ekki
Lög um kynjakvóta í stjórnum fyrirtækja tóku að fullu gildi hér á landi í september 2013 og samkvæmt þeim ber fyrirtækjum með 50 eða fleiri starfsmenn að tryggja að hlutfall hvors kyns í stjórn sé ekki undir 40 prósentum. Árið eftir það náði hlutfall kvenna í stjórnum fyrirtækja af þessari stærð hámarki, fór upp í 33,2 prósent, en hefur síðan farið lækkandi aftur. Í árslok 2016 var hlutfallið til að mynda 32,3 prósent.
| 2014: 82 karlar 6 konur |
| 2015: 80 karlar 7 konur |
| 2016: 85 karlar 7 konur |
| 2017: 80 karlar 8 konur |
| 2018: 81 karlar 9 konur |
Það er því ljóst að setning þeirra laga hefur ekki skilað þeim árangri sem vænst var. Og úttekt Kjarnans sýnir svart á hvítu að fjölgun kvenna í stjórnum stærri fyrirtækja hefur ekki skipt neinu máli varðandi fjölgun í lykilstöður í fjármálageiranum.
Ástandið verst hjá verðbréfafyrirtækjum
Hjá viðskiptabönkunum fjórum er kynjahlutfallið jafnt, en karl stýrir síðan Íbúðalánasjóði sem er stórtækur lánveitandi á húsnæðismarkaði. Hjá þeim fjórum sparisjóðum sem enn eru starfandi er þremur stýrt af körlum og öllum fimm lánafyrirtækjum landsins er stýrt af körlum utan Lykils, þar sem konan Lilja Dóra Halldórsdóttir situr við stjórnvölinn.
Staða kvenna er verst þegar kemur að verðbréfafyrirtækjum og rekstrarfélögum verðbréfasjóða. Þar er um að ræða milliliði sem taka við hundruð milljónum króna af fjárfestum, sérstaklega lífeyrissjóðum, og fjárfesta fyrir það fé.
Alls eru átján verðbréfafyrirtæki eða rekstrarfélög verðbréfasjóða skráð eftirlitsskyld hjá Fjármálaeftirlitinu. Þeim eru öllum stýrt af körlum. Og þegar litið er yfir starfsmannalistann er ljóst að kynjahlutfallið lagast ekki mikið þegar neðar í skipuritið er komið.
Forstjóri Kauphallar Íslands er karl, kaupfélagsstjórinn sem stýrir einu innlánsdeild samvinnufélags er karl, forstjóri eina óskráða tryggingafélagsins er karl, einungis ein kona er á meðal æðstu stjórnenda sex innheimtuaðila og greiðslustofnana, tveimur stærstu leigufélögum landsins sem rekin eru með hagnaðarsjónarmið er stýrt af einni konu og einum karli og allir forstjórar orkufyrirtækja landsins eru karlar.
Þá eru allir æðstu stjórnendur skráðra fyrirtækja á Íslandi, hvort sem þau eru skráð á aðalmarkað eða First North, karlar.
Lífeyrissjóðunum stýrt af körlum
Áhrifamestu leikendurnir á íslenskum fjármálamarkaði eru lífeyrissjóðirnir landsmanna. Þeir eru alls 24, þótt sumir séu saman í stýringu. Alls eru greiðendur í sjóðina 250 þúsund. Samkvæmt nýjustu hagtölum Seðlabanka Íslands var hrein eign þeirra 3.892 milljarðar króna um síðustu áramót.
Lífeyrissjóðirnir eru allt um lykjandi í íslensku viðskiptalífi. Þeir eiga um þriðjung af heildarfjármunum á Íslandi og spár gera ráð fyrir að eignarhlutur þeirra muni aukast á næstu árum. Er gert er ráð fyrir því að sjóðirnir skili 3,5 prósent raunávöxtun á ári mun hlutur þeirra í heildarfjármunaeign á Íslandi fara í 35 prósent árið 2030 og í tæp 40 prósent árið 2060. Þeir hafa stækkað mjög hratt á fáum árum og og áttu árið 2016 70 prósent allra markaðsskuldabréfa og víxla á Íslandi ásamt því að eiga 41 prósent allra skráðra hlutabréfa í íslensku kauphöllinni.
Úttekt Kjarnans í ár náði til 17 stjórnenda lífeyrissjóða sem sumir hverjir stýra fleiri en einum sjóði. Af þessum 17 eru 15 karlar en tvær konur. Þrír stærstu sjóðirnir stýra um 50 prósent af fjármagninu sem er til staðar í íslenska lífeyrissjóðakerfinu. Þeim er öllum stýrt af körlum.
Þarf 35 kvenkyns forsætisráðherra í röð til að jafna stöðuna
Á Íslandi búa 170.910 konur. Þær eru 49 prósent þjóðarinnar. Framan af lýðveldistímanum hallaði mjög á hlut kvenna að flestu leyti. Þeirra hlutverk var talið vera á heimilinu og stjórnkerfi samfélagsins gerðu beinlínis ráð fyrir því. Með vitundarvakningu og ötulli jafnréttisbaráttu hefur þessi staða breyst mikið á undanförnum áratugum.
Í fyrra sátu til að mynda 30 konur á Alþingi og höfðu aldrei verið fleiri. Sú staða breyttist í kosningunum í haust þegar kjörnum konum fækkaði í 24. Kynjaskiptingin er mjög misjöfn eftir flokkum. Þrír flokkar eru með mun fleiri karla í sínu þingliði en konur. Þar ber fyrst að nefna Miðflokkinn. Sex þingmenn hans eru karlar en einungis ein kona situr á þingi fyrir þann flokk. Fjórir af fimm þingmönnum Flokks fólksins eru karlar en aðeins ein kona. Sjálfstæðisflokkurinn, stærsti flokkur landsins er ekki langt undan. Í þingflokki hans eru þrettán karlar og fjórar konur.
Í ríkisstjórn er kynjahlutfallið líka körlum í hag. Þar sitja sex karlar og fimm konur. Forsætisráðherra er hins vegar konan Katrín Jakobsdóttir. Það er í annað sinn í lýðveldissögunni sem kona situr í því embætti. Sú fyrsta var Jóhanna Sigurðardóttir sem var forsætisráðherra 2009-2013.
Katrín fjallaði um þessa stöðu í ræðu sinni á Viðskiptaþingi í vikunni. Þar sagði hún m.a.: „Mörgum erlendum fjölmiðlum finnst mjög merkilegt að ég sé kvenkyns og virðast þeir halda að þar með sé Ísland einhvers konar jafnréttisparadís. Þessir ágætu karlkyns fjölmiðlamenn verða alltaf mjög kúnstugir í framan þegar ég bendi þeim á að til þess að það geti orðið réttnefni þyrftum við helst að fá svona um það bil 35 konur í röð sem forsætisráðherra. Þeim finnst ég greinilega frek til fjárins. Enda kona en eins og allar konur í salnum vita er allt best þegar þær taka ekki of mikið pláss og gera bara það sem til er ætlast af þeim. Eða þannig.“
