WHO varar stjórn­völd við því að slaka á tak­mörk­unum nema að hafa ­styrkt stoðir heil­brigð­is­kerfa landa sinna því aflétt­ing gæti orðið til þess að far­ald­ur­inn blossi upp að nýju. Því verði að losa um tökin smám sam­an­. ­Sam­komu­bönn og félags­forðun hafa reynst árang­urs­rík tæki og fólk verður að búa ­sig undir breyttan lífs­stíl á meðan haldið verður aftur af útbreiðslu veirunn­ar, ­sagði Takeshi Kasai, einn umdæm­is­stjóra WHO, á blaða­manna­fundi sem fram fór á net­inu í morg­un. „Þar til bólu­efni finnst verða aðferðir til að aðlagast far­aldr­inum hinn nýi veru­leik­i.“

En hvaða leiðir eru ríki heims að fara til að kom­a ­sam­fé­lögum í samt horf? Leið­irnar eru nokkuð mis­jafnar en þó virð­ast þær flestar miða að því að aflétta tak­mörk­unum hægar en þær voru settar á.

For­sæt­is­ráð­herra Nýja-­Sjá­lands, Jacinda Ardern, greindi frá­ því í gær að í næstu viku verður við­bún­aður vegna veirunnar færður niður um eitt stig. Það hefur í för með sér að skólar verða opn­aðir á ný, sum fyr­ir­tæki ­geta hafið starf­semi og veit­inga­hús sömu­leiðis en þó aðeins í heim­send­ingu.

Á Ind­landi hefur alls­herjar sam­komu­bann verið fram­lengt til­ 3. maí. En í gær var því aflétt að hluta og gátu starfs­menn í ákveðnum atvinnu­grein­um farið aftur til vinnu, s.s. í land­bún­aði og bygg­ing­ar­iðn­aði. Við þessar grein­ar ­starfa millj­ónir fátæk­ustu íbúa Ind­lands.

Minni versl­anir voru opn­aðar á ný í Þýska­landi í gær. Þá hefst skóla­starf smám saman frá 4. maí. Enn mega ekki fleiri en tveir hittast (utan fólks af sama heim­ili) og ákveðið hefur verið að íþrótta- og tón­leika­hús verði lokuð til 31. ágúst. Þjóð­verjar hafa hafið umfangs­miklar mótefna­mæl­ing­ar til að reyna að kom­ast að því hversu útbreidd veiran raun­veru­lega var í sam­fé­lag­inu. Þegar þær nið­ur­stöður liggja fyrir verða ákvarð­anir um fram­hald­ið ­tekn­ar. 

Stjórn­völd á Ítalíu voru þau fyrstu í Evr­ópu til að grípa til harðra aðgerða enda varð norð­ur­hluti lands­ins snemma illa úti í far­aldr­in­um. Í gær mátti opna bóka­búðir í Róm á ný eftir tveggja mán­aða alls­herjar lokun í land­inu. Félags­forðun margs­konar er enn í gildi, fólk skal enn halda fjar­lægð frá næsta manni og aðeins sex manns mega dvelja sam­tím­is­ inni í hverri búð. Ekki verður gengið mikið lengra að sinni og flestar aðr­ar að­gerðir hafa verið fram­lengdar til maíloka. Yfir­völd ætla að fylgj­ast vel með­ hvernig tekst til í bóka­búð­unum áður en tak­mörk­unum á öðrum þáttum sam­fé­lags­ins verður aflétt í skrefum á næstu vik­um.

Á Spáni er starfs­mönnum verk­smiðja og í bygg­ing­ar­geir­anum nú heim­ilt að sækja vinnu á nýjan leik en þó aðeins í iðn­að­ar­hverf­um. Aðr­ar ­tak­mark­anir verða áfram í gildi til 9. maí. Spænsk börn hafa ekki getað far­ið út að leika sér vikum saman en þann 27. apríl er stefnt að breyt­ingu þar á og þeim verður leyft að fara út en þó aðeins í stuttan tíma í senn.

Um miðjan apríl voru leik- og grunn­skólar opn­aðir á ný í D­an­mörku. Fimm vikur eru síðan gripið var þar til harðra aðgerða sem m.a. þýdd­i að nudd­stof­ur, hár­greiðslu­stofur og fleiri fyr­ir­tæki sem veita þjón­ustu í mik­illi nánd var lok­að. Þessi fyr­ir­tæki geta nú opnað dyr sínar á ný fyr­ir­ kúnn­um.

Leik­skólar opn­uðu í Nor­egi í byrjun vik­unnar en börnin þurfa að vera í litlum hóp­um. Von­ast er til að aðrir skólar verði opn­aðir í sum­ar­byrj­un. Hár­greiðslu­stofum var öllum lokað í Nor­egi en um næstu mán­aða­mót er stefnt að opnun þeirra.

Í Gana hefur þriggja vikna útgöngu­banni verið aflétt á t­veimur svæð­um, m.a. í nágrenni höf­uð­borg­ar­innar Accra. Í Aust­ur-­Kongó er smá­m ­saman verið að aflétta lok­unum og munu bankar, stór­mark­aðir og sendi­ráð í höf­uð­borg­inni Kins­hasa vænt­an­lega verða opnuð í þess­ari viku.  

Í Suð­ur­-Kóreu, þar sem gripið var snemma til stífra ­tak­markana, stendur til að aflétta sam­komu­banni á stöðum á borð við kirkjur og bari. Félags­forðun skal þó stunda í að minnsta kosti tvær vikur til við­bót­ar. 

Líf og lifi­brauð

Vís­inda­menn eru ekki á einu máli um hvernig sé best að ber­a ­sig að. Þórólfur Guðna­son sótt­varna­læknir hefur bent á að engin „ein upp­skrift“ sé til. Sumir vilja halda hörðum aðgerðum áfram um hríð svo að hraðar verð­i hægt að aflétta þeim þegar það verður tíma­bært.

Hjá stjórn­mála­mönnum vega efna­hags­legu áhrifin hins vegar þung­t. Í Evr­ópu er því spáð að atvinnu­leysi muni tvö­fald­ast og tugir millj­óna starfa í álf­unni eru í hættu. Stjórn­völdum í Frakk­landi og Bret­landi þykir enn ekki ­tíma­bært að aflétta tak­mörk­unum á sam­komum fólks og hafa slíkt ekki á stefnu­skránni í bráð.

Þjóð­verjar þykja hafa sýnt gott for­dæmi í aðgerðum sín­um. Þeir hafa, líkt og Íslend­ing­ar, tekið fjöl­mörg sýni, rakið smit og ein­angr­að ­sýkta. Og nú telja þeir tíma­bært að vinda ofan af aðgerðum sín­um. Ang­ela Merkel kansl­ari hvetur þó til ítr­ustu var­úð­ar. „Það væri synd og skömm ef við færum beint aftur á byrj­un­ar­reit,“ sagði hún á blaða­manna­fundi nýverið. „Við meg­um ekki verða kæru­laus og skapa falska örygg­is­til­finn­ingu. Við erum ekki enn kom­in á hápunkt far­ald­urs­ins.“

Tedros Adhanom Ghebr­eyesus, fram­kvæmda­stjóri WHO, sagði í gær að „hið ver­sta“ væri enn framund­an. „Við skulum koma í veg fyrir hörm­ung­ar. Þetta er veira sem margt fólk skilur ekki enn.“

Svæð­is­stjóri WHO í Evr­ópu, Hans Henri P. Klu­ge, segir að næstu vikur verði tví­sýnar í álf­unni. „Áhrif þess­arar veiru hafa sett skugga á allt okkar líf. [...] Eitt er víst að þrátt fyrir vor­veður stöndum við enn í auga storms­ins.“

Hann segir að far­ald­ur­inn eigi enn eftir að láta finna fyr­ir­ ­sér af fullum þunga í nokkrum Evr­ópu­lönd­um. Á sama tíma fari smitum fækk­andi í öðr­um. Í öllum þeim er þó hætta á að veiran breið­ist út á nýjan leik. „Það er bráð­nauð­syn­legt að við sofnum ekki á verð­in­um. En aðgerðir á borð við ­sam­komu­bönn hafa áhrif á líf fólks og lífs­við­ur­væri. Fólk spyr skilj­an­lega: Hversu lengi til við­bótar þurfum við að halda þetta út? Stjórn­völd og heil­brigð­is­yf­ir­völd verða að finna út hvenær og undir hvaða kring­um­stæðum við ­getum með öruggum hætti aflétt aðgerðum í skref­um.“

Enga töfra­lausn sé að finna. „Leiðin framundan er óviss og flók­in. [...] Hegðun hvers og eins okkar mun að lokum ákveða hegðun veirunn­ar. Það mun þurfa þraut­seigju og þol­in­mæði til, það er ekki hægt að stytta sér leið að eðli­legu ástand­i.“

Þegar komi að aflétt­ing­unni verði ákveðin skil­yrði að ver­a til stað­ar, m.a. þau að sjúkra­hús séu fær um sinna sínu hlut­verki við að ­greina, ein­angra og sinna sjúk­um, að smit­hættu á öldr­un­ar­heim­ilum og á al­manna­færi sé haldið í lág­marki og að vinnu­staðir geti gætt að sótt­vörnum s.s. ­með því að halda fjar­lægð fólks á milli.

„Mitt helsta ráð sem toppar allt ann­að? Ef þú getur ekki ­tryggt að þessi skil­yrði séu til stað­ar: Áður en slakað verður á tak­mörk­unum – vin­sam­lega end­ur­skoð­aðu hug þinn.“