Viðar Inga­son, hag­fræð­ingur hjá VR, ­segir að það komi ekki að öllu leyti á óvart að verð­bólga sé jafn lítil um þessar mundir og raunin er, eða 1,1 pró­sent. Fátt virð­ist auk þess benda til­ þess að verð­bólgan muni aukast mikið á næst­unni, þó óvissa ríki ávallt um hvernig þróun verði á erlendum mörk­uð­um. Í meira en tvö ár hefur verð­bólgan hald­ist undir 2,5 pró­sent og hefur þróun verð­bólg­unnar verið þvert á spár Seðla­banka Íslands. „Það eru nokkrir þættir sem hafa haft hvað mest áhrif á það að verð­bólga er hér í sögu­legu lág­marki. Það fyrsta er að olíu­verð hefur lækkað mjög mikið og hald­ist lágt. Í öðru lagi þá hefur krónan styrkst meira en almennt var gert ráð fyr­ir­ en það hefur sýnt sig að erfitt er fyrir seðla­banka að reyna að sporna gegn ­styrk­ingu gjald­miðla. Í þriðja lagi hefur hæga­gangur erlendis spilað inn í og má m.a. sjá áhrif þess á mik­illi lækkun á fleiri hrá­vörum en olíu, svo sem hveit­is, korns, hrís­grjóna, soja­bauna o.s.frv.“

Fram­hlaðn­ir kjara­samn­ingar

Viðar seg­ir að staðan nú sé þannig, að það sé alveg sama hvaða mæli­kvarðar séu not­að­ir. Verð­bólgan sé ein­fald­lega mun minni en Seðla­bank­inn hafði reiknað með, og svig­rúm til­ ­launa­hækanna hafi verið meira en reikn­aði hafði verið með. „Það skiptir litlu máli hvaða mæli­kvarð­i á verð­bólgu er not­að­ur, allir sýna þeir að verð­bólga sé enn lág og að svig­rúm ­fyr­ir­tækja til að taka á sig auknar launa­hækk­anir hafi verið meira og nær því ­sem við hjá VR höfðum bent á. Ég á erfitt ­með að sjá að verð­bólga fari að aukast eitt­hvað á næst­unni en kjara­samn­ing­ar voru fram­hlaðnir þannig að stór hluti umsam­inna launa­hækk­ana er þegar kom­inn fram. Engin merki eru enn um að styrk­ing krón­unnar sé á enda þó slíkt get­i breyst á skömmum tíma og þá sér­stak­lega þegar kemur að afnámi hafta. Þá er lík­legt að olíu­verð hald­ist áfram lágt en engin sam­staða er um að draga úr fram­leiðslu á olíu t.d. meðal OPEC ríkja. Það eru ein­hverjar vís­bend­ingar um að mat­ar­verð í heim­inum sé farið að hækka en ekki ljóst hvort það sé tíma­bund­ið eða ekki,“ segir Við­ar.

Hús­næð­is­verð­ið knýr verð­bólg­una áfram

Viðar seg­ir að fátt bendi til ann­ars, en að hækkun á hús­næð­is­verði verði sá þáttur sem mun­i vera sá þáttur sem haldi lífi í verð­bólg­unni. Und­an­farin fimm ár hefur raun­verð fast­eigna hækkað um meira en 30 pró­sent á höf­uð­borg­ar­svæð­inu, og fátt bend­ir til ann­ars en það haldi áfram að hækka, enda eft­ir­spurn stöðug og mik­il, á meðan fram­boð af eignum er tak­markað og ekki nægi­legt.

Styrk­ing krón­unnar gæti unnið áfram gegn verð­bólg­unni, en um leið eru hættu­merki uppi varð­andi þá geng­is­þró­un, þar sem ­út­flutn­ings­grein­arn­ar, sem eru með tekjur í erlendri mynt, eru með veik­ari ­sam­keppn­is­stöðu ef krónan styrk­ist mikið til við­bót­ar. „Ég lít svo á að gengi krón­unnar muni halda áfram að styrkjast eitt­hvað á næst­unni meðal ann­ars í ljósi þess hve mik­ill ferða­manna­straumur er til lands­ins. Fjölgun ferða­manna á fyrstu sjö mán­uðum árs­ins var 34 pró­sent ­sam­an­borið við fyrstu sjö mán­uði árs­ins 2015 og það bendir enn lítið til þess að hægja fari á vext­in­um. Hættan er þó sú að ferða­manna­straum­ur­inn styrki geng­i krón­unnar um of og hafi þannig áhrif á komu ferða­manna til lands­ins í fram­tíð­inni. Hér skal hafa í huga að erlendir ferða­menn gætu planað ferð til­ Ís­lands með nokk­urra mán­aða eða allt upp í árs fyr­ir­vara og því geti styrk­ing krón­unnar und­an­farna mán­uði haft áhrif á komu ferða­manna eftir nokkra mán­uð­i eða allt upp í ár, allt eftir því með hversu margra mán­aða fyr­ir­vara erlend­ir ­ferða­menn plani ferð til Íslands,“ segir Við­ar.

Mátt­laus­ar til­raun­ir?

Viðar segir að Seðla­bank­inn hafi ­reynt að sporn gegn styrk­ingu geng­is­ins með því að kaupa stóran hlut af inn­flæði fjár­magns, en það sé ekki endi­lega víst að þær til­raunir dugi. „Ég benti á það í grein minni í Vís­bend­ingu (1. ­tölu­blað 2016) að árangur seðla­banka af því að reyna að sporna gegn styrk­ing­u gjald­miðla væri alls ekki á einn veg og að árang­ur­inn væri oft ekki sá sem ­stefnt var að. Stóri óvissu­þátt­ur­inn er þó afnám fjár­magns­hafta og mögu­legt fjár­magns­út­flæði sem þeim getur fylg­t. 

Ef hægt verður að koma í veg fyrir útstreymi fjár­magns í tengslum við afnám hafta þá hefur í það minnsta tek­ist að eyða stærsta áhættu­þætt­inum í náinni fram­tíð hvað varðar geng­is­veik­ingu. Horft nokkra mán­uði fram í tím­ann get­ur ­styrk­ing krón­unnar verið fagn­að­ar­efni fyrir neyt­endur í formi lægri verð­bólg­u. ­Mikil styrk­ing krón­unnar mun þó hafa skað­leg áhrif á sam­keppn­is­hæfn­i ­út­flutn­ings­grein­anna okk­ar, svo sem sjáv­ar­út­veg­inn og ferða­manna­iðn­að­inn en slíkt mun alltaf á end­anum bitna á starfs­fólki þess­ara atvinnu­greina,“ seg­ir Við­ar.