Það er spill­ing að leigja mak­ríl­kvóta til sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja með átta­tíu pró­senta afslætti, sagði Jón Steins­son hag­fræð­ingur við Col­umbi­a-há­skóla í kvöld­fréttum RÚV í kvöld.

Nú hafa rétt tæp­lega 27 þús­und manns skrifað undir áskorun til Ólafs Ragn­ars Gríms­sonar for­seta Íslands um að vísa lögum um ráð­stöfun fisk­veiði­auð­linda til lengri tíma en eins árs til þjóð­ar­inn­ar. Jón Steins­son er einn þeirra sem standa að und­ir­skrifta­söfn­un­inni.

Sig­urður Ingi Jóhann­son sjáv­ar­út­vegs­ráð­herra leggur til í frum­varpi sínu um mak­ríl­inn að honum verði úthlutað til sex ára í senn. Þetta hefur hann sagt að eigi að auka fyr­ir­sjá­an­leika í sjáv­ar­út­vegi. Fram að þessu hefur verið úthlutað ótíma­bund­ið.

Jón segir það sjálf­sagt að úthluta kvóta til lengri tíma, ef þjóðin fái fullt gjald fyr­ir. Það eigi að úthluta með upp­boði svo þjóðin fái mark­aðs­verð fyrir leigu á veiði­heim­ild­um. „Það er eitt að leigja hluti á mark­aðs­verði, til segjum tíu ára, en það er annað að leigja hluti með átta­tíu pró­senta afslætti til tíu ára. Það er alger­lega ótækt. Ef að rík­is­stjórnin ætti hús og leigði það með átta­tíu pró­sent afslætti til tíu ára þá væri það aug­ljóst að það væri spill­ing,“ segir Jón við RÚV.

Þjóðin hlunn­farin um tugi millj­arða á ári

Eins og Kjarn­inn greindi frá á dög­unum skrif­aði Jón grein um mak­ríl­frum­varpið í Frétta­blað­ið. Þar sagði hann meðal ann­ars: „Nú er svo komið að auð­lindaarð­ur­inn í sjáv­ar­út­vegi er 40-60 ma.kr. á ári. Hér er ég að tala um arð umfram eðli­legan arð af skip­um, frysti­húsum og öðrum fjár­fest­ingum í grein­inni. Þessi auð­lindaarður á að renna til þjóð­ar­innar – eig­anda auð­lind­ar­innar – en gerir það ekki nema að litlu leyti. Þjóðin er með öðrum orðum hlunn­farin um tugi millj­arða árlega.“

„Nú­ver­andi lög um stjórn fisk­veiða kveða skýrt á um að úthlut­unin myndi „ekki eign­ar­rétt eða óaft­ur­kall­an­legt for­ræði ein­stakra aðila yfir veiði­heim­ild­um“. Þetta þýðir að stjórn­völd á hverjum tíma hafa alltaf tæki­færi til þess að breyta úthlut­un­inni og taka upp nýtt fyr­ir­komu­lag sem fæli í sér að útgerðin greiði þjóð­inni eðli­legt leigu­gjald fyrir rétt­inn til þess að nýta auð­lind­ina. Það eina sem er óaft­ur­kall­an­legt í núver­andi kerfi er úthlutun ráð­herra á afla­heim­ildum til eins árs í senn.

Í mak­ríl­frum­varpi ráð­herra er ekk­ert ákvæði um þjóð­ar­eign kvót­ans né heldur um það að úthlut­unin myndi ekki eign­ar­rétt eða óaft­ur­kall­an­legt for­ræði ein­stakra aðila yfir veiði­heim­ild­um. Þvert á móti er kveðið á um að sex ára úthlutun veiði­heim­ilda í mak­ríl fram­leng­ist sjálf­krafa um eitt ár á hverju ári og að úthlut­un­inni sé ekki hægt að breyta nema með sex ára fyr­ir­vara. Þetta er grund­vall­ar­breyt­ing.

Ég vil minna les­endur á að sex ár eru lengri tími en heilt kjör­tíma­bil Alþing­is. Þetta frum­varp þýðir því að næsta rík­i­s­tjórn mun ekki geta breytt úthlutun afla­heim­ilda í mak­ríl og komið þeim breyt­ingum í fram­kvæmd jafn­vel þótt hún sitji heilt kjör­tíma­bil. Til þess að gera slíkt mun þurfa rík­is­stjórn sem vinnur tvennar kosn­ingar í röð. Með öðrum orðum mun þjóðin ekki geta komið fram vilja sínum um eðli­legt leigu­gjald fyrir úthlutun mak­ríl­kvóta jafn­vel þótt hún kjósi til þess meiri­hluta í þing­kosn­ing­um.“

Verð­mætum úthlutað með 80 pró­sent afslætti

Jón segir að með frum­varp­inu sé stígið risa­stórt skref í þá átt að festa var­an­lega í sessi það fyr­ir­komu­lag að útgerð­ar­menn þurfi ekki að greiða eðli­legt leigu­gjald til þjóð­ar­innar fyrir afnot af sam­eign þjóð­ar­inn­ar. „Vita­skuld verður áfram hægt að leggja á veiði­gjöld og breyta þeim ár frá ári en það verður nán­ast ómögu­legt að taka upp upp­boðs­fyr­ir­komu­lag við úthlutun afla­heim­ilda í mak­ríl. Það verður með öðrum orðum nán­ast ómögu­legt að taka upp fyr­ir­komu­lag sem tryggir að útgerð­ar­menn greiði mark­aðs­verð fyrir veiði­heim­ild­ir.

Það sem meira er, ef þetta frum­varp verður að lögum verður til for­dæmi um óaft­ur­kall­an­lega úthlutun afla­heim­ilda til lengri tíma en eins árs. Þetta for­dæmi mun gera það auð­veld­ara fyrir stjórn­völd að breyta úthlutun ann­arra teg­unda á sama veg,“ skrif­aði Jón.

„Mörgum er tíð­rætt þessa dag­ana um lág laun á Íslandi og veika stöðu vel­ferð­ar­kerf­is­ins. Er nema von að staðan sé eins og hún er þegar þjóðin lætur það yfir sig ganga ár eftir ár að stjórn­völd úthluti verð­mæt­ustu auð­lindum þjóð­ar­innar með u.þ.b. 80% afslætti? Nú vill rík­is­stjórnin taka stórt skref í þá átt að festa enn frekar í sessi þetta ófremd­ar­á­stand. Er ekki tími til kom­inn að lands­menn segi hingað og ekki lengra?“