Ef notuð er „þröng afmörkun á grænum fjárfestingum“ gefa tölur samkvæmt fjárlögum og þjóðhagsreikningum til kynna að þær hafi verið um 2,9 milljarðar króna árið 2021, eða nálægt 2 prósent af heildarfjárfestingu ríkisins.
Þetta kemur fram í svari Bjarna Benedikssonar, fjármála- og efnahagsráðherra, við fyrirspurn frá Þorbjörgu Sigríði Gunnlaugsdóttur, þingmanni Viðreisnar, um grænar fjárfestingar ríkisins.
Þorbjörg spurði: Hversu hátt hlutfall af fjárfestingum ríkisins telst vera grænar fjárfestingar í þeim skilningi að þær eru til þess fallnar að draga úr losun mengandi gróðurhúsalofttegunda, vernda vistkerfi eða stuðla með öðrum hætti að því að Ísland uppfylli alþjóðlegar skuldbindingar sínar á sviði loftslagsmála? Hver er fjárhæð þeirra fjárfestinga?
Samkvæmt fjármálaráðherra er svarið ekki klippt og skorið. Þar komi ólíkir staðlar og fleira við sögu. Nokkur munur sé á framsetningu talna um fjárfestingu eins og þær birtast í útgjöldum ráðuneyta í fjárlögum og ríkisreikningi annars vegar (IPSAS-staðall) og þeirra sem taldar eru til fjárfestingar ríkissjóðs í þjóðhagsreikningum hins vegar (GFS-staðall).
Sem dæmi séu framlög til rannsókna og þróunar, sem flokkast sem fjárfesting í mynd fjármagnstilfærslna í fjárlögum, ekki talin til fjárfestingar samkvæmt GFS-staðli. Á móti vegur að ákveðið hlutfall launa og annarra gjalda hjá tilteknum ríkisaðilum er skilgreint sem fjárfesting. Annað dæmi sem ráðherrann nefnir er að í fjárlögum og ríkisreikningi teljast útgjöld vegna skógræktar og landgræðslu til reksturs en samkvæmt GFS-staðlinum eru þau færð sem fjárfesting. „Einnig eru fyrir hendi umtalsverð útgjöld við ýmis verkefni sem stuðla að grænum markmiðum en teljast til reksturs en ekki fjárfestingar í fjárlögum.“
Niðurstöður geta því verið mismunandi eftir því hvor staðallinn er notaður til framsetningar á útgjöldum ríkissjóðs vegna fjárfestingaverkefna.
Í svarinu gengur Bjarni út frá framsetningarmáta fjárlaga og ríkisreiknings sem hann segir fanga betur allar fjárfestingar sem fjármagnaðar eru úr ríkissjóði en nái þó ekki til verkefna sem falla inn í annan rekstur stofnana. Heildarfjárfestingar á þennan mælikvarða nema 120,4 milljörðum króna eins og þær birtast í útgjaldarömmum fjárlaga og fjáraukalaga ársins 2021.
Geta verið grænar óháð tilgangi
Í svari fjármálaráðherra segir að vert sé að hafa í huga að flestar fjárfestingar hafi fjölþættan tilgang. Fjárfestingar geti þannig verið grænar að einhverju marki þó að það sé ekki beinlínis tilgangur þeirra. T.d. er hægt að útfæra þær fjárfestingar sem nauðsynlegar eru í innviðum landsins með þeim hætti að neikvæð umhverfisáhrif þeirra verði sem minnst. Dæmi um slíkt sé að nú eru velflestar nýbyggingar á vegum Framkvæmdasýslunnar – Ríkiseigna með umhverfisvottun. Sem annað dæmi má nefna ýmsar framkvæmdir í þjóðgörðum, svo sem við þjónustumiðstöðvar, sem styðja við starfsemi þeirra. „Þetta felur í sér að talsvert flókið getur verið að setja saman heildstætt yfirlit yfir grænar fjárfestingar.“
Í mati á því hvað teljist til grænna fjárfestinga eru „umhverfisvænustu samgöngufjárfestingarnar“ taldar með að fullu, þ.e. framlög í göngu- og hjólastíga, og einnig u.þ.b. helmingur af framlagi ríkisins til Betri samgangna, þ.e. Borgarlínu.
Fjármálaráðuneytið gerði í samráði við umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið gróflega flokkun fjárfestinga ríkisins með tilliti til þess hvort þær teljist vera grænar. Þar eru m.a. taldir til styrkir til fráveitna sveitarfélaga (800 milljónir), göngu- og hjólastígagerð Vegagerðarinnar (243 milljónir) og hringrásarhagkerfið (230 milljónir).
„Ef notuð er þröng afmörkun á grænum fjárfestingum gefa þessar tölur til kynna að þær hafi verið um 2,9 ma.kr. árið 2021, eða nálægt 2% af heildarfjárfestingu,“ segir svo í svari fjármálaráðherra við fyrirspurn Þorbjargar.
Ítrekað er svo að umtalsverðum fjármunum sé hins vegar árlega til ýmissa verkefna sem teljist ekki beinlínis til fjárfestinga í fjárlögum, einnig til fjárfestinga sem flokkast þó ekki sem slíkar til grænna verkefna, heldur eru það með óbeinni hætti, „en er samt full ástæða til að taka með í reikninginn í þessu samhengi“.
Að slíkum verkefnum meðtöldum, en útgjöld vegna þeirra námu um 21,6 milljarði króna og gefur sú samantekt til kynna, segir fjármálaráðherra, „að fjárfesting af þessu tagi“ hafi verið alls um 24,4 milljarða króna eða 20 prósent af heildarfjárfestingu.
Líkt og fram kemur í töflunni hér að ofan er inn í þá samantekt stjórnvalda tekin tæplega 12 milljarða fjárfesting í nýjum Landspítala.
Í aðgerðaáætlun í loftslagsmálum er stefnt að orkuskiptum í ferjum og gengur nýja Vestmannaeyjaferjan fyrir rafmagni, bendir fjármálaráðhera á. Auk þess leggur ríkið árlega til um 2 milljarða króna til Betri samgangna en yfir helmingur þeirra framkvæmda verður vegna umhverfisvænna fjárfestinga í borgarlínu, göngu- og hjólastígum.
Stafrænt Ísland sparar ferðakostnað
Auk þess telur ráðuneytið vert að nefna að framlög til Stafræns Íslands nemi um 1,5 milljarði króna árlega. „Stafrænt Ísland gerir opinbera þjónustu skilvirkari og sparar tíma og ferðakostnað fyrir almenning og fyrirtæki.“
Loks er nefnt að ríkið veiti skattstyrki sem stuðli að grænni fjárfestingu einkaaðila með flýtifyrningu grænna fjárfestinga og fyrningarálagi á stofnverð eigna sem teljast umhverfisvænar samkvæmt skilningi laga um hvata til fjárfestinga.
Þorbjörg Sigríður spurði einnig hversu hátt hlutfall af fjárfestingum ríkisins teldist ekki vera grænar og hver fjárhæð þeirra væri.
„Miðað við að um 2% fjárfestinga teljist vera „grænar“ í þröngum skilningi þá eru um 98% fjárfestinga ekki grænar,“ svarar fjármálaráðherra, sem svari til um 118 milljarða króna. Hins vegar kunni að vera réttara að horfa til víðari skilgreiningar þar sem teknar eru m.a. með fjárfestingar sem eru fyrst og fremst ætlaðar til að bæta innviði en eru jafnframt útfærðar með þeim hætti að þær hafi sem minnst neikvæð umhverfisáhrif. „Þá væru grænar fjárfestingar í þeim skilningi taldar nema um 20% en á móti væru um 80% fjárfestinga ekki í þeim flokki, eða sem svarar til um 96 ma.kr.“
