Í Kast­ljósi 21. jan­úar sl. komumst við að því að á Íslandi er fjár­mála­ráð­herra ­með mjög tak­markað vit á banka­starf­semi. Í þætt­inum við­ur­kenndi hann, að hann, vissi ekk­ert hvað sam­fé­lags­banki væri og ítrek­aði fákunn­áttu sína með því að líkja Íbúða­lána­sjóði við sam­fé­lags­banka um leið og honum finnst sjálf­sagt að ­setja stofnfé í sam­fé­lags­banka í Kína, sem stofn­aður er um ein­hverja vafn­inga, í Asíu.

Hann ­sagði okkur líka að hann skildi ekki að hægt væri að reka banka öðru­vísi en með­ arð­sem­is­sjón­ar­mið­um, og svo fannst honum bara að banki ætti að vera banki sem veitti góða þjón­ustu með arð­sem­is­sjón­ar­mið eig­end­anna að leið­ar­ljósi.

Þar hitti fjár­mála­ráð­herran naglann á höf­uð­ið, hann gat vel skil­grein­t ­banka­þjón­ustu en rekstr­ar­formið varð að vera „einka“ eitt­hvað. Sam­fé­lags­legt var ofar hans skiln­ingi. Það er nefni­lega þannig að ef það er gróði af ein­hverju þá verður það að vera ein­hver ákveðin klíka, hluta­haf­ar, vin­ir, póli­tískir ­fé­lag­ar,  nú eða rétta fjöl­skyld­an, sem græð­ir.

Það er ómögu­legt að Gunna og Jón geti grætt á því að eiga eitt­hvað sem gengur vel og allir þurfa að nota.

Stjórn­mála­menn ­sem tala í sama kór og fjár­mála­ráð­herran okk­ar, eru mjög sann­fær­andi þegar þeir benda á að bankar eigi ekki að vera í rík­is­eign því með póli­tískum áhrifum og af­skipta­­semi af lán­tök­um, geti póli­tíkusar með greiða­semi í gegn­um ­rík­is­bankana, keypt sér atkvæði og völd. Hvernig á að vera hægt að rétt­læta það á 21. öld­inni?

En eru þessi rök góð og gild og stand­ast þau skoð­un?

Í rann­sókn (P. Dem­etri­ades, S. Andri­anovu, og A. Shorts­land, There Should Be No Rush to Pri­vaties Govern­ment Owned Banks, 20. jan. 2010), sem stofnun við Brunel Uni­versity í Englandi, sem kölluð er CEDI (Center for Economics Develop­ment and Institutions), gaf út, var gerður sam­an­burður á vext­i hag­kerf­is­ins, hag­sæld og áhrifum hruns­ins á þjóð­fé­lög ann­ars vegar þar sem var ­sterkt kerfi sam­fé­lags­­­banka er eins og Þýska­land og Frakk­land og hins veg­ar þar sem sam­fé­lags­bankar voru litlir og óburð­ugir eins og í Englandi og ­Banda­rík­un­um.

Nið­ur­stöð­urn­ar voru slá­andi og líka nokkuð merki­legar í ljósi þeirrar umræðu um spill­ingu sem á sér stað þegar eignir almenn­ings eru teknar og seldar á hrakvirði til vild­ar­vina af ákveðnum stjórn­­­mála­­mönn­um.

Þar ­sem sam­fé­lag­bankar eru sterkir kom í ljós að hag­vöxtur var jafn­ari og stöðu­gri, það kom líka í ljós að spill­ing og hrossa­kaup eiga sér síður stað bæði inn­an­ ­stjórna sam­fé­lags­bank­anna, með skýra eig­enda­stefnu, meðan að einka­bank­arnir eru að verð­launa stjórn­endur sína fyrir áhættu­töku, með hluta­bréfagjöfum og ­bón­us­um. Þá voru afleið­ingar heimskrepp­urnar 2008 miklu mild­ari í þeim lönd­um þar sem sam­fé­lags­banka­mód­elið var sterkt en þar sem einka­bankar voru ein­ráð­ir.

En ­at­hygl­is­verð­ust finnst mér sú nið­ur­staða skýrsl­unnar að rök þeirra ­stjórn­mála­manna sem mæla fyrir að selja rík­is­banka til einka­að­ila til að koma í veg fyrir póli­tísk hrossa­kaup og lán­veit­ingar póli­tíkusa á atkvæða­veið­u­m, stóðst enga skoð­un.

Það kom nefni­lega í ljós að einka­væddir bankar voru miklu gjaf­mild­ari og stjórn­end­ur þeirra frekar til­búnir að kaupa sér vel­vild ákveð­inna stjórn­mála­afla og styrkja ­stjórn­mála­menn, sem voru til­bú­inir að vinna að ein­földun og afreglu­væð­ingar banka­starf­sem­i, ­með kosn­inga­fram­lögum í próf­­kjör­um. Eða kaupa sér varð­hund sér­hags­muna sinna.

Sam­fé­lags­bank­arn­ir höfðu skýrt mark­aða stefnu um að veita enga póli­tíska styrki.

Í ljósi þessa þá væri nú fróð­legt að fá svör við þessum spurn­ingum frá íslenskum ­stjórn­mála­flokk­um..

1.      Hvað styrktu bankar og fjár­mála­stofn­an­ir ­flokk­inn og fram­bjóð­endur hans mik­ið, 1993 – 2002.

2.      Hvað styrktu bankar og fjár­mála­stofn­an­ir ­flokk­inn og fram­bjóð­endur hans mik­ið, 2002 – 2008.

3.      Hvað styrktu bankar og fjár­mála­stofn­anir flokk­inn og fram­bjóð­endur hans mik­ið, 2008 – 2015.

Það væri nú fróð­legt ef stjórn­mála­leið­tog­arn­ir, Bjarni Bene­dikts­son, Sig­mund­ur Da­víð Gunn­laugs­son, Árni Páll Árna­son og Katrín Jak­obs­dóttir sem öll hafa unn­ið öt­ul­lega að end­ur­reisn ónýts banka­kerf­is, að kröfu AGS, og stefnt þannig aftur að einka­væð­ingu banka, gætu svarað þessum spurn­ingum svo lands­menn geti sjálfir ­metið hvort það sé meiri póli­tísk spill­ing með banka­kerfi reknu á sam­fé­lags­legum grunni og ábyrgð, eða þegar einka­væð­ing bank­anna er algjör eins og var hér á árunum fyrir hrun?

Laug­ar­dag­inn 13. febr­ú­ar, mun Dög­un, stjórn­mála­sam­tök um rétt­læti, sann­girni og lýð­ræði efna til umræðu­fundar um sam­fé­lags­banka og verða góðir gestir þar, Ellen Brown, sem er sér­fræð­ingur frá USA um sam­fé­lags­banka og nýtt pen­inga­kerfi og Wol­fram Mora­les fram­kvæmda­stjóri, Spar­kasse bank­anna í Þýska­landi sem eru 40 tals­ins.

Höf­undur er vara­for­mað­ur­, ­Dög­un­ar, stjórn­mála­sam­taka um rétt­læti, sann­girni og lýð­ræði.