Ég missti af vík­inga­klapp­inu á Arn­ar­hóli. Mikið hefði verið magnað að sjá jökul­inn loga að kvöldi þess dags þegar þjóðin hyllti fót­bolta­menn sína og þeir þjóð­ina. Sú stund, en ekki síst und­an­fari henn­ar, var nokkuð sem okkur sár­vant­aði. Ég hlakka til að fylgj­ast með hvernig við vinnum úr sam­eig­in­legri, jákvæðri reynslu okkar á næstu miss­er­um. 

Dag­inn eftir var mér bættur skað­inn en þá var ég við­stödd við­burð sem fram­kall­aði ekki síður gæsa­húð og gleði og minnti á mik­il­vægi sam­heldni. Þriðju­dag­inn 5. júlí söfn­uð­ust tvö hund­ruð og fimm­tíu söng­menn og konur saman í félags­heim­il­inu Skjól­brekku í Mývatns­sveit. Til­efnið var að ást­kær söng­stjóri allra lands­manna, org­anist­inn Jón Stef­áns­son eða Jónsi eins og hann var kall­aður hér í sveit, hefði orðið sjö­tugur en Jón lést í vor. 

Söng­elskir Þing­ey­ingar túlk­uðu fjár­lögin þetta kvöld með aðstoð fram­úr­skar­andi söng­stjóra og með­leik­ara. Þeir sem þekkja ekki fjár­lögin gætu haldið að fólk hefði safn­ast saman til að syngja laga­frum­varp (sem væri reyndar ágætis hug­mynd) en söng­fólk veit að fjár­lögin eru safn íslenskra ætt­jarð­ar­laga. Nafn­giftin mun til komin vegna for­síðu­myndar af kinda­hjörð á fyrstu útgáfu bók­ar­inn­ar. Fyrir ald­ar­fjórð­ungi stóðu Jón Stef­áns­son og Mar­grét Bóas­dótt­ir, annar ást­sæll tón­list­ar­maður úr Vogum í Mývatns­sveit, fyrir end­ur­út­gáfu fjár­lag­anna og nú þekkja allir bass­ar, ten­ór­ar, altar og sópranar lands­ins bláa og gula heftið sem við vorum með í hönd­unum þessa kvöld­stund nema nátt­úr­lega inn­fæddir Mývetn­ingar sem lærðu sína rödd í móð­ur­kviði.  

Ég vil láta það sjá margan ham­ingju­dag

„Ég vil elska mitt land, ég vil auðga mitt land, ég vil efla þess dáð, ég vil styrkja þess hag,“ sungum við á göngu­hraða. Þegar ég leit upp úr nót­unum á söng­stjór­ann Garðar Cor­tez fannst mér eitt and­ar­tak að Lars Lag­er­bäck stæði við stjórn­völ­inn. Þeir eiga sam­eig­in­lega ósér­hlífna ást á við­fangs­efnum sínum sem gera þá að lista­mönn­um. 

Áfram var sungið og Mar­grét, sem stóð fyrir þessum skemmti­lega við­burði, minnti á hve mörg íslensk ætt­jarð­ar­lög eru sænsk að upp­runa og upp­haf­lega drykkju­vís­ur! Takk, Sví­þjóð, fyrir að auðga mitt land með drykkju­vísum og fót­bolta­þjálf­ur­um. Takk, þjóðir heims, fyrir allt sem þið hafið fært okk­ur. Menn­ing­ar­lega ein­angruð værum við ekki lík­leg til stór­ræða. Góðir hlutir ger­ast þegar menn­ing­ar­straumar fljóta óhindr­aðir yfir land­mæri eins og saga íslenskra bók­mennta vitnar um.

Hrein ást og hags­muna­snauð

„Þetta er játn­ingin mín, kæra móðir til þín, ég get mikl­ast af því að ég sonur þinni er,“ sungu synir og dætur þessa lands og ég heyrði kon­una fyrir aftan mig segja að Jónsi hafi alltaf kallað þann stað  „sam­grón­ing­ana“ þar sem sópran­inn fer upp á tvístrikað f í ljóð­lín­unni um að svipur ætt­jarð­ar­innar sé „sam­gró­inn öllu því besta hjá mér­.“ 

Stolt er hollt hvort heldur með rödd­uðum eða órödd­uðum frum­burði. Það er gott að vera stoltur af sjálfum sér, landi sínu og þjóð þegar það á við. Ég er stolt af íslensku íþrótta- og lista­fólki sem fær okkur til að standa saman – ekki gegn umheim­inum heldur með hon­um. Það er líka gott að elska eitt­hvað sem maður getur ekki slegið eign sinni á. Ég ber sterkar til­finn­ingar til Mývatns­sveitar þótt ég greiði hér hvorki útsvar né atkvæði. Heima felli ég sjaldan tár yfir feg­urð Esj­unnar en hér hágrætir hún mig, fjalla­drottn­ing­in, sum­ar, vet­ur, ár og daga.  Í ljóði sínu Aug­uries of Inn­ocence orti William Blake (1757-1827) um það að sjá ver­öld­ina í einu sand­korni og himna­ríki í villtri jurt. Sam­fé­lagið hér við Mývatn er varla stærra en sand­korn í alþjóð­legu sam­hengi en hér sé ég þver­snið af allri heims­byggð­inni.  

Af meintri þrætu­girni Mývetn­inga

Frá gam­alli tíð þekki ég kyn­slóð­ina sem nú er að hverfa, fólkið sem ólst upp í sam­fé­lagi sem lítið hafði breyst frá því að Reyk­dæla­saga og Víga-Skúta var skrif­uð, fólkið sem valdi að búa hér vegna land­kosta sveit­ar­innar og hlunn­inda. Ég þekki líka næstu kyn­slóð, þá sem byggði upp iðnað og mynd­aði þétt­býli þegar land­bún­aður nægði ekki til fram­færslu. Fólkið sem sá virkj­anir og efna­vinnslu kljúfa forna sam­heldni en upp­lifði einnig „hvað vor ein­ing mik­ils má“ þegar Krafla minnti eft­ir­minni­lega á sig með eld­hrær­ingum hátt í ára­tug. Og nú hef ég kynnst kyn­slóð­inni sem mest mæðir á við upp­bygg­ingu nýrrar atvinnu­grein­ar. Ferða­þjón­usta er reyndar ekki ný af nál­inni í sveit þar sem fyrir kom að ábú­endur hrökkl­uð­ust af jörðum sínum vegna gesta­nauðar en sem stór­iðja virð­ist hún vera fram­tíð­in. 

Úr and­litum Mývetn­inga les ég atvinnu­sögu Íslands. Oft eru þeir sagðir þrætu­gjarnir en þrætu­girni finnst mér ekki meiri hér en á lands­vísu. Þróun atvinnu­vega setur Mývetn­inga hins vegar oft í þá stöðu að þurfa að takast á. Ég held að hvert styggð­ar­yrði sem hér fell­ur, hver van­hugsuð athöfn og hver mann­legur harm­leikur sé blás­inn upp í öðrum lands­hlutum vegna þess að örsam­fé­lagið við Mývatn er það sand­korn sem við getum skoðað okkur sjálf í. Við glottum þegar við heyrum um ósætti – já svona eru þeir þrætu­gjarnir enda hver undan öðrum -  en í raun eru deilur við Mývatn frétta­efni af því að þær spegla ósættið í okkar eigin ranni. Deilur í Mývatns­sveit eru örsmá útgáfa af land­lægu ósætti Íslend­inga. 

Við erum heppin með ferða­menn

Flestir sækja Ísland heim af ein­skærum áhuga á land­inu og æ fleiri vilja kynn­ast þjóð­inni líka. Ég er svo heppin að fá að hitta þessa góðu gesti sem auðga vort land og efla vorn hag. Stundum eyði­leggja þeir reyndar óvart þá ein­stöku nátt­úru sem þeir koma til að dást að en reynsla mín er sú að ferða­menn eru fúsir til að deila ást okkar á land­inu ef við kennum þeim að umgang­ast það (og göngum á undan með góðu for­dæmi). Ferða­þjón­ustan skilur eftir sig fleiri spor en flestar aðrar atvinnu­greinar vegna þeirra áhrifa sem hún hefur á mann­líf­ið. Sam­fé­lag sem opnar sig ferða­mönnum er svipt sak­leysi sínu og gest­irnir gera okkur Íslend­inga að full­vaxta þjóð. 

Þegar ég kem í Jarð­böðin við Mývatn stendur Kína­múr við afgreiðslu­borðið og ofan í lón­inu opn­ast mér nýir menn­ing­ar­heim­ar. Þar sá ég í fysta sinn konu í sund­búrku og sama dag fyllt­ist lónið af krull­hærðum síð­skeggjum í sund­bolum með hvirf­il­skýlur Drottni til dýrð­ar. Í sturt­unni í Jarð­böð­unum hef ég samt áttað mig á hversu eins­leitt mann­kyn er þegar það er nak­ið. Mann­kynið er eins­leitasta dýra­teg­und jarð­ar. Ef fiskaðir væru af handa­hófi tveir túristar úr lón­inu væru 99.925 pró­sent erfða­efna þeirra það sama. 

Hulda fólkið

Samt virð­ist for­ritað í þetta mann­kyn að ótt­ast annað fólk. Gamla testa­mentið er vett­vangs­rann­sókn á þeim erf­ið­leikum sem mæta flótta­mönnum og far­and­verka­fólki enn þann dag í dag. Nýja testa­ment­ið, sem og flest nýrri trú­ar- og heim­speki­rit, er hins vegar sjálfs­hjálp­ar­bók fyrir mann­kyn til að vinna bug á ótt­anum við hið óþekkta. 

Ég þekki huldu­fólkið í Mývatns­veit af því að ég til­heyri því sjálf. Átta hund­ruð hendur fjögur hund­ruð heima­manna geta illa sinnt hund­ruðum þús­unda gesta og því streymir hingað huldu­her sem réttir hjálp­ar­hönd við land­bún­að, ferða­þjón­ustu og störf til vernd­unar vatn­inu. Heima­mönnum í öllum heims­hornum hættir til að sjá far­and­lýð­inn sem and­lits­lausan massa sem á ein­hvern hátt hefur kom­ist hjá því að eiga sögu og sál en ég veit að við hvert upp­vask í Mývatns­sveit stendur efni­viður í skáld­sögu og auð­vitað efni í nýjan Mývetn­ing.   

Gefum okkur að við viljum tala íslensku

Um dag­inn sagði ég í hálf­kær­ingi í hópi heima­manna að lík­lega væri besta leiðin til að við­halda íslenskri tungu að flytja inn sem flest fólk. Mér til furðu tóku menn undir þetta með eft­ir­far­andi rök­stuðn­ingi: Gefum okkur að við viljum halda áfram að vera þjóð sem talar íslensku. Mesta hættan sem steðjar að mál­inu mun vera sú að staf­ræna bylt­ingin nær illa til fámennra mál­svæða enda verða ryksugur ekki for­rit­aðar til að tala íslensku nema þeim fjölgi sem vilja hafa sam­skipti við tækin sín á þeirri tungu. Mann­fjölda­spár gefa til kynna veru­lega stækkun þjóð­ar­innar en segja jafn­framt að stækk­unin komi nær öll að utan. Viljum við við­halda íslenskri tungu verðum við að auð­velda nýjum Íslend­ingum að eiga við okkur sam­skipti á því ást­kæra og ylhýra og þannig aukast staf­rænir mögu­leikar tungu­máls­ins til að lifa af. 

Og kona nokkur bætti við: „Af hverju getum við ekki fengið hingað eitt­hvað af því fólki sem verið er að reka úr landi? Þetta er fólk sem vill  búa meðal okkar en í stað­inn fáum við á hverju vori nýjar send­ingar sem við náum aldrei að kynn­ast.“ Ég held því ekki fram að þetta sé ríkj­andi við­horf í sveitum lands­ins en finnst áhuga­vert að heyra það frá konu sem hefur alda­langar rætur í íslenskri sveit og putt­ann á púlsi ferða­þjón­ust­unn­ar. 

Því fleiri sem elska Ísland þeim mun betra

Ást er ekki mun­að­ar­vara sem þrýtur vegna ofnotk­un­ar. Ást­ina þarf ekki að spara vegna þess að því meira sem tekið er af henni þeim mun hraðar fjölgar hún sér. Ég elska Jón Stef­áns­son, Mar­gréti Bóas­dóttur og Garðar Cor­tez fyrir að hafa sam­einað okkur í söng um ást á ætt­jörð­inni. Ég elska Lars Lag­er­bäck og sænska drykkju­söngva sem falla svo vel að íslenskri ætt­jarð­ar­ást. Ég elska Sví­þjóð sem veitti mér um hríð hæli til að vaxa og dafna. Reynsla mín er sú að inn­flytj­endur elska nýja landið jafn­vel heitar en heima­menn að því gefnu að vel sé tekið á móti þeim.

Í öllum trú­ar­brögðum heims má finna hvatn­ingu um að elska náung­ann eins og sjálfan sig. Kannski þurfum við að elska okkur sjálf aðeins betur til að geta sam­ein­ast í ást­inni á ætt­jörð­inni og því eins­leita mann­kyni sem við til­heyr­um. Elskum Ísland og hjálpum öðrum að gera það lík­a! 

Höf­undur hefur skrifað bók­ina LAKE MÝVATN – people and places (Stíl­vopnið 2015)