Eitt af aðal mark­mið­um GDS2017 er að leggja áherslu á hvern­ig dark­net mark­aðir hafa áhrif á vímu­efna­notkun fólks. 

Vin­sæld­ir dark­net mark­aða eða „cryptom­ar­kets“ hafa auk­ist und­an­far­in  fimm ár, síð­an Silk Road fór í loftið í febr­úar 2011. Talið er að aðeins 4% ver­ald­ar­vefs­ins sé aðgengi­legur og hægt að fletta upp með hjálp leit­ar­véla. Restin hefur verið köll­uð the deep web, meiri­hluti efnis þar eru þó ekki heima­síður heldur gögn sem almenn­ingur á ekki að kom­ast í, t.d. gagna­söfn eða tölvu­póstar ein­stak­linga og fyr­ir­tækja. En lít­ill hluti af deep web eru heima­síð­ur, sem með réttum aðferð­um, eru aðgengi­leg­ar. Þær finn­ast ekki með hefð­bundnum leit­ar­vélum heldur þarf sér­stakan vafra (t.d. Tor) og sér­staka slóð, þessi hluti ver­ald­ar­vefs­ins er oft kall­að­ur the darkweb. Það hent­uga við þennan hluta ver­ald­ar­vefs­ins er að eig­endur mark­aða, ásamt við­skipta­vinum og sölu­mönn­um, geta með réttum aðferð­um, haldið nafn­leysi sínu þar sem IP tölur eru ekki skráð­ar. Greitt er fyrir kaupin með net­gjald­miðl­in­um Bitcoin, sem einnig, ef not­aður er rétt, getur verið nokkuð órekj­an­leg­ur. 

Síðan fyrsta gagna­söfn­unin fór í gang árið 2011, hef­ur Global Drug Sur­vey mikið fylgst með þró­un dark­net mark­aða. Í fyrstu var lögð áhersla á þróun þeirra og þá kosti sem fólk sér við að versla vímu­efni með þessum hætt­i,  GDS átt­aði sig fljót­lega á því að vímu­efni og ver­ald­ar­vef­ur­inn hafa sterk tengsl. Þó sum lönd hafi reynt að vinna gegn því að fólk fari að not­ast við þessa kaup­leið, benda gögn GDS til mik­illar aukn­ingar milli ára. Þrátt fyrir að upp hafi kom­ist um svindl­síður og inni­stæður hafa glatast, virð­ist það ekki hafa mikil áhrif á áhuga. Aukið úrval, betri gæði, ein­kunna­kerfi sölu­manna og hent­ug­leiki eru þær ástæður sem kaup­endur hafa gefið upp fyrir notkun hingað til og ef marka má þróun und­an­far­inna ára, má ætla að vin­sældir haldi áfram að aukast.

Þó að GDS og fleiri hópar hall­ist að þeirri kenn­ingu að net­mark­aðir auki sam­fé­lags­lega ábyrgð með auknum upp­lýs­ingum og spjall­þráðum til­einkuðum skaða­minnkun, hefur ekki verið rann­sakað nógu ítar­lega hvaða áhrif aukið aðgengi að ódýr­ari/hreinni vímu­efnum geti haft á vímu­efna­notkun fólks. Rann­sóknir benda til að aukið aðgengi að ódýru áfengi leiði til meiri vanda­mála fyrir ein­stak­linga og þjóð. Því má ætla að það yrði ekki mjög frá­brugðið með vímu­efni, en það þarf að rann­saka frek­ar.

Hingað til hafa ekki nógu margir á Íslandi tekið þátt til að greina megi gögn­in. Gagna­söfn­unin er mjög nákvæm og gefur ítar­lega mynd af hverjum þátt­tak­anda sem þýðir að sviðið sem má rann­saka er mjög breytt og gætu gefið okkur áður óþekktar vís­bend­ingar um vímu­efna­notkun íslend­inga,ef þátt­taka er góð. GDS2017 er komin í loftið og hvet ég alla þá sem hafa áhuga á frek­ari rann­sóknum á þessu sviði til þess að taka þátt.

Baldur Jón Gúst­afs­son, full­trúi Global Drug Sur­vey á Íslandi, þýddi grein­ina.