Allt frá 2010 hefur ferðafólki hingað til lands fjölgað í kringum 30% milli ára. Í því ljósi og þegar horft er til allt að tveggja og hálfrar milljón gesta þetta árið, er ekki að undra að setji að fólki beyg. Reynsla okkar af síld, loðdýrum, fiskeldi og fjármálastarfsemi hefur sýnt að það sem vex hratt á það til að hrynja. Í hagspá greiningardeildar Arion banka í mars er spurt hvort toppnum sé náð og vilja þeir leiðrétta fyrri spár um fjölgun ferðafólks og gera ráð fyrir 7% fjölgun milli áranna 2017 og 2018. Áhyggjur hafa birst í fréttum af því að hækkandi verðlag hér á landi með styrkingu krónu muni valda samdrætti og nú síðast bætist útspil ríkisstjórnar um hækkun virðisauka á greinina, sem mun leggja til hækkandi verðlags. Ofan á þetta bætist umræða um að landið sé uppselt og gestir muni ekki vilja koma hingað vegna mergðar fólks og niðurníddrar náttúru. Þrátt fyrir þetta tel ég ekki fyrirsjáanlegt hrun í greininni, né sá samdráttur sem Arion banki spáir. Fyrir því liggja nokkrar ástæður sem vert er að skoða nánar.
Í fyrsta lagi er vert að skoða verðlagsmálin. Þau eru tvíþætt. Annarsvegar gengi og svo það sem ræður kaupum á Íslandsferð. Hvað varðar gengið, þá stóð gengisvísitala Seðlabanka við afnám hafta 12. mars sl. í um 156 stigum. Samanborið við þegar verst lét 1. desember 2008, þegar vísitalan stóð í 249 er hér um að ræða umtalsverða styrkingu krónu. Þó er gengisvísitala ekki nærri því þegar hún fór lægst í nóvember 2005, eða 99 stig. Þá fjölgaði þó gistinóttum erlendra gesta um 10% milli áranna 2005 og 6 og aftur milli 2006 og 7. Fjölgun í talningu Ferðamálastofu var hins vegar innan skekkjumarka. Þessi ár er þó vart hægt að bera saman við núverandi stöðu, þá helst vegna stökkbreytingar í alþjóðlegri vitund um Ísland og stórbætt aðgengi að landinu, auk þess er harla ólíklegt að krónan nái þeim styrk sem hún hafði 2005. Í sumar munu 26 flugfélög fljúga til landsins og það sem er ráðandi þáttur í ákvörðun um kaup á Íslandsferð er verðið á flugmiðanum.
Hér kemur að verðlaginu. Verð á þessum ráðandi kaupákvörðunarþætti er aðeins á niðurleið. Samkeppni í alþjóðlegu flugi vex stöðugt og flugiðnaðurinn er í örum vexti. Alþjóðasamband flugfélaga (IATA) spáir tvöföldun á farþegafjölda í flugi til 2035 og ISAVIA hér á landi virðist miða sín áform við það, en þeir gera ráð fyrir þreföldun á farþegafjölda um Keflavík til 2040 og byggja nú sem óðast til að mæta því. Markmið ISAVIA um Keflavík sem „Dúbaí norðursins“ og þróun flugborgar þar um kring er þannig að horfa í þá átt sem ég mundi telja rétt að horfa, það er á þróun flugsins. Auk þess má nefna að styrking krónu gerir aðföng íslenskra flugfélaga ódýrari og því ættu þau að því leyti að vera í færum til að keppa um verð á flugi til Íslands og með 26 flugfélögum er flugið hingað til lands orðið ódýrt heilt yfir.
Þá er bara spurning hvort fólk vilji koma, sér í lagi ef út fer að berast að hér sé ekki þverfótað fyrir öðrum túristum. Aftur er myndin öllu flóknari hér. Ferðafólk er nefnilega allskonar. Ég tel að margt bendi til þess að við séum búin að missa frá okkur þá gesti sem voru frumkvöðlar í Íslandsferðum, þeir sem vildu „uppgötva“ landið og vera fyrstir um víðernin. Þeir eru farnir til Grænlands, en mögulega hjara einhverjir á norðaustur og vestur hornum landsins. Ferðaþjónustulandið Ísland er komið með aðra tegund gesta að upplagi, þá sem hafa mun meira þol gagnvart öðrum gestum og taka ekkert endilega eftir því sem við köllum álag á náttúru. Tvö flugfélög til að mynda sem fljúga til Íslands núna; SAS og FinnAir byggja sitt alþjóðaflug á að tengja borgir í Austurlöndum fjær við Norðurlöndin. Þar er vaxandi hópur fólks sem getur og vill ferðast og kemst núna greiðlega til landsins. Sá hópur telur vart að um mergð sé að ræða á helstu ferðamannastöðum og sama gildir um marga aðra frá til að mynda Bandaríkjunum og víðar, sem vilja bara sjá stað sem telst merkilegur á heimsvísu. Sama gildir um okkur þegar við skoðum merkilega staði, ekki held ég að margir sleppi ferð til Parísar eða Prag af því að þar er svo mikið af túristum? Ef tvær og hálf milljón gesta koma í ár, þá verða hér eitthvað um sjö ferðamenn á hvern íbúa á ársgrundvelli. Þetta telst ekki mikið á sambærilegum stöðum sem byggja hagkerfi sitt á ferðaþjónustu líkt og við. Til að mynda voru í fyrra um 20 gestir á hvern íbúa Mæjorka og þar er ferðaþjónusta að ganga ágætlega þó fólk telji hana vaxa aðeins of ört nýverið með lokun markaða í N. Afríku.
Ég vildi óska að Arion banki hefði rétt fyrir sér með samdráttinn og hefði áhuga á að fræðast nánar um forsendur þeirra mats. En það er um flókna mynd að ræða. Flugið er ráðandi þáttur og þar sér ekki fyrir neinn samdrátt, þvert á móti. Það er þannig að aðrir þættir en verðlag innanlands ráða frekar þróun í gestakomum hingað, þó verðlagið leiki vissulega sitt hlutverk. Okkar stærstu markaðir nú eru Bretland og Bandaríkin. Ef Brexit fer á versta veg og hagkerfi Breta verður fyrir verulegum skakkaföllum, þá hætta þeir að koma. Ef Trump tekst með einhverri meiriháttar gloríu að stöðva ferðir Bandaríkjamanna um heiminn, eða koma af stað heimsstyrjöld, þá verður hrun hér. Það gildir sem sé það sem oft hefur verið haldið fram. Það sem setur ferðaþjónustu á hliðina eru styrjaldir, meiriháttar hryðjuverk, náttúruhamfarir eða alþjóðlega efnahagskreppa. Þetta setur flugið úr skorðum og annað sem heftir vöxt þess mun spilla möguleikum ferðaþjónustu hér á landi langt umfram þróun verðlags.
Höfundur er prófessor við Háskólann á Akureyri.
