Fyrir skömmu var hald­inn athygl­is­verður fundur í Val­höll, höf­uð­stöðvum Sjálf­stæð­is­flokks­ins. Fund­ur­inn bar yfir­skrift­ina „Fram­tíð íslenska fjár­mála­kerf­is­ins.“ Raun­veru­leg ástæða fund­ar­ins var kannski hins­vegar að ræða fyr­ir­hug­aða sölu tveggja stóru bank­anna á Íslandi; Land­bank­ans og Íslands­banka, en einnig var rædd ítar­leg og vönduð skýrsla um þessi mál­efni, svokölluð ,,Hvít­bók“ enda má segja að hún sé snævi þak­in, með mynd af fal­legu íslensku fjalli á for­síð­unni.

Ríkið sat uppi með bank­ana

Eftir ein­hverja geggj­uð­ustu einka­væð­ing­ar­til­raun í sögu mann­kyns (2003-2008), sem end­aði með einu stærsta gjald­þroti heims­sög­unn­ar, var íslenska ríkið svo ,,ó­hepp­ið“ að fá bank­ana tvo í hend­urnar (kap­ít­alist­ar, sem margir hverjir eru á móti rík­is­valdi, hlaupa yfir­leitt hins­vegar til þess þegar á bját­ar). Þannig að segja má að almenn­ingur hafi setið uppi með rúst­irnar af þess­ari geggj­un.

Íslenska ríkið er því búið að eiga þessa tvo banka í um ára­tug og þykir nú ráða­mönnum nóg kom­ið. Það sé kom­inn tími til þess að ,,losa“ ríkið við þessar eignir og koma þeim í ,,rétt­ar“ hend­ur. Það er nefni­lega eins og það sé bann­orð að rík­is­valdið eigi banka, sé bara ,,ta­bú“ eins og það er kall­að. Einnig er talið mik­il­vægt að láta þetta fjár­magn ,,vinna“, eins og sagt er um fjár­magn sem er ,,dautt“ – en þarf að lífga við.

Hins vegar hafa þessir sömu bankar á und­an­förnum árum malað gull fyrir rík­is­sjóð. Í frétt Morg­un­blaðs­ins frá 16. sept­em­ber kom fram að ríkið hafði rúm­lega 20 millj­arða í tekjur frá bönk­unum árið 2014 og tæpa 26 millj­arða árið 2015. Í frétt Við­skipta­blaðs­ins frá júní 2015 kemur einnig fram að frá Hruni hafi ríkið grætt um 200 millj­arða á bönk­un­um. Það eru tvö ný hátækni­sjúkra­hús (miðað við kostnað upp á 90-100 millj­arða per sjúkra­hús). Að vísu má ekki gleyma því að ríkið lagði út ýmsar upp­hæðir á móti, en grunn­punkt­ur­inn er samt þessi; hagn­aður bank­anna frá Hruni hefur verið ævin­týra­legur og ríkið hefur notið þess ríku­lega.

Dýrð­ar­dagar á enda?

Hins vegar kom fram á Val­hall­ar­fund­inum að þessir dýrð­ar­dagar væru senn á enda, hagn­aður bank­anna myndi minnka í fram­tíð­inni og það væri meðal ann­ars ástæðan fyrir því að ríkið ætti að losa sig við þá. Fyrir vænt­an­lega kaup­endur eru þetta bæði góðar og slæmar frétt­ir; þeir geta kraf­ist afsláttar á kaup­verði og síðan eru vænt­an­legir kaup­endur ef til vill að fá eignir sem gefa ekki mikið af sér (sam­kvæmt þessu) og hvað er varið í það? Þetta er því ákveðin þver­sögn.

Á fund­inum var farið ítar­lega í Hvít­bók­ina um banka­kerfið og lögð á það áhersla að það væri búið að breyta lögum um fjár­mála­starf­semi gríð­ar­lega mikið og búið að reisa það sem kalla má ,,girð­ing­ar“ – til þess að hörm­ungin frá 2008 end­ur­taki sig ekki. Þ.e.a.s. að búið sé að ganga úr skugga um að við höfum lært af sög­unni og hrunið muni aldrei ger­ast aft­ur. Við vonum svo sann­ar­lega að svo verði raun­in. Þetta var í raun lögð mikil áhersla á. En trygg­ing­arnar fyrir því að við höfum lært af reynsl­unni eru hins vegar eng­ar.

Íslensk kennitala

Í áætl­unum um sölu bank­ann er þeirri hug­mynd haldið á lofti að selja eigi Íslands­banka að öllu leyti til erlendra aðila, en eng­inn hefur lýst yfir áhuga (enn sem komið er). Í sam­bandi við Lands­bank­ann hefur því verið fleygt að selja hann til ,,traustra fjár­festa“ og að ríkið ætti að eiga um 30-40% hlut, til þess að hafa bank­ann á íslenskri kenni­tölu og til að tryggja að höf­uð­stöðvar bank­ans (vænt­an­lega þessar nýju, sem er byrjað að byggja fyrir um 10 millj­arða) hald­ist hér á landi.

Þetta var meðal ann­ars efn­is­lega það sem Bjarni Bene­dikts­son, for­maður Sjálf­stæð­is­flokks­ins sagði á fund­in­um. Hann nefndi reyndar einnig að hann væri til í selja Lands­bank­ann í ,,smá­bit­um“ um 5% á ári. Það tæki því tals­verðan tíma. Spurn­ing hvort þarna var talað af alvöru? Furðu lítið hefur verið fjallað um þennan fund og mér vit­an­lega var hann ekki sendur út með neinum hætti, því þetta er risa­stórt mál, sem varðar allan almenn­ing á Íslandi um nán­ast alla fram­tíð.

Hér eru menn að taka mjög stór, mik­il­væg og jafn­vel afdrifa­rík skref fyrir íslenskt sam­fé­lag. Einnig vekur það furðu mína hvað lítið hefur heyrst frá VG-­fólki um þetta mál. Ætlar VG bara að segja ,,pass“ í mál­inu? Eða sam­þykkir flokk­ur­inn þessar áætl­anir um sölu bank­anna í einu og öllu? Er ein­hver umræða um málið innan VG?

Af hverju er sam­fé­lags­banki tabú?

Í þessum hug­myndum er hins vegar ekk­ert pláss fyrir nýsköpun (ef svo mætti kalla) í sam­bandi við bankana, hér er ekk­ert hugsað út fyrir box­ið. Heldur ræður íhalds­semin ferð­inni. Í umræðu um banka­mál hefur hug­myndin um sam­fé­lags­banka verið tölu­vert rædd síð­ustu miss­eri. Hún gengur í raun út að slíkur banki veiti öllum hagn­aði aftur í starf­semi sína, en moki ekki arði í vasa eig­enda sinna. Fyr­ir­litn­ustu menn hruns­ins voru einmitt aðilar sem höfðu gert það. Sam­fé­lags­bankar styðja við og bakka upp starf­semi lít­illa og með­al­stórra fyr­ir­tækja og eru í raun til fyrir sitt nær­sam­fé­lag, eru eins­konar kjarni þess. Eilítið svipað og gamla spari­sjóða­kerfið var (sem okkur tókst jú að eyði­leggja lík­a).

Banka­kerfi með þessu sam­fé­lags­sniði er burða­rás­inn í stærsta og öfl­ug­asta hag­kerfi Evr­ópu, Þýska­landi (Spar­kassen). En þessi hug­mynd virð­ist vera ,,ta­bú“ hér á landi, eins og það megi ein­fald­lega ekki ræða hana. Hvers vegna er það? Það er líka þannig að almanna­hags­munir eiga mjög erfitt upp­dráttar í þess­ari umræðu. Hvers vegna, spyr ég aft­ur? Skipta hags­munir almenn­ings engu máli í þessu sam­hengi? Af hverju afskrifa menn hér á landi svo ein­dregið hug­mynd sem hefur svín­virkað í Þýska­landi í um 250 ár?

Það er líka þannig (einnig til­finn­ing) að það ein­fald­lega eigi að koma bönk­unum aftur í ,,réttar hend­ur“ – að þeir skuli enda hjá einka­að­il­um, þannig á völd og áhrif þeirra yfir þessum mik­il­vægu stofn­unum sam­fé­lags­ins verði tryggð. Og því fyrr - því betra!

Höf­undur er MA í stjórn­mála­fræði (og kúnni hjá Lands­bank­an­um)