Fyrst pæl­ing­arnar ... Kári Stef­áns­son for­stjóri skrifar um orku­mál í Frétta­blaðið 24. aríl síð­ast­lið­inn. Hann byrjar á því að fara í hvíta slopp­inn; nefnir Ein­stein og jöfn­una hans góðu, segir svo umræð­una um 3. orku­pakk­ann hafa fram til þessa verið deilu um keis­ar­ans skegg en útskýrir svo fyrir okkur hvernig þetta eigi að vera. Lands­virkjun eigi að selja íslenskum almenn­ingi orku á fram­leiðslu­verði og hún skuli svo notuð til upp­bygg­ingar á atvinnu­lífi hér í land­bún­aði og gagna­ver­um.

Þetta hljómar vel og aldrei að vita nema hægt hefði verið að kom­ast að þessum nið­ur­stöðum án atbeina Ein­steins. Við í Sam­fylk­ing­unni höfum til dæmis talað á Alþingi um nauð­syn þess að inn­lend græn­met­is­fram­leiðsla njóti lægra raf­magns­verðs, þó að meg­in­rök okkar snú­ist að vísu um lofts­lags­vá­na, sem Kára láist alveg að nefna þó að þar sé um að ræða stærsta úrlausn­ar­efni okkar tíma – og raunar helsta við­fangs­efni allra þess­ara orku­pakka. Kári áréttar hins vegar mynd­ug­lega það meg­in­at­riði jafn­að­ar­stefn­unnar að Land­virkjun beri að hafa hag almenn­ings að leið­ar­ljósi en ekki hugsa eins og hvert annað einka­fyr­ir­tæki – þó að ég hafi ekki frétt af 30% hækk­unar­á­formum fyr­ir­tæk­is­ins sem hann talar um.

(Svona í fram­hjá­hlaupi: hljóm­sveitir frá síð­ustu öld eru að koma saman og skemmta þeim sem þær kunna að meta – nú síð­ast Duran Dur­an. Ein­hvern veg­inn verður mér hugsað til þess­ara næntís-­banda með kombökk nú þegar ekki er þver­fótað fyrir for­ingjum tíunda ára­tug­ar­ins að leggja okkur lífs­regl­urnar í Orku­pakka­mál­inu, meira að segja dúkka upp for­menn löngu lát­inna stjórn­mála­flokka ...)

Sem sagt: gott. Eitt vefst þó fyrir mér. Ég átta mig ekki alveg á því að það sé endi­lega áhyggju­efni í sjálfu sér að hærra verð kunni að fást fyrir íslenska orku til stór­kaup­enda en nú tíðkast. Er það and­stætt almanna­hags­munum að Land­virkjun fái góðan arð af orku­sölu ef slíkt orku­sala færi um sæstreng til útlanda fremur en til álbræðslu og kís­il­verk­smiðju á Íslandi? Ég hefði haldið að það gæti jafn­vel verið í almanna­þágu að selja íslenska orku á góðu verði (að ekki sé talað um lofts­lags­mál­in), fari svo ólík­lega að lagður verði sæstrengur frá Íslandi til Evr­ópu. Slík risa­fram­kvæmd borgar sig þó trauðla nema eitt­hvað mikið breyt­ist og fram­þróun er hröð í orku­lausnum næstu ára hjá þjóðum Evr­ópu sem almennt eru komnar miklu lengra í við­brögðum við vand­anum en við hér.

Það kann sem sé að vera ólík­legt að þessi sæstrengur verði nokkurn tím­ann lagður – en það er líka óvit­ur­legt að úti­loka hann um aldur og ævi.

En þessi ótti við hátt orku­verð – minnir hann ekki svo­lítið á það þegar Íslend­ingar þversköll­uð­ust við að leggja stund á síld­veið­ar, sem væri bara ein­hver útlenskur vit­leys­is­gang­ur? Þessi andúð á arð­semi – er þetta eitt­hvað úr Pass­íu­álm­un­um?

Skili orku­sala til evr­ópskra heim­ila og atvinnu­rekstrar góðum arði og komi í stað kola­brennslu og olíu­aust­urs í þeim lönd­um, fæ ég ekki annað séð en að það sé þjóð­þrifa­mál og hægt sé að nota hluta af þeim arði til að nið­ur­greiða raf­magns­verð til íslenskra heim­ila, og bæta almenn lífs­kjör, sé þess grund­vall­ar­at­riðis gætt að þessi auð­lind sé í þjóð­ar­eigu, rétt eins og Norð­menn hafa haft vit á að gera með olí­una sína.

Hvað sem öðru líður er mik­il­vægt að láta umræð­una um 3. orku­pakk­ann snú­ast um það sem þar er en ekki hitt sem löngu er afgreitt. Það væri mis­ráðið að segja skilið við EES, eins og er yfir­lýst mark­mið sumra með bar­átt­unni gegn 3. orku­pakk­anum og almennt talað er óþarfi að líta á ríki Evr­ópu sem óvina­ríki, þó að sjálf­sagt sé að fara að öllu með gát.

Við megum ekki láta stjórn­ast um of af tor­tryggni og ótta við við aðrar lýð­ræð­is­þjóðir enda verður ekki tek­ist á við lofts­lags­vána öðru­vísi en með sam­starfi þjóða og vænt­an­legir orku­pakkar munu snú­ast um þau mál öðru frem­ur. Og við megum ekki láta neinn telja okkur trú um að þau mál séu ekki á dag­skrá.

Svo eru það spæl­ing­arn­ar. Í lok grein­ar­innar víkur Kári að Alþingi. Hann skrif­ar:

„En ef Alþingi sam­þykkir orku­pakk­ann þriðja held ég að við lifum það svo sem af vegna þess að við erum öll, 350 þús­und, orðin atvinnu­menn og konur í því að takast á við þau bjána­sköp kjör­inna full­trúa þjóð­ar­innar sem þeir fremja gjarnan í nágrenni Aust­ur­vall­ar, þau afdrifa­ríku inni í hlöðnu stein­húsi sem blasir við Jóni Sig­urðs­syni, þau sem eru næstum tak­marka­laust eymd­ar­leg í dep­urð sinni í öðrum húsum þar í nágrenn­in­u.“

Þetta er nokkuð sam­an­rek­inn texti og kemur sér nú vel að hafa reynslu af því að taka saman drótt­kvæði þegar maður les hann, en mér virð­ist sem sé að höf­undur vísi hér í Klaust­ur­mál þar sem fimm eða sex skoð­ana­systk­ini Kára í orku­pakka­spurs­mál­inu komu við sögu. Klaust­ur­mál voru nátt­úr­lega ekki til þess fallin að auka hróður þeirra og þá ekki Alþingis held­ur. En vand­séð er hvernig þau koma orku­málum þjóð­ar­innar við. Og þau gefa ekki nokkra mynd af starfi eða fram­göngu þing­manna almennt. Eig­in­lega er ekki hægt að draga víð­tæk­ari álykt­anir af Klaust­ur­málum en þær að áfengi gerir hvern mann að bjána sem þess neytir í óhófi – og hefur svo lengi ver­ið, svo að jafn­vel má tala um lög­mál í því sam­bandi, án þess að ég hygg­ist nefna Ein­stein til sög­unnar máli mínu til stuðn­ings.

Kári er nátt­úr­lega kjaft­for, sem er meðal þess sem gerir hann ást­sælan og er góður eig­in­leiki. En sé nú Alþingi skipað tómum bjánum sem fremji tóm „bjána­sköp“ sem séu „tak­marka­laust eymd­ar­leg í dep­urð sinni“ og fylliröftum sem ekki sé treystandi fyrir nokkrum hlut – tja, hvað þá? Sé Íslend­ingum svona fyr­ir­munað að kjósa fram­bæri­legt fólk til þing­starfa er þá ekki málið bara að fá ein­hvern kláran kall til að finna út úr þessu öllu saman fyrir okk­ur; íslenskan Pútín? Á Fase­book­síðu Kára sér maður að sumir við­læk­endur hans fara einmitt að hugsa svona við lest­ur­inn, og vilja gera hann að For­stjóra Íslands.

Það er hættu­leg hug­mynd. Full­trúa­lýð­ræðið hefur sína ókosti, sem fylgja óhjá­kvæmi­lega kostum þess; á þingum sitja kjörnir full­trúar ólíkra menn­ing­ar­hópa, deila þar rými og takast á um mál eftir ákveðnum settum reglum og venj­um, þannig að ólík sjón­ar­mið koma til álita við afgreiðslu. Það getur verið þreyt­andi fyrir þá sem allt vita en gagn­legt fyrir okkur hin.

Á Alþingi situr með öðrum orðum ósköp ein­fald­lega það fólk sem við höfum kosið þang­að. Þessu fólki er ætlað að setja sig inn í flókin mál fyrir hönd kjós­enda sinna, með eigin sam­visku að leið­ar­ljósi og þær hug­sjónir sem það deilir með kjós­endum sín­um. Þetta fólk er hvorki betra né verra en ger­ist og geng­ur, það kemur úr þjóð­ar­djúp­inu, full­trúar kjós­enda sinna sem eru af ýmsu tagi. Þing­menn geta reynst lat­ir, dug­leg­ir, drykk­felld­ir, bind­ind­is­sam­ir, mælskir, dauf­leg­ir, mál­efna­leg­ir, ómál­efna­leg­ir. Við getum haft skömm á þing­mönnum og við getum haft skömm á kjós­endum þeirra. Það má alveg – og sú skömm virkar áreið­an­lega í allar áttir með stig­magn­andi gagn­kvæmni; en sú skömm má ekki ná til sjálfrar stofn­un­ar­innar Alþingis og sjálfs fyr­ir­komu­lags­ins sem við nefnum þing­ræði.

Því öfl­ugra sem fjöl­flokka­lýð­ræðið er, þeim mun lík­legra er að vandað sé til ákvarð­ana og horft til marg­vís­legra ólíkra sjón­ar­miða þegar mál eru skoð­uð.

Eins og Orku­pakka­mál­ið.

Að sjálf­sögðu snýst mótun orku­stefnu um lífs­kjör í land­inu og atvinnu­upp­bygg­ingu eins og Kári nefn­ir. Hún snýst líka um nátt­úru­vernd og neyt­enda­vernd.

Við megum ekki láta stjórn­ast um of af tor­tryggni og ótta við aðrar lýð­ræð­is­þjóðir enda verður ekki tek­ist á við lofts­lags­vána öðru­vísi með sam­starfi þjóða og vænt­an­legir orku­pakkar munu snú­ast um þau mál öðru frem­ur; og við megum ekki láta neinn telja okkur trú um að þau mál séu ekki á dag­skrá.

Við megum ekki afhenda yfir­þjóð­legum risa­fyr­ir­tækjum – inn­lendum lukku­ridd­urum og kvótafurstum eða öðrum auð­valds­fyr­ir­tækjum – yfir­ráð yfir auð­lindum okk­ar. Við megum ekki fram­selja valdið yfir því hvar virkja megi og hvar ekki.

Við megum ekki hafa að leið­ar­ljósi hags­muni stór­iðj­unn­ar, sem vill sitja ein að orku­kaupum í stórum stíl hér á landi og hafa sjálf­dæmi um orku­verð. Við megum ekki úti­loka um aldur og ævi að orkan sem þegar hefur verið virkjuð verði seld eitt­hvað annað en í álbræðslur og kís­il­verk­smiðj­ur, jafn­vel á hag­stæðu verði.

Við megum ekki ljá máls á öðru en að orku­auð­lindir okkar séu og verði þjóð­ar­eign og að almanna­hagur verði hafður að leið­ar­ljósi við nýt­ingu þeirra.

Ógnir blasa við lands­mönnum en þær fel­ast ekki í sam­starfi evr­ópskra þjóða um reglu­verk í orku­mál­um. Ógnin sem að okkur steðjar er fyrst og fremst fólgin í lífs­háttum okkar og and­vara­leysi um afleið­ingar þeirra.

Höf­undur er þing­maður Sam­fylk­ing­ar­inn­ar.