Jafn­launa­vottun var fest í lög á árinu 2017 og sam­kvæmt lög­unum eiga fyr­ir­tæki með 250 starfs­menn eða fleiri að vera komin með jafn­launa­vottun í lok árs 2019. Þá skulu fyr­ir­tæki með 150-249 starfs­menn öðl­ast jafn­launa­vottun fyrir árs­lok 2020 og fyr­ir­tæki með 90-149 starfs­menn skulu öðl­ast vottun fyrir árs­lok 2021. Fyr­ir­tæki með 25-89 starfs­menn hafa frest til árs­loka 2022. Opin­berar stofn­anir með fleiri en 25 starfs­menn skulu hafa fengið vottun fyrir árs­lok 2019. Jafn­framt ber öllum fyr­ir­tækjum og stofn­unum með 25 eða fleiri starfs­menn að setja sér jafn­rétt­is­á­ætlun eða sam­þætta jafn­rétt­is­sjón­ar­mið í starfs­manna­stefnu (Lög nr. 10/2008). 

Í rann­sókn sem gerð var meðal fyr­ir­tækja og stofn­ana hér á landi síðla árs 2018 var spurt um jafn­rétt­is­mál (Ar­ney Ein­ars­dóttir og félag­ar, 2019). Rann­sóknin er hluti af CRA­NET-­rann­sókn­inni sem er alþjóð­legt sam­starfs­verk­efni yfir 50 háskóla í jafn­mörgum lönd­um. Rann­sóknin er gerð meðal mannauðs­stjóra og ann­arra for­svars­manna mannauðs­mála í fyr­ir­tækjum og stofn­unum með 70 eða fleiri starfs­menn. Alls eru 359 fyr­ir­tæki og stofn­anir þeirrar stærðar á Íslandi og tóku 125 þeirra þátt í rann­sókn­inni.

Nið­ur­stöður rann­sókn­ar­innar leiða í ljós að 88% fyr­ir­tækja og stofn­ana hafa sett sér jafn­rétt­is­á­ætl­un. Það þýðir að 12% fyr­ir­tækja og stofn­ana hafi ekki sett sér jafn­rétt­is­stefnu, þrátt fyrir laga­skyldu þess efn­is. Í rann­sókn­inni voru þátt­tak­endur jafn­framt spurðir hver staðan væri hjá fyr­ir­tæk­inu eða stofn­un­inni varð­andi inn­leið­ingu jafn­launa­vott­unar sam­kvæmt jafn­launa­staðl­inum ÍST-85.

Mik­ill meiri­hluti fyr­ir­tækja og stofn­ana var ýmist byrj­aður í ferl­inu, langt kom­inn eða kom­inn með jafn­launa­vott­un. Meiri­hluti þeirra (61%) var kom­inn af stað í ferl­inu og áætl­aði vottun innan 6-12 mán­aða og 20% svar­enda höfðu þegar fengið vottun sam­kvæmt jafn­launa­staðl­in­um. Ein­ungis lít­ill hluti fyr­ir­tækja og stofn­ana (4%) sagð­ist ekki byrj­aður að skoða jafn­launa­vott­un, eins og mynd 1 sýn­ir.

Þegar jafn­launa­vottun er skoðuð út frá atvinnu­grein má sjá að fyr­ir­tæki í verslun og þjón­ustu eru komin hvað lengst í inn­leið­ingu jafn­launa­stað­als­ins, 29% þeirra voru komin með jafn­launa­vottun og 31% voru langt komin í ferl­inu og áætl­uðu vottun innan 6 mán­aða (sjá mynd 2). Í ljósi kvaða í reglu­gerð kemur ekki á óvart að stof­anir hjá hinu opin­bera hafi þegar hafið ferlið og var algeng­ast að áætluð vottun væri innan árs hjá opin­berum stofn­un­um, eða í 58% til­fella. 

Eins og áður segir fer gild­is­taka ákvæða um jafn­launa­vottun eftir stærð fyr­ir­tækja og má glöggt sjá á mynd 3 að stærri fyr­ir­tækin voru komin nær jafn­launa­vottun en þau sem minni eru. Þannig voru 25% fyr­ir­tækja og stofn­ana með fleiri en 300 starfs­menn þegar komin með jafn­launa­vottun og 46% áætl­uðu að þau myndu fá vottun innan 6 mán­aða. Önnur fyr­ir­tæki hafa lengri frest til að fá jafn­launa­vott­un.

Það er ákveð­inn ávinn­ingur fólg­inn í því að fyr­ir­tæki og stofn­anir taki jafn­rétt­is­málin föstum tök­um. Nið­ur­stöður nýlegrar rann­sóknar benda til þess að staða þeirra þegar kemur að jafn­rétti hafi áhrif á það hvernig starfs­fólk upp­lifir kynja­jafn­rétti á vinnu­staðnum (Ar­ney Ein­ars­dótt­ir, Katrín Ólafs­dóttir og Laura Nesaule, 2018). Séu fyr­ir­tæki virk í jafn­rétt­is­málum getur það haft jákvæð áhrif á upp­lifun starfs­fólks, m.a. á starfi og aðgerðum æðstu stjórn­enda og hvernig staðið er að ráðn­ing­ar­málum og fram­gangi í starfi með til­liti til jafn­rétt­is­mála (Ar­ney Ein­ars­dóttir o.fl., 2018). Það er því jákvæð þróun á vinnu­mark­aði að fyr­ir­tæki og stofn­anir séu almennt að vinna mark­visst að inn­leið­ingu jafn­launa­vott­un­ar.

Heim­ild­ir:

Arney Ein­ars­dótt­ir, Katrín Ólafs­dóttir og Ásta Bjarna­dóttir (2019). Mannauðs­stjórnun á Íslandi 2018: Cra­net rann­sóknin í 15 ár. Háskóli Íslands: Við­skipta­fræði­deild.

Arney Ein­ars­dótt­ir, Katrín Ólafs­dóttir og Laura Nesaule. (2018). The relations­hip between gender equ­ality act­i­vity in org­an­izations and employee percept­ions of equ­ality. Tíma­rit um við­skipti og efna­hags­mál, 15(1), 37–53. doi:10.24122/t­ve.a.2018.15.1.2

Lög um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla nr. 10/2008.

Greinin birt­ist fyrst í Vís­bend­ingu. Önnur grein Katrínar Ólafs­dótt­ur, sem birt­ist nýlega, fjall­aði um rann­sóknir á MeToo og hvernig fyr­ir­tæki og stofn­anir hafa brugð­ist við. Hægt er að ger­ast áskrif­andi að Vís­bend­ingu hér.