Hópur vel laun­aðra rík­is­starfs­manna virð­ist hafa fengið ofgreidd laun á und­an­förnum þremur árum. Hér verður ekki lagt mat á rétt­mæti end­ur­krafna en við­brögð dóm­ara­fé­lags­ins vöktu athygli mína, en í yfir­lýs­ingu frá því seg­ir:

„Ákvörð­unin er í and­stöðu við gild­andi lög um launa­kjör dóm­ara og með henni er vegið að rétti borg­ar­anna til rétt­látrar máls­með­ferðar fyrir sjálf­stæðum og óvil­höllum dóm­stóli.“

(Let­ur­breyt­ingar eru mínar)

Ég verð að við­ur­kenna að ég skelli­hló þegar ég sá þetta, þó þetta sé í raun ekki fynd­ið. Hvernig er hægt að treysta fólki sem lætur svona út úr sér fyrir einni af þremur meg­in­stoðum lýð­veld­is­ins, fjöreggi rétt­ar­rík­is­ins?

En þá komum við einmitt að kjarna máls­ins, það er ekki hægt.

Eftir að hafa sjálf staðið í bar­áttu sem hefur tekið „nokkra hringi“ frammi fyrir dóm­stólum og verið í for­svari fyrir Hags­muna­sam­tök heim­il­anna, treysti ég mér til að full­yrða að íslenskir dóm­stólar brjóta ítrekað á „rétti borg­ar­anna til rétt­látrar máls­með­ferðar fyrir sjálf­stæðum og óvil­höllum dóm­stóli“.

Ég mun rekja nokkur dæmi hér á eft­ir, en það sem yfir­lýs­ing dóm­ara­fé­lags­ins sýnir óvé­fengj­an­lega fram á, er að rétt­lætið er ein­hverjum skil­yrðum háð, t.d. því að dóm­arar séu sáttir við kjör sín.

Hvað annað skyldi geta haft áhrif á rétt borg­ar­anna til rétt­látrar máls­með­ferðar fyrir sjálf­stæðum og óvil­höllum dóm­stóli?

Ábyrgð­ar­lausir dóm­arar

Í ljósi reynsl­unnar er eðli­legt að spurn­ingar vakni þegar mál­flutn­ingur dóm­ara­fé­lags­ins er með þessum hætti og að fólk velti fyrir sér þeirri „menn­ingu“ sem þrífst innan dóm­stól­anna, þeim við­horfum sem hún skapar meðal dóm­ar­anna og hvaða áhrif hún hafi á úrskurði þeirra.

Það er t.d. alveg morg­un­ljóst öllum sem reynt hafa að ná fram ein­hverju rétt­læti gegn bönkum eða ríki eftir hrunið 2008, að dóm­stólar mynd­uðu sér afstöðu og þeir hafa, eins og t.d. eft­ir­far­andi dæmi sanna, farið í alls kyns furðu­legar króka­leið­ir, til að laga nið­ur­stöður sínar að sinni fyrir fram gef­inni afstöðu.

Eng­inn dóm­ari þarf svo nokkurn tím­ann að svara fyrir eða verja dóma sína sem hlýtur að vera þægi­leg staða í einu ábyrgð­ar­mesta starfi sem til er, þar sem þú getur með ákvörð­unum þínum rústað líf fólks og afkomu með „af því bara“ illa rök­studdum dóm­um.

Þetta er vissu­lega flókið við að eiga, því hver á að dæma dóm­ar­ana?

En þó þetta sé flókið þá er það versta sem við gerum að láta kyrrt liggja. Við verðum að geta skoðað þetta með opnum aug­um, því þegar dóm­ar­arnir sjálfir „vega að rétti fólks til rétt­látrar máls­með­ferð­ar“ er lítið eftir af því lýð­ræð­is­lega rétt­ar­ríki sem við teljum okkur vilja vera.

Fjórir vafa­samir dómar

Í öðrum hluta þess­arar greinar ætla ég að fjalla um fjóra dóma sem eru væg­ast sagt vafa­sam­ir.

Dóm­arnir sem um ræð­ir:

• Dómur #1: Afrit skulda­bréfs nægir til að inn­heimta skuld
• Dómur #2: Sýslu­menn þurfa ekki að fylgja lögum og mega falsa gerð­ar­bækur
• Dómur #3: Lands­réttur lýgur í dóms­orði til að vísa máli frá og Hæsti­réttur stað­festir
• Dómur #4: Neyt­enda- og samn­ings­réttur skiptir engu máli

Í þess­ari umfjöllun er ekki hjá því kom­ist að nefna einnig opin­bera aðila eins og t.d. sýslu­menn. Dóms­málin hafa öll farið í gegnum tvö eða fleiri dóms­stig og það er rétt að biðja les­endur að hafa eft­ir­far­andi í huga við lestur þeirra:

• Það gilda lög á Íslandi og dóm­urum ber að dæma sam­kvæmt lög­um.
• Um banka gilda ströng lög og reglur sem ekki eiga að vera umsemj­an­leg og við verðum að geta treyst því að þeir standi undir þeirri ábyrgð sem þeir bera.
• Allt sem snertir lána­mál á allt að vera skjal­fest og „óum­deil­an­leg­t“. Þar á því að vera lítið um „mis­vísandi frá­sagn­ir“ eða túlk­an­ir. Annað hvort eru skjöl fyrir hendi eða ekki og annað hvort er lögum fylgt eða ekki.
• Álita­mál sem eru opin fyrir túlk­anir eiga ekki að vera mörg í þessum mála­flokki en sé um vafa að ræða á, sam­kvæmt lög­um, alltaf að meta hann neyt­enda í hag.

Kjarni máls­ins er sá að ábyrgð banka á alltaf að vera meiri en neyt­enda, ein­stak­linga, en eng­inn þess­ara dóma ber merki þess, í þeim öllum er bæði ábyrgð­inni og sönn­un­ar­byrð­inni velt yfir á varn­ar­lausa ein­stak­linga.

Spurn­ingar til Dóm­ara­fé­lags­ins

Fyrst dóm­arar hafa nú loks­ins séð ástæðu til að tjá sig þegar þeir telja vegið að eigin hags­mun­um, þó í litlu sé, vil ég gjarnan fara fram á svör við eft­ir­far­andi spurn­ing­um.

Þegar þið skoðið þessi mál sem eru rakin hér á eft­ir:

1. Teljið þið að dóm­arar hafi verið óvil­hallir í dómum sín­um? Svar óskast varð­andi hvern og einn þess­ara dóma.
2. Teljið þið að í þessum málum sé gætt að rétti borg­ar­anna til rétt­látrar máls­með­ferð­ar?
3. Teljið þið eðli­legt og í sam­ræmi við lög, að neyt­andi þurfi að sanna að skulda­bréf sé ekki í eigu banka í stað þess að bank­inn þurfi að sanna mein­tan eign­ar­rétt sinn?
4. Teljið þið það eðli­legt að sleppa því að úrskurða efn­is­lega um það sem deilt er um vegna laga­tækni­legra atriða, svo ekki sé talað um á röngum for­send­um, eins og hér er nefnt dæmi um?
5. Teljið þið eðli­legt að ábyrgð á því að opin­berar gjörðir fari rétt fram sé sett á herðar þeirra borg­ara sem telja á sér brotið með mis­gjörð­um?
6. Teljið þið að með und­ir­skrift sinni í gerð­ar­bók, sé gerð­ar­þoli að stað­festa að gjörðin hafi farið rétt fram og beri þar með ábyrgð á mis­gjörðum hlut­að­eig­andi emb­ætt­is­manna?
7. Teljið þið eðli­legt að skrif­legur vitn­is­burður frá opin­berum aðila, sé frá manni sem ekki var við­stadd­ur, en full­yrðir engu að síður að rétt hafi verið að öllu stað­ið?
8. Teljið þið að eðli­legt að brota­þola sé ekki leyft að spyrja „vitn­ið“ út í slíkan vitn­is­burð?

Alvar­leg brot á rétt­indum almenn­ings eru stað­reynd

Þeir sem gefa sér tíma til að lesa um dómana hér á eftir mun verða ljóst að það er víða pottur brot­inn í íslensku rétt­ar­kerfi og að þó það sé klár­lega hægt að fara í deilur um keis­ar­ans skegg um þessa dóma að hætti lög­fræð­inga, standa alltaf nokkrar stað­reyndir eft­ir:

1. Litið hefur verið fram hjá mjög svo skýrt orð­uðum lögum um rétt­indi neyt­enda.
2. Farið hefur verið í tölu­verðar „leik­fimi­æf­ing­ar“ með laga­greinar til að kom­ast hinni „æski­legu“ nið­ur­stöðu á sama tíma og ákvæði sem fara gegn fyrir fram gef­inni nið­ur­stöðu eru algjör­lega huns­uð.
3. Dóm­stólar hafa algjör­lega brugð­ist, bæði í því að dæma sam­kvæmt lögum og gæta þess að allir njóti sama rétt­lætis og séu jafnir sam­kvæmt lögum því sé um vafa að ræða, eru það alltaf neyt­endur sem eiga að njóta hans, en ekki stór­fyr­ir­tæki sem geta svo auð­veld­lega brotið á ein­stak­lingum í krafti afls­mun­ar.

Þetta er staðan og það versta er að dæmin eru mun fleiri. Að mínu mati hafa dóm­stólar algjör­lega séð um það sjálfir að „vega að rétti borg­ar­anna til rétt­látrar máls­með­ferðar hjá sjálf­stæðum og óvil­höllum dóm­stól­u­m“. Þeir hafa sjálfir gert atlögur að sjálfu rétt­ar­rík­inu með dómum sem ættu ekki að eiga sér hlið­stæðu í íslenskri rétt­ar­sögu.

Ég hlakka til að sjá svör dóm­ara­fé­lags­ins , svo ég tali ekki um rök­stuðn­ing þess, við spurn­ingum mínum hér framar í þess­ari löngu grein.

Sem betur fer kom­ast flestir í gegnum lífið án þess að þurfa að leita til dóm­stóla, en finni fólk sig í þeirri stöðu verður það að geta treyst á „rétt­láta máls­með­ferð frammi fyrir óvil­höllum dóm­stól­um“ ekki hvað síst þegar aðstöðu­munur milli máls­að­ila er mik­ill, eins og þeim málum sem hér eru rak­in.

Ég tel að mikið vanti upp á að svo sé og það er eitt­hvað sem við, sem þjóð­fé­lag, verðum að horfast í augu við og lag­færa.

Að þessu sögðu vona ég að les­endur sjái sér fært að skoða umfjöllun mína um þessa fjóra dóma í öðrum hluta þess­arar grein­ar.

------------------------------------------------------------------

II. hluti – Dóm­arnir

Dómur #1: Afrit skulda­bréfs nægir til að inn­heimta skuld.

Dómur Lands­réttar í máli nr. 95/2018, stað­festur í máli nr. 431/2019.

Hags­muna­sam­tök heim­il­anna sendu frá sér yfir­lýs­ingu vegna þessa dóms (sjá hér).

Í yfir­lýs­ing­unni vara Hags­muna­sam­tökin ein­dregið við réttaró­viss­unni sem þessi dómur skap­ar.

Það alvar­leg­asta í þessum dómi er þó það að í honum er sönn­un­ar­byrð­inni snúið við.

Í stað þess að bank­inn þyrfti að sanna að hann ætti skulda­bréf­ið, þurfti skuld­ar­inn að afsanna að bank­inn ætti það.

Fyrir utan það hversu öfug­snúin þessi nálgun er þá er ljóst að skuld­ar­inn hefur ekki aðgang að gögnum til að afsanna eitt eða neitt. Eftir stendur að bank­inn gat ekki fært sönnur á að hann hefði eign­ast lán­ið. Það eina sem bank­inn hafði í hönd­unum var að á sínum tíma hefði verið tekin ákvörðun af Fjár­mála­eft­ir­lit­inu um flutn­ing lána á milli banka í kenni­tölu­flakki bank­anna eftir hrun og fyr­ir­mæli þar að lút­andi.

Bank­inn gat ekki sýnt neina stað­fest­ingu á því að farið hefði verið eftir fyr­ir­mælum Fjár­mála­eft­ir­lits­ins í þessu ákveðna til­felli eða hvað varð um þetta til­tekna skulda­bréf.

Engu að síður var bank­anum dæmdur eign­ar­réttur yfir skulda­bréf­inu.

En hvað fær dóm­ara til að taka svona afstöðu og fella svona dóma?

Vega hags­munir fjár­mála­kerf­is­ins virki­lega svo þungt í huga þeirra að þeir séu til í að snúa sönn­un­ar­byrð­inni við með þessum hætti?

Vert er að hafa í huga að þetta er langt frá því að vera eina skuldin sem bankar hafa inn­heimt án frum­rits. Slík mál hafa áður farið fyrir dóm og alltaf endað með sigri bank­anna.

Það sem var sér­stakt við þetta mál var að þetta er í fyrsta skipti sem skuld­ar­inn hafði mætt og tekið til varna með því að krefj­ast end­ur­upp­töku. Í hinum til­fell­unum var aldrei neinn sem tók til varna þannig að bank­arnir unnu þau mál auð­veld­lega.

Hvernig má það vera að skuld­arar hafi ekki tekið til varna í málum sem þessum?

Á því er ein­föld skýr­ing, eng­inn þeirra vissi af máls­höfð­un­inni.

Þetta er ekki til­bún­ing­ur. Það er nefni­lega þannig á Íslandi að geti banki ekki fram­vísað frum­riti skulda­bréfs, er nóg fyrir bank­ann að birta aug­lýs­ingu í Lög­birt­inga­blað­inu. Fæstir lesa það með morg­un­kaff­inu og þannig hafa bank­arnir getað farið með „af­rit­ið“ fyrir dóm án þess að skuldar­ann viti af því. And­mæli hafa því ekki verið nein og bank­arnir og fengið „mein­tan rétt“ sinn fram í leynirétt­ar­höldum án þess að upp­fylla neinar sönn­un­ar­kröf­ur.

Þannig hafa dóm­arar ítrekað tekið þann pól­inn í hæð­ina að skuld­ar­inn geti sjálfum sér um kennt að mæta ekki og dæmt bönk­unum í vil sem hafa þannig getað hirt fjöl­margar fast­eignir án þess að geta fram­vísað frum­riti. Þeir fram­vísa þá bara dóms­úr­skurði um að dóm­stólar hafa „ógilt frum­rit­ið“ og að dóm­ur­inn um ógild­ing­una komi í stað­inn fyrir frum­ritið sem þeir höfðu ekki undir hönd­um.

Í þessu til­tekna máli var dómur meira að segja fall­inn áður en Lög­birt­inga­blaðið með aug­lýs­ing­unni kom út. Aug­lýs­ingin hafði aðeins verið birt í vef­út­gáfu Lög­birt­inga­blaðs­ins sem er ein­göngu opin þeim sem eru í áskrift. Leiða má líkum að því að þeir séu jafn­vel enn færri en þeir sem lesa prentút­gáf­una með morg­un­kaff­inu.

Frum­rit er eina sönn­unin á eigna­rétti kröfu

Nú spyrja kannski sum­ir: „Á fólk ekki að borga skuldir sín­ar?“

Jú fólk á að borga skuldir sín­ar, það er engin spurn­ing. En það er þó lág­mark að skuld­irnar séu inn­heimtar af réttum kröfu­hafa en ekki af ein­hverjum sem seg­ist hafa eign­ast kröf­urn­ar, ef hann getur ekki fært fram neinar sann­anir fyrir því.

Málið er líka stærra en svo. Það er stað­reynd að lán voru seld úr landi þar sem kaup­endur þeirra afskrif­uðu þau og fengu fyrir vikið skatta­af­slátt á erf­iðum tím­um. Eftir því sem ég best veit er það lög­legt. En þó það sé lög­legt að selja lán úr landi þar sem þau eru afskrifuð fyrir skatt­afslátt er varla lög­legt að halda svo bara áfram að inn­heimta seldu lánin eins og ekk­ert hafi í skorist.

Kjarni máls­ins er að sá sem seldi lánin á þau ekki lengur og hefur þar með engan rétt til að inn­heimta þau og hafi banki selt lán er aug­ljóst að hann hefur ekki leyfi til að inn­heimta það.

Það má ein­göngu eig­andi láns­ins, rétt­mætur hand­hafi frum­rits­ins gera.

Dómur #2: Sýslu­menn þurfa ekki að fylgja lögum og mega falsa gerð­ar­bækur

Dómur Hæsta­réttar Íslands í máli nr. 707/2017.

Þessi fyr­ir­sögn er fárán­leg en engu að síður sönn.

For­saga og útskýr­ing­ar:

Þannig er að u.þ.b. mán­uði fyrir end­an­legt upp­boð á eign, fer fram svo kölluð „byrjun upp­boðs“ hjá sýslu­manni. Eins og gefur að skilja gilda strangar reglur um upp­boð og ein þeirra er sú að kalla skuli eftir „fyrsta boði“ í eign­ina þegar byrjun upp­boðs fer fram. Sé það ekki gert er upp­boðið ólög­legt. Um þetta gilda skýr laga­á­kvæði sem ekki eru opin fyrir túlkun af neinu tagi.

Allt sem fram fer í öllu ferl­inu er skráð í gerð­ar­bók sýslu­manns. Hér þurfum við að átta okkur á mik­il­vægi gerð­ar­bók­ar; gerð­ar­bók er sönn­un, hún er óum­deil­an­legt sönn­un­ar­gagn. Skrán­ing í gerð­ar­bók er ekki bara „orð gegn orði“ séu bornar á hana brigð­ur, bók­anir í gerð­ar­bók eru stað­reynd­ir, nema hægt sé að sýna fram á ann­að.

Hér er um mitt eigið mál að ræða. Í mars 2017 ári mættum við hjónin í byrjun upp­boðs. Af ástæðum sem ég ætla ekki að tíunda hér töldum við okkur vera að mæta í fyr­ir­töku sem er næsta skref þar á undan en svo reynd­ist ekki vera. Við bárum fram okkar venju­legu mót­mæli enda stóð­ust kröfur bank­ans ekki lög um neyt­enda­rétt og þó við höfum vissu­lega tekið lán, átti það lán ekk­ert skylt við kröf­una sem var verið að inn­heimta – en ekki verður farið nánar út í það hér.

Þegar við, í lok gerð­ar­inn­ar, erum beðin um að stað­festa við­veru okkar með und­ir­skrift í gerð­ar­bók segir sýslu­manns­full­trú­inn „Næst er þá 19. apr­íl“. „Er það hér?“ spyr mað­ur­inn minn. „Nei, á eign­inni“ svarar lög­fræð­ingur bank­ans. Okkur bregður tölu­vert en stað­festum við­veru okkar með því að krota nöfnin okkar í hand­skrif­aða gerð­ar­bók­ina.

Þegar við erum komin út í bíl rennur upp fyrir okkur að ekki hafði verið kallað eftir fyrsta boði. Við höfum lært af bit­urri reynslu að engum er treystandi í þessum málum þannig að við höfum alltaf tekið upp það sem fram fer. Fyrst og fremst til einka­nota, því maður man ekki alltaf allt sem fram kem­ur, og í þessu til­felli kom það sér svo sann­ar­lega vel – eða hefði átt að gera það.

Er heim kom hlust­uðum við á upp­tök­una og mikið rétt, það var aldrei kallað eftir fyrsta boði. Við létum sýslu­manns­emb­ættið vita en var sagt að þetta breytti engu, upp­boðið myndi fara fram, við gætum kært þegar því væri lok­ið.

Dóms­mál – Hér­aðs­dómur Reykja­ness mál nr. Z-5/2017

Við kærðum og lögðum fram upp­tök­una til sönn­un­ar. Með upp­tök­unni fylgdi end­ur­rit úr gerð­ar­bók (okkur var neitað um ljós­rit af frum­riti) og í því stóð að kallað hefði verið eftir boðum í eign­ina og skráð inn boð frá bank­an­um, auk þess sem til­greind voru þrjú atriði sem okkur hefði verið bent á í sam­ræmi við rétt­ar­stöðu okk­ar. Ekk­ert af þessu átti sér stað.

Þegar málið var tekið fyrir hjá Hér­aðs­dómi Reykja­ness neit­uðu bæði sýslu­manns­full­trú­inn og lög­fræð­ingur bank­ans að mæta fyrir dóm­inn. Lög­fræð­ing­ur­inn bar fyrir sig minnis­leysi en frá sýslu­manns­emb­ætt­inu barst bréf um að þar sem allt sem skráð væri í gerð­ar­bók­ina, sem við vorum að véfengja, væri satt og rétt, og vísað var í (vé­fengdu) gerð­ar­bók­ina um máls­at­vik. Undir þessa full­yrð­ingu skrif­aði emb­ætt­is­maður sem ekki hafði verið við­staddur gerð­ina!

Full­trú­inn sem stjórn­aði gjörð­inni þurfti hins vegar ekki að mæta og við fengum hvergi að and­mæla þessum „vitn­is­burði“ emb­ætt­is­ins.

Við hjónin og lög­fræð­ingur okkar vorum nokkuð sig­ur­viss enda erfitt að véfengja hljóð­upp­töku. En það fór þó svo að við töp­uðum mál­inu.

Dóms­orðið er bull, það er því miður ekki hægt að nota væg­ara orð yfir það. Mér tókst auð­veld­lega að hrekja rök­stuðn­ing dóm­ar­ans í 22 lið­um! Í dóms­orði er látið að því liggja að við höfum sett upp­tök­una á svið, það gagn­rýnt að í henni séu þagnir o.þ.h. auk þess sem í því er fullt af setn­ingum eins og „að fram­an­sögðu má sjá...“ án þess að neitt sé í raun fram­an­sagt sem hægt sé að byggja á. Og til að snúa hnífnum nú aðeins í sár­inu eftir að hafa stungið okkur í bak­ið, fannst dóm­ar­anum við hæfi að láta okkur líka greiða máls­kostnað bank­ans.

Dóms­mál – Hæsti­réttur – mál nr. 707/2017

Mál­inu var áfrýjað til Hæsta­rétt­ar. Þar sem Hér­aðs­dóm­ur­inn byggði á því að véfengja upp­tök­una lögðum við fram vottun frá fag­manni um að hún væri upp­runa­leg og ekk­ert hefði verið átt við hana.

Hæsti­réttur fór fram á að fá ljós­rit úr gerð­ar­bók­inni sjálfri í stað end­ur­rits og bauð auk þess upp á að teknar yrðu skýrslur af lög­fræð­ingi bank­ans og sýslu­manns­full­trú­anum og gaf viku til þess verk­efn­is.

Þessar óskir og boð Hæsta­réttar vöktu okkur bjart­sýni um rétt­láta dóms­með­ferð en svo reynd­ist ekki vera, eftir á að hyggja er hrein­lega eins og Hæsti­réttur hafi verið að leggja fyrir okkur gildru.

Ljós­rit af gerð­ar­bók

Þegar við, sem máls­að­il­ar, fengum ljós­rit af gerð­ar­bók­inni í hendur vakti tvennt strax athygli okk­ar.

1. Í gerð­ar­bók­inni, sem skal rita á meðan gerðin stendur yfir, eru þrjár mis­mun­andi rit­hend­ur, þrátt fyrir að ein­ungis einn full­trúi sýslu­manns hafi fram­kvæmt gerð­ina.
2. Upp­setn­ing gerð­ar­bókar er þannig að það er ekk­ert mál að bæta inn í hana hverju sem er eftir á, hafi láðst að rita það á meðan á gjörð stendur – eða ef það hefur ekki átt sér stað.

Ljós­ritið studdi þannig óneit­an­lega mál­flutn­ing okk­ar.

Skýrslur frá lög­fræð­ingi bank­ans og sýslu­manns­full­trú­anum

Við gerðum ekk­ert í því að kalla eftir þessum skýrsl­um. Þar koma nokkrar ástæður til:

1. Þetta eru vitni bank­ans, hlið­holl hon­um, og því væri frekar bank­ans að kalla eftir þeim.
2. Það getur ekki verið okkar hlut­verk að kalla eftir vitn­is­burði sem eðli máls­ins sam­kvæmt er okkur fjand­sam­legur eða í besta falli gagns­laus.
3. Ástæður þeirra fyrir því að mæta ekki fyrir dóm­inn voru skýrar í gögnum Hér­aðs­dóms og við töldum ólík­legt að við myndum fá sýslu­manns­emb­ættið til að breyta afstöðu sinni eða að lög­fræð­ingur bank­ans myndi end­ur­heimta minn­ið.
4. Við erum vinn­andi fólk og höfum hvorki tíma né fjár­magn til að standa í svona elt­inga­leikjum auk þess sem ein vika er stuttur tími til að taka skýrslu af fólki sem vænt­an­lega vill ekki láta ná í sig.
5. Síð­ast en ekki síst sagði upp­takan og sann­aði allt sem til þurfti.

Nið­ur­staða Hæsta­réttar

Í stuttu máli þá töp­uðum við fyrir Hæsta­rétti. Dóm­arar Hæsta­réttar sáu ekki einu sinni sóma sinn í því að fjalla efn­is­lega um upp­tök­una. Við töp­uðum af því VIÐ höfðum ekki kallað til vitni bank­ans.

Arion banki hafði ekki heldur kallað til þessi, sín eig­in, vitni. En það var metið Arion banka til tekna.

Við vorum aftur dæmd til að borga máls­kostnað bank­ans.

Skjala­fals og brot í opin­beru starfi

Fölsun gerð­ar­bókar er gíf­ur­lega alvar­legt brot í opin­beru starfi, sak­næmt brot. Með dómi sínum er Hæsti­réttur að leggja blessun sína yfir refsi­verðan glæp.

Af hverju gera dóm­arar það? Hvern, hverja, hvað eru þeir að verja?

Vægi opin­berra skjala er gíf­ur­legt í rétt­ar­ríki eins og Ísland á að vera og miklir hags­munir geta verið undir og eru það í þessu til­felli. Opin­ber skjöl eiga að vera óvé­fengj­an­leg – en eru það því miður ekki, ekki einu sinni þó Hæsti­réttur gúmmí­stimpli afbrot­in. Þau eru samt afbrot!

Við kærðum sýslu­manns­full­trú­ann til lög­regl­unnar fyrir skjala­fals og brot í opin­beru starfi. En hvorki við né sýslu­manns­full­trúin vorum nokkurn tím­ann kölluð til skýrslu­töku og svo var mál­inu vísað frá án rann­sókn­ar. Rík­is­sak­sókn­ari lagði svo blessun sína yfir þá afgreiðslu.

Mér finnst óneit­an­lega alvar­legt að lög­reglan hafi tekið þátt í leiknum „sópum öllu undir tepp­ið“ með rest­inni af „kerf­in­u“.

Hvað varð um „rétt­láta máls­með­ferð“?

Við teljum okkur ekki hafa hlotið rétt­láta máls­með­ferð. Meðal gagna sem lögð voru fram voru mót­mæli okkar við lög­mæti aðgerða Arion banka gagn­vart okk­ur. Í þeim eru dóm­stólar gagn­rýndir harka­lega fyrir að hafa gengið erinda bank­ana og stjórn­valda og að hafa snið­gengið neyt­enda­rétt í dómum sem varða rétt­indi lán­þega gagn­vart ofur­valdi banka og stjórn­valda.

Við bárum þó þá von í brjósti að með jafn óræka sönnun og raun ber vitni á broti sýslu­manns­emb­ætt­is­ins gagn­vart okk­ur, myndum við hljóta rétt­láta máls­með­ferð.

Sú von varð að engu og með dómum sínum stað­festa dóm­arar hlut­drægni sína gagn­vart kerf­inu og von­leysi almenn­ings í að ná fram rétti sínum gagn­vart áhrifa­miklum og fjár­sterkum aðil­um.

Það stendur ekki steinn yfir steini í rök­stuðn­ingi dóm­ara og ótrú­legt að:

• brot emb­ætt­is­manna séu svo létt­væg fyrir dómn­um,
• öll sönn­un­ar­byrði sé sett á lít­il­magn­ann, sem við neyt­endur óneit­an­lega erum, í málum sem þessum,
• allur vafi sé met­inn sýslu­manni og bank­anum í hag og við sökuð um lög­brot til að vernda orð­spor opin­berra aðila.

Þetta er þyngra en tárum taki og til skammar fyrir íslenskt rétt­ar­far.

Ein­hver var að ljúga en eng­inn var ákærður

Í fram­haldi af þessu hóf ég opin­ber bréfa­skrif til Rík­is­sak­sókn­ara þar sem ég krafð­ist þess að vera ákærð.

Í mínum huga var alveg klárt að afbrot hafði verið framið og að ein­hver var að ljúga. Ef allt hafði farið fram sam­kvæmt lögum og engin fölsun á gerð­ar­bók átt sér stað, hlaut ég að vera sek um að ljúga sökum upp á vamm­lausan opin­beran starfs­mann sem ekki væri hægt að láta átölu­laust.

Fyrir áhuga­sama er tenglar á þau bréfskrif hér:

• Þú verður að ákæra mig – afbrot var framið!
• Ein­hver er að ljúga – ég bíð enn eftir ákæru!
• Ég krefst þess að vera ákærð!

Dómur #3: Lands­réttur lýgur í dóms­orði til að leysa ekki úr ágrein­ings­efni og Hæsti­réttur stað­festir

Dómur Lands­réttar í máli nr. 505/2018.

Mála­rekstr­inum sem lýst var hér á undan lauk um miðjan des­em­ber 2018. Þann 21. des­em­ber 2018 barst okkur úthlut­unin frá sýslu­manni um skipt­ingu þess sem fékkst fyrir eign­ina á upp­boð­inu og var okkur gefin frestur til mót­mæla til 3. jan­ú­ar.

Yfir jól og ára­mót er nær von­laust að fá aðstoð í svona málum og hefði ég ekki verið for­maður Hags­muna­sam­taka heim­il­anna með aðgang að sér­fræð­ingum þeirra, hefðum við ekki átt nokkurn mögu­leika. Þetta eitt og sér er veru­lega ámæl­is­vert að opin­ber aðili skuli setja neyt­endur í varn­ar­bar­áttu við banka í þessa stöðu.

Sér­fræð­ingur HH var hins vegar fljótur að sjá að sýslu­maður hafði „gleymt“ að gera ráð fyrir fyrn­ingu vaxta upp á 12 millj­ón­ir, sem ættu með réttu að falla okkur í skaut en ekki bank­an­um.

Við skil­uðum okkar grein­ar­gerð inn á til­skildum tíma en þá bar svo við að sýslu­maður neit­aði að taka athuga­semdir okkar til greina og sagði okkur geta leitað til dóm­stóla ef við værum ekki sátt.

Það er rétt að hafa í huga:

• Sýslu­manni ber sam­kvæmt lögum að taka til­lit til fyrn­ing­ar­tíma krafna við úthlut­un.
• Það hvort vextir væru fyrndir eða ekki, er ekki mjög flókið lög­fræði­legt álita­efni. Þeir annað hvort eru það eða ekki.
• Við hjá HH höfum skjal­fest að:
  • Sýslu­maður hafi tekið til­lit til fyrn­ingar vaxta í öðrum sam­bæri­legum mál­um.
  • Arion banki hafi í sam­bæri­legum málum að eigin frum­kvæði tekið til­lit til fyrn­ingar vaxta.

En það var ekki annað að gera en að fara í mál sem ég ætla að rekja í eins stuttu máli og mögu­legt er.

Hér­aðs­dóm­ur, Lands­réttur og Hæsti­réttur

Hér­aðs­dóm­ur: Við unnum í Hér­aði og okkur væru dæmdar 800.000 krónur í máls­kostn­að. Þetta var gaman í smá stund en svo sáum við að dóm­ur­inn byggði í raun á röngum for­sendum og að honum yrði aug­ljós­lega áfrýj­að. Við ótt­uð­umst einnig að þessi ríf­legi máls­kostn­aður myndi koma í bakið á okk­ur.

Lands­réttur: Arion banki áfrýj­aði að sjálf­sögðu og þá gerði Lands­réttur sér lítið fyrir og hafn­aði kröfum okkar á þeirri for­sendu að máls­á­stæðan um fyrn­ingu vaxta hefði komið of seint fram.

Þetta er hrein og klár lygi því máls­á­stæðan um fyrn­ingu vaxta var eina máls­á­stæðan frá upp­hafi!

En með þessu kemur Lands­réttur sér hjá því að úrskurða um fyrn­ingu vaxta enda hefði sá úrskurður bara getað verið á einn veg.

Lands­réttur ákvað svo að snúa hnífnum aðeins í sár­inu með því að dæma okkur til að greiða bank­anum 900.000 krónur í máls­kostn­að.

Þannig að við sátum uppi með engan úrskurð og máls­kostnað bank­ans ofan á okkar eig­in.

Hæsti­réttur: Við sóttum um áfrýj­un­ar­leyfi en var hafn­að. Hæsti­réttur tók enga afstöðu til þess hvort máls­á­stæðan um fyrn­ingu vaxta hefði átt að kom­ast að, en taldi það ekki skipta miklu enda væru ekki það miklir hags­munir í húfi.

12 millj­ónir var ekki nógu mikið til að Hæsta­rétti þætti ástæða til að ómaka sig.

End­ur­upp­töku­nefnd: Við fórum með málið fyrir end­ur­upp­töku­nefnd í maí 2019. Við fengum tvisvar bréf um að skipt hefði verið út full­trúum í nefnd­inni. Þar sem við höfðum aldrei vitað hver ætti að vera í nefnd­inni í upp­hafi furð­uðum við okkur á þessu og veltum fyrir okkur af hverju nefndin drifi ekki bara í því að úrskurða, því hún fær varla mikið ein­fald­ari mál til úrskurðar en þetta.

Allt kom fyrir ekki og þegar við náðum nauða­samn­ingum við Arion banka í nóv­em­ber var ekki enn komin úrskurð­ur. Arion banki gerði það að skil­yrði fyrir þeim samn­ingum að end­ur­upp­töku­beiðnin yrði dregin til baka sem við og gerð­um.

Þarna hafði rík­ið, sýslu­maður og dóm­ar­ar, af okkur 12 millj­ónir og afhenti þær Arion banka. Þá er ótal­inn sá skaði sem þessir aðilar hafa valdið bæði okkur og öðr­um.

Dómur #4 Hæsta­rétt­ar­dómur um vexti lána með ólög­mætri geng­is­trygg­ingu: Neyt­enda- og samn­ings­réttur skiptir engu máli

Dómur Hæsta­réttar Íslands í máli nr. 471/2010.

Þessi dómur er ein rótin að vanda dóm­stól­anna.

Árið 2010 var afdrifa­ríkt fyrir dóm­stóla Íslands. Þá var deilt um lög­mæti geng­is­tryggðra lána og þau dæmd ólög­mæt í Hér­aðs­dómi í febr­úar og sá dómur var stað­festur í Hæsta­rétti þann 16. júní þetta sama ár. Þó þessir dómar hafi verið dæmdir sam­kvæmt vaxta­lögum þá eru þeir réttir sam­kvæmt neyt­enda­rétti, hið ólög­lega ákvæði var fellt á brott og neyt­endur sýkn­aðir af kröfum um frek­ari greiðsl­ur.

Sú nið­ur­staða var hins vegar ekki í sam­ræmi við vilja stjórn­valda og lof­orð þáver­andi fjár­mála­ráð­herra við kröfu­hafa um að ef geng­is­tryggðu lánin yrðu dæmd ólög­leg yrðu sett á þau Seðla­banka­vext­ir.

Þannig var strax skrifað minn­is­blað fyrir fjár­mála­ráðu­neytið um hvernig hægt væri að kom­ast fram hjá skýrum neyt­enda­rétti með því að vísa í vaxta­lög og hunsa sam-­evr­ópsk neyt­enda­rétt­ar­lög.

Minn­is­blað­inu var greini­lega komið á rétta aðila og sams­konar mál þing­fest á ný og svo þægi­lega vildi til að á báðum dóm­stigum var farið nokkuð nákvæm­lega eftir minn­is­blaði fjár­mála­ráðu­neyt­is­ins og Seðla­banka­vextir voru settir á lán­in. Ekk­ert mál hefur verið keyrt hraðar í gegnum íslenskt dóms­kerfi, en milli þess að það var höfðað í hér­aði og dæmt í Hæsta­rétti liðu innan við þrír mán­uð­ir!

Það er undan þessum dómi og afleið­ingum hans sem dóm­stólar hafa verið á harða hlaupum alla tíð síð­an.

Það er nefni­lega þannig að „lít­il“ lög­brot eru fljót að vefja upp á sig þannig að til verði flækja sem erfitt er að leysa úr. Samt þarf að gera það þó það komi ein­hverjum illa og við verðum að gera þá kröfu á dóm­ara að þeir hafi í sér mann­dóm til þess.

Það er skýrt sam­kvæmt neyt­enda­rétti að það er bannað að breyta samn­ingum eftir und­ir­ritun neyt­anda í óhag (lög nr. 7/1936, gr. 36. c.) Sam­kvæmt þeim lögum er heim­ilt að fella órétt­mæta skil­mála úr samn­ing­um, en það er ekki heim­ilt að skálda upp og setja inn aðra skil­mála í stað þeirra ólög­mætu og setja neyt­and­ann þannig í verri stöðu.

Hæsti­réttur gerir hvort tveggja í dómi sín­um. Dómnum var heim­ilt að dæma bæði geng­is­trygg­ingu og vexti ólög­mæta, en honum var ekki heim­ilt að setja aðra og hærri vexti á lánið í stað­inn.

Lögin sem Hæsti­réttur notar til að rétt­læta þessa gjörð sína snú­ast um vexti og það að hafi neyt­andi ofgreitt banka­stofnun eigi bank­inn að end­ur­greiða honum það sem ofgreitt var með Seðla­banka­vöxtum (4. og 18. grein vaxta­laga).

Í fyrsta lagi snú­ast þessi lög ekki um órétt­mæta samn­inga og í öðru lagi er um „víkj­andi laga­grein­ar“ að ræða, þar sem tekið er fram að víkja skuli þeim til hliðar ef „hags­munir neyt­enda“ krefj­ist þess.

Afleið­ingar þess­ara dóma eru í raun þau að engir samn­ingar á Íslandi eru lengur papp­írs­ins virði.

Það eru komin for­dæmi fyrir því að stjórn­völd/­bankar geti breytt áður und­ir­rit­uðum samn­ingum ein­hliða, án þess að samn­ings­að­ili hafi nokkuð um það að segja.

Neyt­enda­réttur er í lögum til að vernda fólk fyrir því að í svoköll­uðu neyð­ar­á­standi, þegar freist­ingin er hvað mest, sé hægt að brjóta á fólki með þessum hætti. Íslensk stjórn­völd kol­féllu á því prófi og munu klár­lega beita þessu aftur „þegar þörf kref­ur“. Dómafor­dæmið er komið og þeir búnir að kom­ast upp með þetta einu sinni sem oft­ar, þetta verður ekk­ert mál!

Spurn­ing hver lendir í þessu þá?

Höf­undur er þing­maður Flokks fólks­ins og for­maður Hags­muna­sam­taka heim­il­anna.