Í grein­inni er reifuð sú ó­vissa sem ríkir um náms­mat við lok grunn­skóla vorið 2016. Grein­ar­höf­und­ar telja að óskipu­leg fram­setn­ing nýrra hug­mynda og skortur á leið­sögn af hálf­u ­mennta­yf­ir­valda setji skóla­fólk í erf­iða stöðu við að gefa nem­end­um loka­ein­kunnir næsta vor. Höf­undar eru skóla­stjórn­end­ur.

Vorið 2016 mun náms­mat nem­enda sem útskrif­ast úr grunn­skólum birt­ast með öðru móti en áður hefur ver­ið. Breyt­ingin er skil­greind í aðal­námskrá grunn­skóla sem var ­gefin út í tveimur hlut­um, almennur kafli árið 2011 og hæfni­við­mið greina­sviða árið 2013.

Frá­ ár­inu 2011 hefur verið unnið að inn­leið­ingu aðal­námskrár­innar í öll­u­m grunn­skól­um. Segja má að inn­leið­ing­ar­ferlið nái allt aftur til árs­ins 2008 en þá tóku ný grunn­skóla­lög gildi.. Í kjöl­farið voru ýmsar skipu­lags­breyt­ingar gerðar og skerpt á verk­lagi mik­il­vægra grunn­stoða: starf skóla­ráða, starf ­nem­enda­vernd­ar­ráða, við­mið um skóla­brag, áætl­anir gegn ein­elti, við­mið um ­skóla­reglur o.fl.. Helstu verk­hlutar við inn­leið­ingu á aðal­námskránni hafa ver­ið:

1.       Að byggja sex grunn­þætti mennt­unar mark­visst inn í allt skóla­starf þvert á árganga og greina­svið. Grunn­þætt­irnir eru læsi, ­sjálf­bærni, sköp­un, jafn­rétti, lýð­ræði og mann­rétt­indi, heil­brigði og vel­ferð.

2.       Að skil­greina vinnu með lyk­il­hæfni nem­enda í öllu skóla­starfi, þvert á árganga og greina­svið. Lyk­il­hæfn­inni er skipti í fimm ­megin svið: tján­ingu og miðl­un; skap­andi og gagn­rýna hugs­un; sjálf­stæði og ­sam­vinnu; nýt­ingu miðla og upp­lýs­inga; ábyrgð og mat á eigin námi.

3.       Að skil­greina hæfni­við­mið og matsvið­mið í skóla­námskrá fyrir allar náms­greinar í öllum árgöngum út frá þeim grunni sem lagður er í aðal­námskrá 2013. Hæfni­við­mið gera grein fyrir víð­tæk­ari hæfi­leik­um ­nem­enda en þekk­ing­ar­mark­mið gera í fyrri námskrám. Þessi áherslu­breyt­ing er hluti af alþjóð­legri bylgju sem hefur haft áhrif á nám og kennslu á öllum skóla­stig­um. Breyt­ingin þjónar m.a. þeim til­gangi að skólar leggi meira af mörkum til að und­ir­búa nem­endur fyrir þátt­töku í sam­fé­lagi sem markast af örum breyt­ingum á sviði tækni, atvinnu­lífs og fleiri þátt­um. Mennta­mála­stofnun birti sér­stak­an vef um þennan þátt í sept­em­ber 2015.

4.       Að breyta áherslum í kennslu­háttum og náms­mati í þá átt að náms­mark­mið séu nem­endum sýni­leg og að í gegnum leið­sagn­ar­mat fái þeir stöðuga end­ur­gjöf á stöðu sína í nám­inu og leið­bein­ingar um næstu skref.

5.       Að setja upp gagna­grunn, í sam­ráði við þau kerf­i ­sem notuð eru til að skrá og halda utan um náms­mat og sam­skipti skóla við ­nem­endur og for­ráða­menn, sem heldur utan um leið­sagn­ar­mat og náms­feril nem­enda og dregur náms­fer­il­inn saman í vitn­is­burð í lok skóla­árs.

Ólíkt er milli skóla í hvaða röð þessi verk­efni hafa ver­ið unnin og hvaða áherslur hafa verið settar og er það í anda þess frelsis og sveigj­an­leika sem námskráin gerir ráð fyrir að ein­stakir skólar hafi. Í öll­u­m ­skólum hefur umtals­verð vinna farið í inn­leið­ing­ar­verk­efnin og mik­il­væg fram­fara­skref hafa verið tek­in. Í fáum, ef nokkrum, skólum er verk­efn­inu lok­ið enda er viða­miklu starfi grunn­skóla þannig háttað að ávallt er hægt að þróa það á­fram.

Í haust hefur verið vax­andi þungi í umræðu um náms­mat við ­lok grunn­skóla. Skóla­stjórn­endur hafa um hríð kallað eftir skýr­ari leið­sögn og úr­lausnum frá yfir­stjórn mennta­mála um frá­gang náms­mats sem byggir á matsvið­miðum aðal­námskrár og raf­rænu útskrift­ar­skír­teini. Mennta­mála­ráð­herra og fleiri aðilar hafa furðað sig á því að grunn­skólar virð­ast ekki til­búnir að út­skrifa nem­endur skv. nýrri námskrá vorið 2016 eins og ráðu­neytið hefur gert ­kröfu um. Í ágætri sam­an­tekt Morg­un­blaðs­ins þann 4. októ­ber 2015 er ljóst að allir aðilar eru sam­mála um ágæti þeirra breyt­inga sem námskráin frá 2011/2013 ­boð­ar. En hvert er þá vanda­mál­ið?

Ef litið er til allra þeirra þátta sem aðal­námskráin snert­ir er vandi skól­anna lít­ill og jafn­vel mætti segja að hann sé tækni­leg­ur. ­Stjórn­endur grunn­skóla hafa varpað til ráðu­neytis og Mennta­mála­stofn­un­ar ­spurn­inga á borð við eft­ir­far­andi:

·         Hvernig er best að draga ein­kunnir nem­enda í ó­tal verk­efnum sem unnin eru yfir skóla­árið saman í eina loka­ein­kunn á sann­gjarnan hátt? Á að nota talna­kvarð­ann 1-4 til að þýða bók­stafs­ein­kunn­ir? Má þýða D til A yfir á pró­sentu­kvarða svip­aðan ein­kunna­ska­l­anum 1-10? Má taka ­tíðni bók­stafs­ein­kunna, leggja hana á ákveð­inn kvarða og lesa þannig út loka­ein­kunn­ir? Ef not­ast á við tíðni­mæl­ing­ar, hvaða kvarða á þá að leggja til­ grund­vall­ar?

·         Ef nem­andi sýnir minni hæfni í verk­efnum í lok vors en hann hefur sýnt fyrr á skóla­ár­inu, hvor myndin er þá rétt­ari? Á seinna verk­efnið að draga árangur í því fyrra niður eða á að láta nem­and­ann njóta þess besta sem hann nær að sýna, óháð því hvenær það ger­ist?

·         Enn hefur sam­ræmt útskrift­ar­skír­teini ekki ver­ið birt. Mun það gera grein fyrir átta greina­sviðum eins og þau eru til­greind í aðal­námskrá eða verður hægt að gera grein fyrir fleiri eða færri svið­u­m/­náms­grein­um? Verð­ur­ að­skilin ein­kunn gefin fyrir ensku og dönsku sem skv. námskránni eru eitt og ­sama greina­svið­ið? Verður gefin ein eða fleiri ein­kunnir fyrir greina­svið­ið list- og verk­grein­ar? Verða gefnar ein eða tvær ein­kunnir fyrir íþróttir og sund?

·         Ef nem­andi hefur lokið grunn­skóla­námi á ákveðn­u ­greina­sviði fyrr en í 10. bekk, þ.e. í 8. eða 9. bekk, verður þá hægt að til­greina það á sam­ræmda útskrift­ar­skír­tein­inu? Þess­ari spurn­ingu var svarað af ­Mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyt­inu í sept­em­ber 2015 en það svar leysir ekki stöðu þeirra nem­enda sem nú eru í 10. bekk því það er ekki tækt að ákveða eft­irá að árangur vinnu í 8. bekk komi fram á út­skrift­ar­skír­teini tveimur árum síð­ar. Hvort mun á end­anum vega þyngra, ákvæð­i grunn­skóla­laga um að náms­mat við lok grunn­skóla byggi fyrst og fremst á því ­námi sem fram fór á loka­ári grunn­skóla, eða seinni tíma áform um að gefa eina ­ein­kunn fyrir hvert greina­svið?

Við þessum spurn­ingum hafa ekki feng­ist skýr svör að öllu ­leyti. Þetta veldur vand­ræðum í skól­unum sem í upp­hafi skóla­árs birta ­kennslu­á­ætl­anir þar sem fram á að koma á hvaða grunni náms­mat skóla­árs­ins bygg­ir. Vand­ræði í skól­anum skila óör­yggi hjá nem­endum og for­ráða­mönn­um. Því miður er það staðan um þessar mund­ir. Við teljum það rétt nem­enda að við upp­haf skóla­ár­s ­fái þeir allar upp­lýs­ingar um það hvernig mati á námi þeirra verður hátt­að.

Til­raunir kenn­ara og stjórn­enda til að taka af skarið og ­leggja upp það náms­mats­kerfi sem hentar starfi við­kom­andi skóla hafa ekki náð fram að ganga að fullu leyti vegna þess að um er ræða umfangs­mikla breyt­ingu. Það er mikil ábyrgð falin í því að útskrifa nem­endur úr grunn­skóla. Útskrift úr grunn­skóla er stjórn­sýslu­á­kvörðun og um hana gilda stjórn­sýslu­lög. Ein­stakir ­skólar geta ekki tryggt gagn­sæi, jafn­ræði og mál­efna­lega með­ferð þegar þeir hafa enn ekki séð það útskrift­ar­skír­teini sem not­ast á við eftir nokkra mán­uð­i. Þá er úti­lokað að tryggja skýr skila­boð til fram­halds­skól­anna þegar ljóst er að ­skólar eru að þróa ólíka kvarða og ólíkar leiðir til að gera grein fyrir stöð­u ­nem­enda gagn­vart matsvið­miðum aðal­námskrár.

Stjórn­endur grunn­skóla eru ekki að kalla eftir mötun eða al­gjörri sam­ræm­ingu í skóla­starfi á Íslandi. Þeir eru að kalla eftir því að ­yf­ir­völd mennta­mála gangi þannig frá inn­leið­ingu aðal­námskrár að tryggt sé að hún sé fram­kvæm­an­leg. Sam­ráðs­hópar af ýmsu tagi hafa fjallað um ólíka þætt­i ­námskrár­innar en sam­kvæmt okkar upp­lýs­ingum eiga þeir það flestir sam­eig­in­leg­t að hafa lítið sem ekk­ert hist síð­ast­liðin tvö ár. Kenn­arar og stjórn­end­ur grunn­skóla hafa komið aðal­námskránni í verk á marg­vís­legan hátt. En útskrift ­nem­enda úr grunn­skóla er ekki einka­mál þeirra heldur verk­efni sem kallar á sam­stillta krafta grunn­skóla, mennta­mála yfir­valda og fram­halds­skóla.

Sjálf­sagt hefði staðan verið önnur nú ef ráðu­neyti mennta­mála hefði staðið við fyr­ir­heit sín frá árinu 2013 um að gefa út sér­stakar leið­bein­ing­ar um nýja hugsun í náms­mati. Ekk­ert bólar á þeim og allar upp­lýs­ingar frá­ op­in­berum aðilum eru brota­kennd­ar. Ef ráðu­neyt­ið  er hætt við að gefa út slíkar leið­bein­ing­ar er nauð­syn­legt fyrir skól­ana að fá upp­lýs­ingar um það og skila­boð um að verk­efnið sé í þeirra eigin hönd­um.

Í sept­em­ber 2015 birt­ist yfir­lit frá Mennta­mála­stofnun á vef ­Mennta­mála­ráðu­neyt­is­ins þar sem taldir eru upp ýmsir verk­þættir sem ráðu­neytið hefur staðið fyrir í inn­leið­ing­ar­ferli aðal­námskrár­inn­ar. Und­ir­rit­aðir skóla­stjórn­endur og ­sam­starfs­menn þeirra hafa tekið þátt í öllum þessum verk­efn­um, fylgst með þeim ­gögnum sem þar hafa birst og tekið þau inn í inn­leið­ing­ar­ferlið í hverj­u­m ­skóla. Samt er fyr­ir­séð að umtals­verð óvissa muni ein­kenna útskrift nem­enda úr grunn­skóla vorið 2016. Við köllum eftir því að mennta­yf­ir­völd veit­i grunn­skól­anum fyllri upp­lýs­ingar og taki fag­lega for­ystu við inn­leið­ingu á náms­mats­þætti nýrrar aðal­námskrár. Ef af því verður erum við full­viss um að út­skrift nem­enda úr grunn­skól­anum vorið 2017 verði í fullu sam­ræmi við kröfur aðal­námskrár.