Í knæpu í ein­hverju krumma­skuði á hrjóstr­ugum hásléttum Villta vest­urs­ins mun hafa staðið skilti yfir barnum með áletr­un­inni: Skjótið ekki píanó­leik­ar­ann. Hann gerir sitt besta. Hvort heldur sem þetta sé upp­spuni eða sann­leikur þá eru skila­boðin skýr. Láttu reiði þína eða hefnd­ar­þorsta bitna á réttum aðila. Ekki skjóta sendi­boð­ann eða gleði­gjafann. Mér datt þetta í hug þegar varla var hægt að þver­fóta fyrir for­dæm­ingu á Seðla­bank­anum eftir ákvörðun hans að hækka stýri­vexti. Blásið var í gyllta lúðra. Nú vita það flestir að Seðla­bank­anum er falið það hlut­verk að spyrna fótum við verð­bólg­unni. Það tæki sem honum er hand­hæg­ast er stýri­vaxta­hækk­un. Auð­vitað má og á að deila um hvort sú ákvörðun var í sam­ræmi við efna­hags­legar og sam­fé­lags­legar aðstæð­ur. Hitt hefði líka verið gagn­rýnt eft­irá ef verð­bólgan hefði farið vax­andi í þeim efna­hags­lega upp­gangi sem, þökk sé ferða­mennskunni, ríkir hér. En við megum ekki gleyma því að Seðla­bank­inn er að bregð­ast við ekki kveikja nýja elda. Við­skipta­bönk­unum ber engin skylda til að bregð­ast við stýri­vaxta­hækkun með hækkun eigin útlána­vaxta.

Seðla­bank­inn ræður þó illa við verð­bólg­una þótt hann hækki stýri­vexti. Verð­bólgan fóðrar sjálfa sig með auknu pen­inga­magni í umferð og lækk­andi gengi krón­unn­ar. Bank­inn getur haft áhrif á pen­inga­magnið einkum í bráð. Krónan dansar hins vegar sinn eigin menú­ett. Meðan hún gengur nokkurn veg­inn laus­beisluð um hag­lendi íslensks efna­hags­lífs getur bank­inn lítið aðhafst.

Brex­it, Krónan og þögnin

Það er með íslensku krón­una eins og umræður í Bret­landi um Brex­it. Bretar vita að það eru fyrst og fremst nei­kvæðar afleið­ingar af Brexit sem herja á breskt efna­hags­líf. Ekk­ert af þeirri gósentíð sem Brex­it­leið­togar lof­uðu lands­mönnum hefur raun­gerst. Þvert öfugt. Óháðir fag­að­ilar segja það fullum fet­um: Eymd­ar­legt ástand bresks efna­hags­lífs er afleið­ing Brex­it.

Þau miklu mis­tök, sem báðir stóru flokk­arnir bera ábyrgð á, eru þeim óvið­ráð­an­leg. Þetta geta stjórn­mála­menn ekki við­ur­kennt því þá væru þeir að segj­ast hafa logið að þjóð sinni. Póli­tískt umræðu­bann. Hjá okkur gegnir svip­uðu máli um íslensku krón­una. Flestir gera sér grein fyrir því að hún er und­ir­rót flestra efna­hags­vanda­mála sem við þurfum að glíma við og leysa. Við vitum líka eins og Bret­inn hver lausnin er. Mikið er hins vegar fabúlerað um full­veld­i. 

Vaxta­mun­ur­inn er him­inn hár

En við vorum að ræða stýri­vexti. Þeir eru viss áhrifa­valdur á vaxta­á­kvarð­anir við­skipta­bank­anna. Á öld­inni sem leið var oft um það rætt í banka­ráði Seðla­bank­ans hver æski­legur vaxta­munur milli stýri­vaxta og vaxta við­skipta­bank­anna væri. Staldrað var við 2,5 – 3.0 %. Væru stýri­vextir Seðla­bank­ans 3,5%, mættu útlána vextir í hæsta lagi vera 6.5 %. Bank­inn minn var með 12,5% útláns­vexti fyrir almenn útlán, fyrir síð­ustu stýri­vaxta­hækk­un. Þarna liggur hund­ur­inn graf­inn. Bank­arnir eru blind­aðir af gull­girnd. Þetta him­in­háa vaxta­bil er meg­in­or­saka­valdur þeirrar vaxta­á­nauðar sem almennir lands­menn búa við. Já, almennir lands­menn, því fjöldi fyr­ir­tækja stunda banka­við­skipti sín erlendis ýmist í evru eða doll­ar. Krónan er fyrir okkur hin. Lands­bank­inn er eign rík­is­ins. Hann gæti veitt einka­bönk­unum verð­ugt aðhald með því að ríða á vaðið með lægri vaxta­mun, því núver­andi vaxta­munur þjónar aðeins eig­endum í hagn­að­ar­drif­inni ákefð sinni. Tug millj­arða gróði bank­anna er afleið­ing­in. En þar leikur íslenska krónan stórt hlut­verk. Hér ætti for­ystu­fólk verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar að beina spjótum sínum og reiði. Þarna liggur mein­ið. Ekki skjóta píanó­leik­ar­ann. 

Höf­undur er hag­fræð­ing­ur.