Þing­kosn­ingar fara fram í Dan­mörku í næstu viku, fimmtu­dag­inn 18. júní. Sam­kvæmt könn­unum er afar mjótt á munum milli rauðu blokk­ar­innar svo­nefndu (stjórn­ar­innar og stuðn­ings­flokka henn­ar) og bláu blokk­ar­innar (stjórn­ar­and­stöð­unn­ar).

Fram­bjóð­endur leggja nótt við dag í kosn­inga­bar­átt­unni enda munar um hvert atkvæði, ekki síst þegar úrslitin virð­ast jafn tví­sýn og nú er raun­in. Þess vegna kom það mörgum á óvart þegar eitt dönsku blað­anna sagði frá því nýverið að 135 þús­und Danir fái ekki að kjósa til þings í næstu viku.

100 ára gömul lög

Þegar dönsku stjórn­ar­skránni (Grund­loven) var breytt fyrir réttum eitt hund­rað árum, og konur fengu kosn­inga­rétt, var það jafn­framt tekið fram að til að mega kjósa skuli við­kom­andi vera búsettur í Dan­mörku, á Græn­landi eða í Fær­eyj­u­m. Þetta ákvæði er enn í stjórn­ar­skránni og Dan­mörk hefur að þessu leyti sér­stöðu meðal Norð­ur­landa.

Sví­ar, Finnar og Norð­menn halda sínum kosn­inga­rétti út ævina (ef þeir halda rík­is­borg­ara­rétt­in­um), Íslend­ingar halda kosn­inga­rétt­inum í átta ár en þurfa síðan að óska eftir að fá að kjósa, en það fyr­ir­komu­lag er í reynd forms­at­riði. Það er þetta hund­rað ára gamla laga­á­kvæði sem nú hefur vakið hefur umræður hér í Dan­mörku.

Borgar skatt en fær ekki að kjósa

Danska Sjón­varp­ið, DR, birti fyrir nokkrum dögum við­tal við danskan mann sem býr í Hels­ingja­borg, handan Eyr­ar­sunds. Hann fer dag­lega til vinnu í Kaup­manna­höfn, er danskur rík­is­borg­ari, og borgar skatt til danska rík­is­ins. Hann hefur lögum sam­kvæmt engan rétt til að taka þátt í þing­kosn­ingum hér í landi.

Þessi maður er hátt­settur innan danska hers­ins og þykir súrt í broti að mega ekki greiða atkvæði og leggja sitt af mörk­um. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem hann fær ekki að kjósa en sagði í við­tal­inu að það bætti ekki úr skák.

Sam­kvæmt upp­lýs­ingum sem DR hefur aflað sér eru sam­tals 135 þús­und Danir í sömu stöðu og áður­nefndur for­ingi í hern­um. Stærstur hluti þess hóps vinnur ekki í Dan­mörku og borgar ekki skatt til danska rík­is­ins en stjórn­ar­skráin gerir engan grein­ar­mun þar á.

Evr­ópu­sam­bandið hefur margoft gert athuga­semdir

Á und­an­förnum árum hefur fram­kvæmda­stjórn Evr­ópu­sam­bands­ins margoft gert athuga­semdir við þetta danska laga­á­kvæði. Þetta er algjör­lega á skjön við hug­myndir og lög um frjálst flæði vinnu­afls og flutn­ing fólks á milli landa innan sam­bands­ins. Málið hefur líka margoft verið tekið upp í danska þing­inu og árið 2004 voru sam­þykkt nokkur und­an­tekn­ing­ar­á­kvæði, til dæmis varð­andi starfs­fólk Utan­rík­is­ráðu­neyt­is, alþjóða­stofn­ana og náms­menn.

Í kosn­ingum 2011 kusu tæp­lega sex þús­und Danir sem eru búsettir utan Dan­merkur og falla undir þetta ákvæði. Margir úr hópi núver­andi þing­manna hafa lýst vilja til að breyta stjórn­ar­skránni en það er ekki ein­falt mál.

Stjórn­ar­skránni hefur aðeins fjórum sinnum verið breytt

Danska stjórn­ar­skráin er frá árinu 1849. Síðan þá hefur henni verið breytt fjórum sinn­um, sein­ast árið 1953. Til að breyta þarf þingið að sam­þykkja breyt­ing­una tvisvar, með þing­kosn­ingum í milli­tíð­inni. Ef þingið sam­þykkir breyt­ing­una þarf að bera hana undir þjóð­ar­at­kvæði.

Í slíkum kosn­ingum þurfa 40 pró­sent þeirra sem atkvæð­is­rétt hafa að greiða breyt­ing­unni atkvæði sitt. Þetta ákvæði gerir það að verkum að mjög erfitt er að gera breyt­ingar á stjórn­ar­skránni, "erf­ið­ara en að breyta fjalli" sagði danskur þing­maður þegar þetta var til umræðu í sjón­varp­inu fyrir skömmu.