Fyrst kom alfa. Svo beta og þá gamma og delta. Fyrir ári var svo komið að ómíkron og þá fór allt á hlið­ina. Enn einu sinni. Ómíkron var meira smit­andi en fyrri afbrigði SAR­S-CoV-2 kór­ónu­veirunnar en olli ekki jafn alvar­legum ein­kenn­um, sér­stak­lega ekki þar sem millj­ónir manna höfðu verið bólu­settar gegn veirunni.

Ómíkron, rétt eins og afbrigðin sem það yfir­bug­aði, er stöðugt að breyt­ast. Þró­ast. Breyt­ing­arnar þurfa að vera ákveðið miklar svo talað sé um nýtt afbrigði og að því er ekki enn komið þótt nú sé hið óþjála und­ir­af­brigð­is­heiti XBB.1.5 á allra vörum enda bráðsmit­andi og jafn­vel það mest smit­andi hingað til vilja margir meina.

Það er þegar farið að valda usla í Banda­ríkj­unum og breið­ist þar hratt út. Einnig hafa til­felli greinst í Bret­landi sem og víð­ar.

Þau ein­kenni sem XBB.1.5 veldur eru keim­lík þeim sem önnur und­ir­af­brigði ómíkron valda. Flestir finna fyrir flensu­líkum ein­kenn­um, fá hita, kvef og jafn­vel hósta.

XBB.1.5 þró­að­ist út frá afbrigð­inu XBB sem hóf að smit­ast manna á milli í sept­em­ber. Í frétta­skýr­ingu BBC segir að XBB hafi stökk­breyt­ingar sem auð­velda veirunni að kom­ast inn fyrir ónæm­is­varnir lík­am­ans. En XBB.1.5 er enn hæf­ara og getur bund­ist frumum lík­am­ans ólíkt fyr­ir­renn­ara sín­um. Og þannig getur það smit­ast hratt frá einum lík­ama til ann­ars.

Vís­inda­menn sem BBC ræðir við segja að veiran sé alltaf að þró­ast og stundum leiði það til þess að henni tekst að kom­ast með auð­veld­ari hætti fram­hjá vörnum lík­ama okk­ar. Þess vegna sé enn mjög mik­il­vægt að greina smit og rað­greina sýni til að sjá hvað í raun og veru er að ger­ast.

Mögu­lega varð XBB.1.5 til í lík­ama ein­hvers sem hafði smit­ast af tveimur ólíkum afbrigðum ómíkron.

Úr 4 pró­sentum í 40

Um 40 pró­sent af öllum COVID-til­fellum sem eru að grein­ast í Banda­ríkj­unum um þessar mundir eru af völdum XBB.1.5 og er afbrigðið því það útbreiddasta í land­inu í augna­blik­inu. Í byrjun des­em­ber voru aðeins um 4 pró­sent til­fella vegna þess svo aug­ljós­lega hefur það nú algjör­lega kaf­fært önnur afbrigði ómíkrón.

Síð­ustu vikur hefur sjúkra­húsinn­lögnum vegna COVID-19 fjölgað víða í Banda­ríkj­unum og stjórn­völd hafa dustað rykið af COVID-­prófum sem þau hvetja fólk með ein­kenni til að und­ir­gang­ast.

Líkt og með önnur afbrigði af veirunni hingað verður að telj­ast lík­legt, nær full­víst, að afbrigðið muni ber­ast landa á milli og til Íslands.

Fólk þarf að vera á varð­bergi

Vís­inda­menn sem BBC ræðir við segja XBB.1.5 ekki vekja sér­stakar áhyggjur umfram önnur afbrigði kór­ónu­veirunn­ar. Að minnsta kosti ekki enn. Fátt bendir til þess að það valdi alvar­legri veik­indum en þau sem hafa verið á sveimi síð­ustu miss­eri. Verndin gegn veik­indum felist aðal­lega í bólu­setn­ing­um. Ástæða er þó til að vera á varð­bergi, ekki síst hvað varðar við­kvæma hópa, aldr­aða og fólk með und­ir­liggj­andi sjúk­dóma, sem hafa ekki fengið jafn­mikla vörn og aðrir með bólu­setn­ingum sín­um.

Enn er margt á huldu um hegðun XBB.1.5 og því þurfa heil­brigð­is­yf­ir­völd enn og aftur að vera á tán­um. Gríð­ar­lega mik­il­vægt er að fylgj­ast með þróun far­ald­urs­ins á svæðum á borð við Kína þar sem strangar sam­komu­tak­mark­anir hafa verið í gildi frá upp­hafi far­ald­urs­ins og allt þar til nýver­ið. Kín­versk yfir­völd hafa hins vegar ekki deilt raun­tíma upp­lýs­ingum um rað­grein­ingar og útbreiðslu líkt og WHO hefur ítrekað hvatt til. Það hefur orðið til þess að mörg ríki hafa ákveðið að setja ferða­tak­mark­anir á kín­verska ferða­menn, m.a. að skylda þá til að fram­vísa nei­kvæðu COVID-­prófi.