Rafrænn útbúnaður mælir ekki viðhorf eða stjórnmálaskoðanir fólks, heldur fara slíkar mælingar fram hjá Gallup með hefðbundnum spurningakönnunum í gegnum síma eða net. Þetta kemur fram í svari Ragnheiðar Elínar Árnadóttur, iðnaðar- og viðskiptaráðherra, við fyrirspurn Vigdísar Hauksdóttur, þingmanns Framsóknarflokksins og formanni fjárlaganefndar.
Vigdís spurði hvort að rafrænn útbúnaður sé notaður „við skoðanakannanir sem varða fylgi stjórnmálaflokka og önnur álitaefni, svo sem andstöðu við Evrópusambandið.“
Vigdís spurði Ragnheiði Elínu um rafrænar mælingar á fjölmiðlanotkun og um skoðanakannanir. Hún vildi vita á hvaða grunni Capacent annars vegar og fjölmiðlafyrirtækin RÚV, 365 og Skjárinn hins vegar, fengu undanþágu frá samkeppnislögum til þess að mæla fjölmiðlanotkun með rafrænum útbúnaði og hvort undanþágan er enn í gildi.
Þá vildi Vigdís vita hvernig mælingarnar fara fram. „Er valinn hópur sem er forkannaður og ef svo er, hver velur hann?“ Og að lokum vildi hún vita hvort þessi sami háttur er hafður á þegar kannað er fylgi stjórnmálaflokka og önnur álitaefni eins og andstöðu við Evrópusambandið.
Útvarp Saga kvartaði
Eins og Kjarninn greindi frá þegar fyrirspurnin barst, veitti Samkeppniseftirlitið samstarfinu milli ljósvakamiðlanna og Capacent undanþágu frá samkeppnislögum að uppfylltum ákveðnum skilyrðum í desember 2008. Þar kom fram að undanþágan væri bundin við sama tíma og gildistími samningsins sem fyrirtækin höfðu gert sín á milli, eða til 2. apríl 2013.
Í úrskurði Samkeppniseftirlitsins um málið má líka lesa um ástæður þess að undanþágan frá samkeppnislögum var veitt. Iðnaðar- og viðskiptaráðuneytið vísar í sömu ákvarðanir Samkeppniseftirlitins í svari sínu.
Þar stendur meðal annars að það séu „neytendur af margvíslegum toga sem hafa af því mikla hagsmuni að fyrir liggi og unnt sé að afla sem áreiðanlegastra upplýsinga um hlustun og áhorf á íslenska ljósvakamiðla. Verður að telja samstarf um rafrænar mælingar með hinni nýju tækni til þess fallið að bæta þjónustu, bæði fjölmiðlanna og þeirra sem reiða sig á niðurstöður fjölmiðlamælinga og þar með stuðla að efnahagslegum framförum.“
Í ákvörðun Samkeppniseftirlitsins um sama mál frá því í maí í fyrra kemur fram að Capacent fallist þá á að hlíta enn ítarlegri skilyrðum við framkvæmd mælinga til að auðvelda aðkomu nýrra og minni ljósvakamiðla. Kvartanir höfðu borist um málið frá Útvarpi Sögu árið 2010 sem varð til þess að eftirlitið fór að skoða málið frekar. Gamla Capacent fór svo í þrot árið 2011 og nýja félagið gerði tvíhliða samninga við fjölmiðlana, sem áttu þannig ekki lengur í samstarfi um mælingarnar.
Mælarnir eru raftæki sem nema falið hljóðmerki
Í sama úrskurði má einnig lesa svör við spurningum Vigdísar um tæknina sem notuð er við mælingar á notkun þessara fjölmiðla og hvernig mælingarnar fara fram. Mælingin er gerð með svokölluðum ppm mælum sem einstaklingar í úrtaki bera á sér. Mælarnir eru lítil raftæki sem nema sérstakt falið hljóðmerki sem er komið fyrir í útsendingu þeirra útvarps- og sjónvarpsstöðva sem taka þátt í mælingunni. Í lok hvers dags eru upplýsingar sendar í miðlæga tölvu Capacent. Þetta er hinn rafræni útbúnaður sem notast er við.
Hvað varðar aðferðafræðina byrjar fyrirtækið á því að gera forkönnun hjá stórum hópi almennings á notkun ljósvakamiðla. „Í kjölfarið byggir Capacent upp og viðheldur hópi þátttakenda sem á að endurspegla almenning í landinu m.t.t. ljósvakamiðlanotkunar. Ýmissa upplýsinga er aflað í forkönnun og uppfærslukönnunum Capacent m.a. upplýsingar um fjölskyldumynstur, áskriftir að fjölmiðlum, lýðfræðilegar upplýsingar o.fl. Með forkönnuninni leitast Capacent við að tryggja að í úrtakinu, sem mun bera á sér hina rafrænu mæla, sé jafnt hlutfall heimila af ákveðinni gerð og í þýðinu (þ.e. staðsetning, fjöldi á heimili, aldur o.s.frv.).“
Eftir að starfsmenn á rannsóknarsviði Capacent keyptu þann hluta fyrirtækisins í byrjun þessa árs var nafni rannsóknarsviðsins breytt í Gallup. Fjölmiðlarannsóknirnar eru undir þeim hatti nú. Gallup gerir einnig kannanir á fylgi flokka og ýmsu öðru, og hægt er að lesa um aðferðafræðina við þær kannanir á heimasíðu fyrirtækisins. Þar er ekki notast við rafrænan útbúnað, og ekki heldur hjá MMR, sem einnig kannar fylgi flokka reglulega.
