Gagnsæi, samtök gegn spillingu, skorar á stjórnmálaflokka fyrir komandi kosningar að gefa almenningi skýr svör um hvernig þeir hyggjast beita sér gegn spillingu og stuðla að spillingarvörnum eftir kosningar. Þetta kemur fram í áskorun sem samtökin birtu í morgun.
Að mati samtakanna er trúverðugleiki íslenskra stjórnmála í húfi takist ekki að sannfæra almenning um að stjórnvöld setji markið hátt í viðleitni til að takast á við spillingarhættur.
Telja samtökin að ein stærsta spurningin sé hvernig megi tryggja að gripið sé til raunhæfra og viðurkenndra aðgerða til að tryggja heilindi, gagnsæi, samstöðu, réttlæti og traust á íslensku lýðræði. Fjölmiðlar og almenningur þurfi að leggja þessa spurningu fyrir alla þá flokka og einstaklinga sem bjóða sig fram.
Hneykslismál hafa leitt til afsagna
Fjögur hneykslismál hafa á síðustu árum skekið stjórnsýsluna og leitt til afsagna, ákvörðunar um að flýta kosningum og þingrofs. Samtökin benda í fyrsta lagi á að lekamálið hafi leitt til afsagnar þáverandi innanríkisráðherra og í öðru lagi að meint náin tengsl menntamálaráðherra við fyrirtæki sem hann hafði veitt fyrirgreiðslu hafi stytt að öllum líkindum pólitískan feril ráðherrans.
Í þriðja lagi benda þau á að uppljóstranir um aflandseignir margra Íslendinga, þar á meðal stjórnmálamanna, hafi valdið afsögn forsætisráðherra og flýtt kosningum og í fjórða og síðasa lagi að nú hafi stjórnsýsluákvarðanir um uppreisn æru dæmdra kynferðisbrotamanna valdið stjórnarslitum.
Allar ákvarðanir verða að standast skoðun
„Nú má hafa ólíkar skoðanir á því hvers konar viðbrögð séu eðlileg eða nauðsynleg þegar mál af þessu tagi valda svo hatrömmum ágreiningi að samstarfi er rústað – jafnvel ríkisstjórnarsamstarfi. Hitt er ljóst þessi mál, hvert um sig, burtséð frá því hvernig þau enduðu, gefa ærið tilefni til að álykta að vinnubrögð framkvæmdavalds og stjórnsýslu þarfnist ítarlegrar skoðunar.
Að okkar mati ríkir almenn krafa um það í íslensku samfélagi að opinberar ákvarðanir, sama hvort þær varða málefni einstakra borgara eða stefnumótun samfélagsins alls, séu teknar á forsendum fulls gagnsæis: Allar slíkar ákvarðanir verða að standast skoðun. Í ljósi atburða undanfarinna ára er ekki nema eðlilegt að almenningur fyllist efasemdum um heilindi starfsmanna í opinberri stjórnsýslu og stjórnmálamanna,“ segir í áskoruninni.
Vilja ítarlega hagsmunaskráningu
Félagið telur að stjórnmálamenn, hvar í flokki sem þeir standa, þurfi að sameinast um nokkur atriði. Það vill ítarlegri hagsmunaskráningu þingmanna og ráðherra en nú er. Slík skráning feli m.a. í sér tekjur, eignir og skuldir þingmanns eða ráðherra og maka þeirra. Koma þurfi í veg fyrir að stjórnmála- og embættismenn sinni ekki þeirri grundvallarskyldu að upplýsa um hagsmunatengsl.
Samtökin vilja að sett séu lög um vernd uppljóstrara. Tryggja þurfi að þeir sem benda á starfsemi eða venjur sem standast ekki lög eða siðferðilega mælikvarða njóti þeirrar verndar sem lög geta veitt gegn starfsmissi eða hefndaraðgerðum af öðru tagi.
Auka þarf aðkomu borgaranna að eftirliti
Einnig vilja samtökin trúverðuga samvinnu við alþjóðastofnanir um varnir gegn spillingu. Nauðsynlegt sé að vinna með alþjóðastofnunum á borð við OECD, GRECO og Sameinuðu þjóðirnar til að auka gagnsæi í stjórnsýslu og draga úr spillingarhættum. Ósk þeirra er að almenningi séu veittar eðlilegar, réttar og tímabærar upplýsingar um alla starfsemi stjórnsýslu. Opinberar stofnanir eigi ekki að leyna upplýsingum nema þeim sé það skylt samkvæmt lögum.
Auka þurfi aðkomu borgaranna að eftirliti með öllum þáttum ríkisvaldsins og tryggja að stjórnsýsla ráðuneyta, dómstóla og löggjafa sé ekki eftirlitslaus og að utanaðkomandi aðilar taki þátt í gagnrýninni umræðu um alla þætti stjórnsýslunnar.
Brýnt að öll framboð birti afstöðu sína
Samtökin segjast munu fylgjast grannt með nýjum valdhöfum sem taka við stjórnartaumum á næstu vikum eða mánuðum. Í kosningabaráttunni sé brýnt að öll framboð birti afstöðu sína til þessara mála skýrt og afdráttarlaust. Þau segjast jafnframt beita sér þvert á pólitíska flokka og berjast fyrir málefnum sem víðtæk sátt á að geta ríkt um: Að átta sig á ólíkum birtingarmyndum spillingar og draga úr spillingarhættum.
Í áskoruninni segir að tilgangur Gagnsæis sé að vinna að heilindum og auknu gagnsæi í stjórnmálum, stjórnsýslu og viðskiptum og benda á spillingarhættur hvar sem þær kunna að birtast í íslensku samfélagi. Samtökin vinni samkvæmt þeirri skilgreiningu að spilling sé misbeiting á opinberu valdi til persónulegs ávinnings, þrífist þar sem eftirlit skortir, ákvarðanataka er óljós og aðkoma og áhrif almennings eru lítil eða engin og sé ólíklegri þegar gagnsæi ríkir um ákvarðanir og gjörðir valdhafa í ljósi upplýsinga sem almenningur getur nálgast og treyst.
