Í bréfi frá settum dóms­mála­ráð­herra, Guð­laugi Þór Þórð­ar­syni, til dóm­nefndar um hæfni umsækj­enda um stöðu dóm­ara, er kallað efir frek­ari skýr­ingu á starfi og mati nefnd­ar. Í bréf­inu segir að það sé mat setts dóms­mála­ráð­herra að skýr­ingar nefnd­ar­inn­ar, á því að engar upp­lýs­ingar fylgi umsækj­endum og hvers vegna þeim sé raðað með þeim hætti sem nefndin ger­ir, séu „óljós­ar“. 

Eins og kunn­gjört var í dag á vef Kjarn­ans þá hefur dóm­nefndin lagt það til að fimm karlar og þrjár konur verði skip­aðar dóm­ar­ar. Í mati nefnd­ar­innar kemur fram að þeir átta sem dóm­­nefnd mat hæf­asta eru Arnar Þór Jóns­­son, lektor við laga­­­deild Há­­­skól­ans í Reykja­vík, Ásgerður Ragn­­ar­s­dóttir hæsta­rétt­­ar­lög­­mað­­ur, Ást­ráður Har­alds­­son hæsta­rétt­­ar­lög­­mað­­ur, Berg­þóra Ing­­ólfs­dóttir hæsta­rétt­­ar­lög­­mað­­ur, Daði Krist­jáns­­son, sak­­sókn­­ari hjá emb­ætti rík­­is­sak­­sókn­­ara, Helgi Sig­­urðs­­son hæsta­rétt­­ar­lög­­maður og fyrr­ver­andi yfir­­lög­fræð­ingur Kaup­­þings, Ingiríður Lúð­vík­s­dótt­ir, settur hér­­aðs­­dóm­­ari, og Pét­ur Dam Leifs­­son, dós­ent við laga­­­deild Há­­­skóla Íslands.

Sig­ríður Á. And­er­sen er van­hæf í mál­inu, en á dög­unum féll dómur í Hæsta­rétti þar sem fram kom að hún hefði sem dóm­ar­mála­ráð­herra brotið gegn stjórn­sýslu­lögum við skipta dóm­ara í Lands­rétt, en vikið var frá skipan 15 dóm­ara við rétt­inn í fjórum til­vik­um. 

Í bréfi sett dóms­mála­ráð­herra er kallað eftir skýr­ingum á starfi nefnd­ar­inn­ar, og þær meðal ann­ars settar fram í tíu lið­um. Í bréf­inu kemur einnig fram að 23 umsækj­endur um dóm­ara­störfin hafi komið and­mælum til nefnd­ar­inn­ar. 

„Í svari starfs­manns nefnd­ar­innar kom fram að dóm­nefndin hefði ekki sett hæfn­is­mat­ið fram í valtöflu og hún hefði ekki sett fram tölu­leg við­mið um mat á því hvernig umsækj­end­ur ­upp­fylltu hverja ein­staka kröfu. Þá var rakið að þrjú atriði hefðu mest vægi við gerð um­sagn­ar­inn­ar, þ.e. reynsla af dóm­störf­um, reynsla af lög­manns­störfum og reynsla af ­stjórn­sýslu­störf­um. Einnig var vísað til þess að dóm­nefndin byggði á inn­sendum gögn­um, op­in­berum gögnum um starfs­feril umsækj­enda, ummælum umsagn­ar­að­ila en ekki síst því ­sem fram kom í við­tölum við umsækj­end­ur. Var einnig áréttað í tölvu­bréf­inu að umsögn­in hefði verið reist á nið­ur­stöðum mats á „heild­stæðu mati sam­kvæmt mál­efna­leg­um ­sjón­ar­mið­u­m.“ Að mati setts ráð­herra eru skýr­ingar nefnd­ar­innar óljósar og gefa í raun litlar sem engar upp­lýs­ingar um það hvernig mati nefnd­ar­innar var hátt­að. Lestur umsagn­ar­innar einn og sér hefur ekki dugað settum ráðherra, enda er erfitt fyrir hann að kanna rétt­mæti hennar þar ­sem hann hefur ekki upp­lýs­ingar um inn­byrðis vægi þeirra þátta sem nefndin lagði mat á,“ segir m.a. í bréf­in­u. 

Í tíu liðum eru settar fram athuga­semdir við störf nefnd­ar­in­ar, og er kallað eftir skýr­ingum í þeim. Margar athuga­semd­irnar fela í sér gagn­rýndi á störf nefnd­ar­inn­ar. 

Þessar athuga­semdir eru eft­ir­far­andi.

„Í fyrsta lagi telur settur ráð­herra það sæta nokk­urri furðu að dóm­nefndin hafi ekki not­ast við ­stiga­töflu, a.m.k. til hlið­sjón­ar, í mati sínu, enda er umsækj­endum gaum­gæfi­lega raðað í hæf­is­röð í hverjum mats­flokki. Einnig má nefna að mat nefnd­ar­innar í síð­ustu umsögn henn­ar, dags. 19. maí 2017, virð­ist að stærstum hluta hafa ráð­ist af upp­röðun umsækj­enda í stiga­töflu sem nefndin útbjó. Vinnu­brögð nefnd­ar­innar að þessu leyti virð­ast því vera í ó­sam­ræmi við fyrri fram­kvæmd henn­ar.

Í öðru lagi er í þætt­inum um reynslu af dóm­ara­störfum umsækj­anda raðað efst sem hefur átta ára reynslu sem settur dóm­ari, en umsækj­anda raðað skör lægra sem var skip­að­ur­ hér­aðs­dóm­ari í um tutt­ugu ár. 

Í þriðja lagi fæst illa séð hvernig það getur stað­ist að lög­manni með yfir þriggja ára­tuga ­reynslu sé raðað í 8.-10. sæti í mats­þætt­inum um lög­manns­störf. 

Í fjórða lagi virð­ist einn umsækj­andi, sem er með umtals­verða reynslu sem sak­sókn­ari, fá þá ­reynslu metna í tvígang, ef svo má að orði kom­ast, að minnsta kosti að ein­hverju leyti. Ann­ar­s ­vegar er sú reynsla metin honum til tekna í þætt­inum um reynslu af lög­manns­störfum (sem ætti lík­lega að nefu­ast reynsla af mál­flutn­ingi og öðrum lög­manns­störf­um, sbr.T, tölu­lið 4. gr. reglna nr. 620/2010) og hins vegar í þætt­inum um reynslu af stjórn­sýslu­störf­um. Með þessu ­móti vigtar reynsla af sak­sókn­ara-­störfum í reynd þyngra en jafu­löng reynsla af lög­manns­störf­um. Fær settur ráð­herra ekki séð að slíkt sé málefu­alegt, sér­stak­lega í ljósi þess að reynsla af lög­mennsku tekur yfir­leitt til fleiri og fjöl­breytt­ari rétt­ar­sviða en störf sak­sókn­ara, sem eru á mjög afmörk­uðu svið­i. 

Í fimmta lagi er erfitt að átta sig á mati nefnd­ar­innar á sér­stakri starfs­hæfni. Hér má nefna sem ­dæmi að í síð­ustu umsögn dóm­nefnd­ar­inn­ar, dags. 19. maí 2017, var sér­stök starfs­hæfn­i ­metin í þremur aðskildum mats­þátt­um, þ.e. stjórnun þing­halda, samn­ingu dóma og þekk­ing­u á rétt­ar­fari. Í mati dóm­nefudar­innar nú er þessum þremur þáttum blandað saman án þess að ­les­and­inn geti áttað sig á því hvaða þáttur vigtaði þyngst og hvers vegna. Verður í því ­sam­bandi ekki síst að horfa til þess að sam­kvæmt dómum Hæsta­réttar í málum nr. 591 og 592/2017 er ekk­ert því til fyr­ir­stöðu að nefndin leggi sér­stakt efn­is­legt mat á hæfn­i um­sækj­enda til að semja dóma. 

Í sjötta lagi má nefna að dóm­nefndin virð­ist hafa lagt tals­verða áherslu á við­töl við um­sækj­end­ur, en þrátt fyrir það er í umsögn­inni ekki að finna sér­stakt mat á þessum þætti og er settur ráð­herra t.d. engu nær um það hvaða umsækj­andi stóð sig best í við­töl­unum og hvers ­vegna eða hversu mikið vægi þessi þáttur hafði á mat dóm­nefudar­inn­ar. Hér verður ekki síst að hafa í huga að frammi­staða í við­tölum er ekki á meðal þeirra þátta sem fram koma í 4. gr. reglna nr. 62012010. Settur ráð­herra telur þó að það leiði af eðli máls að slíkt geti haft þýð­ingu í heild­ar­mat­inu, en það verði þá að vera ljóst af umsögn­inni hvernig umsækj­end­ur stóðu sig, hvert vægi við­tal­anna var og hvers vegna mik­il­vægt var að leggja sér­staka áherslu á þennan þátt í þetta skipti, enda virð­ist nefndin ekki hafa lagt áherslu á við­tölin í fyrri um­sögnum sín­um.

Í sjö­unda lagi er undir lokin á umsögn­inni til­tekið hverja dóm­nefndin metur hæf­asta, án þess að það sé rök­stutt sér­stak­lega á grund­velli heild­ar­mats hvers vegna þessir umsækj­endur en ekki aðrir eru metnir hæf­ast­ir. Hér verður að taka fram að dóm­nefu­din sjálf hefur sagt að ­nið­ur­staða hennar hafi grund­vall­ast á "heild­stæðu mati" og að það hafi ekki grund­vall­ast á hlut­lægum sam­an­burði með stiga­töflu, eins og áður virð­ist hafa tíðkast hjá nefu­dinni. Hlýtur því að þurfa að gera þá kröfu að dóm­nefu­din fram­kvæmi þetta heild­stæða mat í umsögn sinn­i og rök­styðji nið­ur­stöðu sína að loknu því mati með allít­ar­legum hætt­i. 

Í átt­unda lagi vekur það athygli setts ráð­herra að víða í umsögn­inni kemur fram að ekki hafi verið tilefui til þess að gera upp á milli ein­stakra umsækj­enda í til­teknum mats­þátt­um. Þrátt ­fyrir að nefu­din sé þannig ekki afger­andi varð­andi inn­byrðis mat í ein­stökum mats­þáttum er hún afger­andi í loka­nið­ur­stöðu sinni um það að ein­ungis átta umsækj­end­ur, en ekki fleiri, séu hæf­astir að mati nefudar­inn­ar. 

Í níunda lagi setur dóm­nefu­din fram álit sitt á því hvaða umsækj­endur eru taldir hæf­astir til­ þess að verða skip­aðir í emb­ætti við Hér­aðs­dóm Reykja­vík­ur, hver er tal­inn hæf­astur til að verða skip­aður í emb­ætti með starfs­stöð við Hér­aðs­dóm Reykja­víkur (sem þó sinnir störf­um við alla hér­aðs­dóm­stól­ana) og loks hver er met­inn hæf­astur til þess að verða skip­aður í emb­ætti dóm­ara með starfs­stöð við Hér­aðs­dóm Vest­fjarða (sem þó sinnir störfum við alla hér­aðs­dóm­stól­ana). Ekki verður séð hvaða for­sendur lágu þarna að baki og er óskað skýr­inga á því. 

Í tíunda lagi bár­ust nefnd­inni ábend­ingar og athuga­semdir frá 23 umsækj­end­um. Marg­ar þess­ara athuga­semda voru efn­is­miklar og var sumum þeirra skilað aðeins einum til tveim­ur ­dögum áður en nefndin gaf út umsögn sína 21. des­em­ber 2017. Þrátt fyrir minn­is­blað ­nefnd­ar­inn­ar, dags. sama dag, telur settur ráð­herra að hinn skammi tími sem nefndin tók sér­ til að yfir­fara and­mælin bendi til þess að þau hafi ekki verið gaum­gæfð sem skildi, enda er í mörgum til­vikum í minn­is­blað­inu að finna mjög stutt­ara­lega afgreiðslu á and­mælum um að þau hafi ekki leitt til breyt­inga á mati nefnd­ar­inn­ar. 

Eðli­legt hefði ver­ið, að mati ráð­herra, að ­nefndin hefði rök­stutt í minn­is­blað­inu hvers vegna efn­is­leg­ar, og að því er virð­ist rétt­mæt­ar á­bend­ingar umsækj­enda í mörgum til­vikum leiddu ekki til breyt­inga á umsögn­inn­i. Þar sem rök­stuðn­ing skortir að miklu leyti fyrir nið­ur­stöðum nefudar­innar hefur sett­ur ráð­herra ekki for­sendur til þess að taka afstöðu til efn­is­legs mats nefnd­ar­innar og leggja mat á hvort hann tekur undir mat hennar eða hvort tilefui sé til þess að gera til­lögu til Alþingis um ­skipun ann­arra umsækj­enda. Þá hefur nefndin ekki veitt grein­ar­góðar skýr­ingar á því hvern­ig mat­inu var hátt­að, eins og áður er rak­ið. 

Nefndin virð­ist ekki hafa lagt for­svar­an­legt mat á á­kveðna þætti, eins og t.d. reynslu af dóm­ara­störf­um, og er erfitt fyrir settan ráð­herra að átta ­sig á því heild­stæða mati sem dóm­nefu­din seg­ist hafa fram­kvæmt. Umsögnin er enda rök­studd eins og um sé að ræða mjög hlut­lægan sam­an­burð á milli umsækj­enda í ein­stök­um ­mats­þátt­um, en nefndin seg­ist þrátt fyrir það ekki hafa raðað umsækj­endum á grund­velli ­stiga­töflu. Þá er ítrekað að settur ráð­herra hefur ekki upp­lýs­ingar um inn­byrðis vægi mats­þátta og á því í veru­legum erf­ið­leikum með að ganga úr skugga um að mat nefnd­ar­innar sé ­for­svar­an­leg­t. ­Þrátt fyrir fram­an­greint, og vegna þess hversu skammur tími er til stefnu þar til hin­ir nýju dóm­arar þurfa að taka til starfa, mun settur ráð­herra ekki óska eftir nýrri umsögn ­nefudar­inn­ar. 

Hann fer þess hins vegar á leit við nefnd­ina að hún útskýri betur með hvaða hætti matið var fram­kvæmt og hvers vegna umræddir átta umsækj­endur voru, á grund­velli heild­ar­mats, taldir hæf­ari en aðrir umsækj­end­ur. Þá er þess óskað að nefu­din skoði þau atrið­i ­sem nefud eru hér að framan og taki afstöðu til þess hvort athuga­semdir setts ráð­herra gef­i ­tilefui til þess að breyta ein­stökum þáttum umsagn­ar­inn­ar. Loks er óskað skýr­inga á því hvers ­vegna fleiri komu ekki til álita að mati nefudar­innar en þeir átta sem lagðir voru til. Í því ­sam­bandi yrði óskað sér­stakra skýr­inga á þeim skoð­ana­mun sem virð­ist hafa verið inn­an­ ­nefudar­inn­ar, svo sem fram kemur í nið­ur­lagi umsagnar henn­ar, á því hvort "gera skyldi upp á milli hæfni þeirra tveggja sem til­nefud eru [í til­tekin emb­ætti sem sinna skulu eftir atvikum störfum við alla dóm­stól­ana] og fleiri umsækj­enda", og þá hvaða fleiri umsækj­endur hafi komið til greina að þessu leyt­i.“