Drífa Snæ­dal fram­kvæma­stjóri Starfs­greina­sam­bands­ins gagn­rýnir harð­lega til­kynn­ingu frá dóms­mála­ráðu­neyt­inu sem kom fram sam­hliða birt­ingu skýrslu banda­rískra stjórn­valda um man­sal. Í stöðu­upp­færslu á Face­book segir Drífa að enn bóli ekk­ert á aðgerð­ar­á­ætlun gegn man­sali og „enn telur ráð­herra gagn­rýnar skýrslur vera byggðar á mis­skiln­ing­i.“ Þá segir hún ráðu­neytið skreyta sig með stolnum fjöðrum og bar­áttan gegn man­sali sé keyrð áfram af ein­stak­lingum innan kerf­is­ins í stað þess að vera skipu­lögð af yfir­völdum sem eigi að fjár­magna og fram­kvæma.

Ísland í 2. flokki - úrbætur nauð­syn­legar

Í skýrsl­unni, sem unnin er ein­hliða af hálfu banda­ríska utan­rík­is­ráðu­neyt­is­ins, kemur meðal ann­ars fram að Ísland upp­fylli ekki lág­marks kröfur til útrým­ingar á man­sali í heim­inum þó verið sé að stíga þýð­ing­ar­mikil skref í þá átt. Ríkin eru flokkuð í fjóra flokka og er Ísland nú í 2. flokki, annað árið í röð. Ísland var í 1.flokki til árs­ins 2017.

Skýrslan segir að stjórn­völd hafi sýnt auk­inn vilja með því að rann­saka fleiri mansals­mál og fjölgan starfs­mönnum við þær rann­sókn­ir. Náðst hafi að bera kennsl á mögu­leg fórn­ar­lömb og almennt hafi vernd þeirra verið auk­in. Hins vegar hafi stjórn­völd ekki upp­fyllt lág­marks kröfur á nokkrum lykil svið­um. Eng­inn hafi verið ákærður eða sak­felldur sjö ár í röð hér á landi. Þekk­ing á mála­flokknum innan kerf­is­ins er ábóta­vant, sem og vernd, aðbún­aður og aðstæður sem mögu­legir þolendur búi við meðan mál þeirra eru til með­ferðar í rétt­ar­vörslu­kerf­inu.

Í skýrsl­unni er til­lögum að úrbótum beint til Íslands. Meðal ann­ars að auka veru­lega við til­raunir til að bera kennsl á fórn­ar­lömb mansals, að beina þeim í réttar áttir til aðstoð­ar, að styrkja til­raunir til frek­ari rann­sókna, sak­sókna og sak­fell­inga á man­selj­end­um. Þá þurfi að auka við þjálfun lög­reglu, sak­sókn­ara og dóm­ara til að koma auga á mansals­brot, byggja upp traust milli lög­gæslu, fórn­ar­lamba auk þess sem nauð­syn­legt sé að útvega þeim vernd og vinnu­leyfi til að hvetja þau til að taka þátt í rann­sókn mál­anna. Þá þurfi sér­úr­ræði, til dæmis fyrir karl­menn og börn sem fórn­ar­lömb mansals, og auka þjálfun við öflun sönn­un­ar­gagna, svo ekki þurfi að reiða eins mikið á fram­burð vitna. Þá þurfi áherslu á að koma auga á þvinguð hjóna­bönd, vinnuman­sal og man­sal almennt hjá inn­flytj­end­um, fylgd­ar­lausum börnum og hæl­is­leit­end­um. Þá þurfi að ljúka við aðgerð­ar­átlun gegn man­sali og henni þurfi að fylgja nægt fjár­magn til inn­leið­ingar og eft­ir­fylgni.

Ný aðgerð­ar­á­ætlun í haust

Í til­kynn­ingu ráðu­neyt­is­ins kemur fram að ýmis­legt hafi verið að gert í þessum mála­flokki.

„Ís­lensk stjórn­völd hafa lagt kapp á að bæta með­ferð mansals­mála hér á landi, auka þekk­ingu á eðli og ein­kennum brot­anna sem og að vernda þolendur brot­anna og mæta þörfum þeirra. Aðgerð­ar­á­ætlun gegn man­sali var í gildi árin 2013-2016 og á grund­velli hennar var ráð­ist í fræðslu­á­tak í sam­ráði við alla hlut­að­eig­andi hér á landi. Yfir 2000 manns vítt og breytt um landið hafa nú þegar fengið fræðslu. Þá hefur Vel­ferð­ar­ráðu­neytið sett á lagg­irnar tvö teymi, þ.e. við­bragð­steymi sem leysir úr málum er varða hús­næði og þjón­ustu við meinta þolendur mansals og sam­ráð­steymi sem kemur með til­lögur að bættri þjón­ustu við þolend­ur.“

Þá segir að dóms­mála­ráð­herra hafi sett í for­gang vinnu við gerð nýrrar aðgerð­ar­á­ætl­unar gegn man­sali sem verði lögð fram strax í haust. „Við gerð þeirrar áætl­unar verður tekið mið af athuga­semdum og ábend­ingum sem fram hafa komið í úttekt GRETA (Group of Experts on Act­ion aga­inst Traffick­ing in Human Bein­gs), nefnd sér­fræð­inga sem hefur það hlut­verk að fylgja eftir inn­leið­ingu Evr­ópu­samn­ings um aðgerðir gegn mansali, sem Ísland hefur full­gilt. Helstu áherslur verða að efla fræðslu/­þjálfun t.d. hjá lög­reglu varð­andi rann­sókn­ir, vit­und­ar­vakn­ing og gerð fræðslu­efn­is, efla þjón­ustu og úrræði fyrir þolend­ur, skoða úrræði fyrir ger­endur og koma upp NRM (National refferral mechan­ism), sem myndi einnig tryggja áreið­an­legri töl­fræði, svo eitt­hvað sé nefn­t.“

Í til­kynn­ing­unni segir að Ísland muni þannig áfram skipa sér í fremstu röð þjóða sem berj­ast gegn masali í heim­in­um. „Ná­kvæm úttekt GRETA á stöðu mansals­mála á Íslandi er þýð­ing­ar­mikil í því sam­bandi og gagn­legt inn­legg í vinnu við nýja aðgerða­á­ætl­un. Teymi á vegum GRETA var hér á landi fyrir stuttu við gerð úttekt­ar­innar og vann hana í ítar­legu sam­ráði við íslensk stjórn­völd. Nið­ur­stöður hennar verða gerðar opin­berar í haust.

Nið­ur­staðan van­þekk­ing á íslensku rétt­ar­fari

Þá er haft eftir Sig­ríði Á. And­er­sen dóms­mála­ráð­herra að helsta gagn­rýni skýrsl­unnar lúti enn að fjölda ákæra í mansals­málum „og hlýtur sú nið­ur­staða að byggj­ast á van­þekk­ingu þeirra á íslensku rétt­ar­fari. Ákærur eru ekki gefnar út nema meiri en minni líkur séu á sak­fell­ingu. Til sam­an­burðar eru gefnar út um 1000 ákærur í mansals­málum í Banda­ríkj­unum á ári sem hlýtur að telj­ast lágt hlut­fall miðað við mann­fjölda. Lög­gæslan hefur verið efld til muna hér á landi að und­an­förnu og meiri þungi lagður í fræðslu til handa þeim sem fara með rann­sókn mála af þessu tagi. Við vinnum nú að gerð nýrrar aðgerð­ar­á­ætl­unar gegn man­sali sem verður lögð fram í haust. Þar verður lögð áhersla á að aðgerðir séu raun­hæf­ar, tíma­settar og vel skil­greind­ar. Það þarf líka að stuðla að vit­und­ar­vakn­ingu á meðal almenn­ings um þessa teg­und mála svo þau þrí­fist ekki í skugg­anum og rati frekar til lög­regluyfir­valda. Það er óásætt­an­legt að ein­stak­lingar séu hnepptir í ánauð af hvaða ástæðu sem er og íslensk stjórn­völd munu gera það sem í þeirra valdi stendur til að koma í veg fyrir og upp­ræta slík brot á frelsi fólks,“ segir Sig­ríður Á. And­er­sen, dóms­mála­ráð­herra, um skýrsl­una í til­kynn­ingu ráðu­neyt­is­ins.

Ekki haldið nægi­lega vel utan um þolendur

Drífa Snæ­dal segir ráðu­neytið skreyta sig með stolnum fjöðrum í til­kynn­ing­unni. Það fræðslu­á­tak sem ráð­ist hafi verið í, ráð­stefnur sem hafi verið haldnar og árverkn­is­verk­efni, hafi verið unnin af stétt­ar­fé­lög­um, lög­regl­unni og félags­þjón­ust­unni án þess að sér­stakt fjár­magn hafi feng­ist til verk­efn­is­ins. „Enn er bar­áttan gegn man­sali keyrð áfram af ein­stak­lingum innan kerf­is­ins í stað þess að vera skipu­lögð af yfir­völdum sem eiga að fjár­magna og fram­kvæma fræðslu, eft­ir­lit og vernd mansals­fórn­ar­lamba. Enn erum við að missa fólk úr landi aftur í ömur­legar aðstæður af því við tökum ekki nógu vel utanum þolend­ur. Þolendur sem hafa verið mis­not­aðir í vinnu til að keyra áfram góð­ær­ið. Nú er enn boðuð aðgerð­ar­á­ætlun gegn man­sali en ekki hefur verið haft sam­band við þá sem best þekkja til (alla­vega innan stétt­ar­fé­lag­anna) til að vinna þessa áætl­un. Það stendur ekki á okk­ur!!“ segir í stöðu upp­færslu Drífu.