Sjálf­virkn­i­svæð­ing hefur nú þegar farið af stað í íslenskum mat­vöru­versl­unum en hefur ekki enn tekið yfir afgreiðslu­störf starfs­manna í versl­unum sam­kvæmt for­stjóra Haga og fram­kvæmda­stjóra Krón­unn­ar. Fram kemur í nýrri skýrslu Rann­sókna­set­urs versl­un­ar­inn­ar, Íslensk net­versl­un, að ýmsar rann­sóknir bendi til að versl­un­ar­störfum muni fækka á næstu árum. Deloitte, alþjóð­legt ráð­gjafa­fyr­ir­tæki, hefur til dæmis áætlað störfum í verslun muni fækka um 60 pró­sent næstu tvo ára­tugi. Frá þessu er greint í Morg­un­blað­inu í dag.

Andrés Magn­ús­son, fram­kvæmda­stjóri Sam­taka versl­unar og þjón­ustu, segir í sam­tali við Morg­un­blaðið að ráð­gjaf­ar­fyr­ir­tækið McK­insey áætla í nýrri skýrslu að störfum í verslun í Mið-­Evr­ópu muni fækka um 20 til 25 pró­sent næstu fimm ár.  Hag­stofa Íslands áætlar að um 27 þús­und manns starfi í verslun á Íslandi. Yfir­fært á Ísland sam­svari slík fækkun því að þús­undir starfa muni hverfa á næstu árum. 

 En talið er að sjálfs­af­greiðsla muni leysa af hólmi hefð­bundin afgreiðslu­störf í versl­un, ekki síst í stór­mörk­uðum í fram­tíð­inni. Sam­tímis geti orðið til ný störf eftir því sem stærri hluti versl­unar fær­ist yfir í net­versl­un. Andrés telur að sú til­færsla kalli á aukna menntun versl­un­ar­fólks og segir það áhyggju­efni fyrir fólk með­ lág­marks­mennt­un.  

„Margir telja að mennt­un­ar­kröf­urn­ar verði allt aðrar og að gerð verði meiri krafa um háskóla­mennt­un. Við­skipti yfir netið krefjast enda tækni­þekk­ingar og þekk­ing­ar á mark­aðs­setn­ing­u. Verka­lýðs­hreyf­ingin virð­ist ekk­ert vera að velta fyrir sér hvernig störfin og kröfur vinnu­mark­að­ar­ins eru að breyt­ast. Það áhuga­leysi vekur athygli. Full­trúar VR virð­ast ekki vera að und­ir­búa þessa 27 þús­und félags­menn sína í verslun til að takast á við breyttar aðstæður á gjör­breyttum vinnu­mark­aði. Þetta er ekki að fara að ger­ast eftir fimm ár heldur er þetta að ger­ast núna. Það hræðir menn,“ segir Andrés jafn­framt.

Sjálfs­af­greiðslu­kassar komnir upp

Finnur Árna­son, for­stjóri Haga, segir fyr­ir­tækið hafa sett upp sjálfs­af­greiðslu­kassa í Bónus og nú sé verið að setja upp slíka kassa einnig í Hag­kaup.



„Það er ljóst af fyrstu við­brögðum að það er áhugi á þessu. Sjálfs­af­greiðslu­lausnir voru komnar á fullt erlendis fyrir 10 til 15 árum. Tæknin var prófuð á Íslandi fyrir tíu árum. Þá var lausnin bæði dýr og mark­að­ur­inn lít­ill þannig að þeir sem byrj­uðu hættu. Nú eru við­horfin breytt. Við erum með tækni­fær­ara fólk en fyrir 10 til 20 árum. Hag­kvæmnin í lausn­unum er líka orðin miklu meiri. Hvort tveggja gerir það að verkum að þetta er orðið raun­hæfur val­kost­ur.“ segir Finnur í sam­tali við Morg­un­blað­ið.

Hann segir um 2.300 manns starfa hjá Hög­um. Helm­ing­ur­inn, um 1.150 manns, starfi við afgreiðslu. Hann segir aðspurður að undir „eðli­legum kring­um­stæð­um“ hefði fjöldi afgreiðslu­fólks hjá Högum náð hámarki. „Hins vegar hefði engum dottið í hug fyrir 50 árum að hafa búðir opnar allan sól­ar­hring­inn. Ég veit ekki hvernig þetta verður eftir 20 til 30 ár; hvort allt verður þá opið,“ segir Finnur og bendir á versl­anir Amazon Go í Banda­ríkj­un­um. Þar sé ekki einn ein­asti afgreiðslu­mað­ur. „Tæknin mun auð­vitað sjálf­virkni­væða fleiri þætti þegar fram í sæk­ir. Sjálf­virkni­væð­ing er líka að eiga sér stað í vöru­hús­um,“ segir Finn­ur.

Aðspurður hvort störfum í verslun á Íslandi muni fækka á næstu árum vegna þess­ara þátta kveðst Finnur „frekar hafa trú á því“. „Eins og er lítum við á þetta sem val­kost. Okkar við­skipta­vinir velja hvora leið­ina þeir fara.“ Finnur segir versl­un­ina með­vit­aða um vægi launa­kostn­aðar í rekstr­in­um. „Það er alveg ljóst að kostn­að­ar­grunnur skiptir okkur veru­legu máli og laun eru okkar stærsti kostn­að­ar­lið­ur­.“ 

Mun ekki fækka fólki 

Gréta María Grét­ars­dótt­ir, fram­kvæmda­stjóri Krón­unn­ar, telur að sjálfað­greiðslukössum muni fjölga „um­tals­vert“ í Krón­unni næstu ár. „Við gerum ráð fyrir að inn­leiða þetta smátt og smátt í fleiri versl­an­ir. Það er tak­mark­andi þáttur að við fáum ekki nógu marga kassa. Það er aðeins einn umboðs­að­ili að þjón­usta okkur og hann virð­ist ekki fá nægt magn af köss­um. Inn­leið­ingin gengur hægar en við gerðum ráð fyr­ir.“ Gréta María segir Krón­una bjóða við­skipta­vinum þessa þjón­ustu svo þeir geti verið fljótir í gegn sam­kvæmt Morg­un­blað­inu.

„Reynslan sem er komin af þess­ari tækni bendir ekki til að hún muni fækka hjá okkur fólki. Við lítum á þetta sem aukna þjón­ust­u.“ Spurð hvort fjöldi afgreiðslu­fólks hafi náð hámarki miðað við veltu bendir hún á að Krón­u-­búð­irnar séu ólík­ar. Hún sjái ekki fyrir sér að slíkum störfum fjölgi í stóru búð­un­um, þrátt fyrir aukna veltu. Sjálf­virknin muni taka við við­bót­inni.