Þórhildur Sunna Ævarsdóttir, þingflokksformaður Pírata, formaður laga-og mannréttindanefndar Evrópuráðs og sérfræðingur í mannréttindalögum segir Sighvat Björgvinsson, fyrrverandi ráðherra og formann Alþýðuflokksins, fara með rangfærslur í grein sinni sem birtist í Morgunblaðinu þann 23. janúar síðastliðinn. Þetta kemur fram í skrifum hennar á Vísi.is í dag.
Þórhildur Sunna birti pistil í Stundinni þann 18. janúar síðastliðinn þar sem hún lýsti þeirri afstöðu að lagaramminn um nauðungarvistun á geðdeildum sjúkrahúsa á Íslandi væri of veikur til að varna misnotkun.
Hélt því fram að hún færi með rangt mál
Þórhildur Sunna tók sem dæmi sögu Aldísar Schram sem hefur haldið því fram að faðir hennar, Jón Baldvin Hannibalsson, hafi misnotað valdastöðu sína og tengslanet – ávallt í kjölfar þess að hún sakaði hann um kynferðisbrot – til að fá hana nauðungarvistaða sex sinnum. Inntak pistilsins var að lögræðislögin komi ekki í veg fyrir slíkar aðfarir og að hvetja þingmenn á Alþingi til að styrkja réttarstöðu nauðungarvistaðra einstaklinga.
Sighvatur gagnrýndi pistil Þórhildar Sunnu harðlega og hélt því fram að hún færi með rangt mál um lagaumhverfi nauðungarvistana. Hann sagði meðal annars að formaður þingflokks á Alþingi Íslendinga – og vísar þar í Þórhildi Sunnu – sem kýs að gefa af samfélagi sínu þá mynd að valdsmenn geti lokað hvern og einn inni á geðdeild sem þeir telja sig eiga sakir við væri ekki bara vert alvarlegra athugasemda heldur alvarlegs ámælis.
„Hins vegar er það svo, að Sighvatur fer fram með fjölda staðreyndarvillna í grein sinni um lögræðislög, jafnt fyrri tíma laga sem núgildandi. Alvarlegasta villan er sú að Sighvatur ruglar saman nauðungarvistun og lögræðissviptingu og lögum þar um,“ segir Þórhildur Sunna í pistli sínum á Vísi.
Þórhildur Sunna segist hafa rannsakað íslensku lögræðislögin töluvert í störfum sínum fyrir Landssamtökin Geðhjálp og geti því frætt Sighvat um að lögræðissvipt manneskja hafi orðið fyrir því að dómari hafi svipt hana réttinum til að taka sjálfstæðar ákvarðanir í eigin lífi og skipað lögráðamann til að taka ákvarðanir fyrir hana. Sá geti meðal annars ákveðið að vista viðkomandi einstakling á stofnun gegn vilja sínum.
„Nauðungarvistun þýðir hins vegar að sjálfráða manneskja er vistuð á stofnun gegn vilja sínum til að fá meðferð við alvarlegum geðsjúkdómi. Dómari þarf ekki og hefur aldrei þurft að koma að slíkum beiðnum, samkvæmt íslenskum lögum,“ segir hún.
Yfirvöld í flestum lýðræðisríkjum nýta nauðungarvistun sem neyðarúrræði
Þórhildur Sunna bendir á að yfirvöld í flestum lýðræðisríkjum nýti nauðungarvistun sem neyðarúrræði fyrir manneskjur sem vegna veikinda sinna eru hættulegar sjálfum sér eða öðrum. Í lögræðislögum Danmerkur, Skotlands og Noregs sé það enda tryggt að nauðungarvistun megi einungis beita í neyðartilfellum þegar önnur úrræði hafa verið reynd eða eru ómöguleg.
Hún segir jafnframt að þessi lönd geri einnig þá grundvallarkröfu að beiðni um nauðungarvistun fylgi læknisvottorð tveggja óháðra lækna með sérþekkingu í geðheilbrigði, sem eru sammála um að líf viðkomandi og heilsa sé í húfi. Þessar lagakröfur lágmarki hættuna á að sjálfráða fólk sé nauðungarvistað, nema það sé bráðnauðsynlegt af læknisfræðilegum ástæðum og síðasta úrræði.
Þórhildur Sunna telur að lögræðislögin á Íslandi geri ekki þessar lágmarkskröfur og að þau hafi verið verri í ráðherratíð Sighvats. Þá, og reyndar allt til 2015, hafi það verið dómsmálaráðuneytið sem tók ákvarðanir um áframhaldandi nauðungarvistanir, og til 1. janúar 1998 hafi ráðuneytið getað lagt fram slíka beiðni að eigin frumkvæði.
„Eins og umboðsmaður Alþingis hefur bent á þá var víðtekin venja að halda einstaklingum lengur en þá 15 sólarhringa sem lög um nauðungarvistanir heimiluðu. Tíðkaðist þá jafnan sú framkvæmd að sótt var um sjálfræðissviptingu viðkomandi og þeim haldið innan stofnunar, án dóms og laga, á meðan slík umsókn velktist um í kerfinu,“ segir hún í grein sinni.
Lögin innihalda ekki fullnægjandi varnir til að hindra misnotkun
Þórhildur Sunna segir Sighvat leggja sér orð í munn þegar hann segir hana staðhæfa „að valdsmenn geti lokað hvern og einn inni á geðdeild, sem þeir telja sig eiga sakir við.“
Hún segir að auðvitað sé það ekki svo að hvaða ráðamaður sem er geti látið nauðungarvista fólk án tilefnis og jafnvel til að koma höggi á pólitíska andstæðinga sína. „En að valdamaður eins og Jón Baldvin Hannibalsson hafi getað fengið dóttur sína nauðungarvistaða að ósekju í þeim tilgangi að þagga niður í henni, og það margoft, er alls ekki útilokað miðað við þágildandi og núgildandi lög um nauðungarvistun.“
Þingflokksformaður Pírata telur einn þolandi vera of mikið, sem án nokkurs tilefnis annars en að hafa greint frá ofbeldi eða kúgun verði fyrir því að áhrifamikill einstaklingur sem braut á henni beiti þessu kerfi gegn henni og ræni hana ærunni. Þórhildur Sunna segir að þetta valdi því að manneskjan sem brotið er á sé sprautuð niður, deyfð og bæld.
„Lögin okkar komast ekki nálægt því að innihalda fullnægjandi varnir til að hindra misnotkun á þessu ferli. Óskandi væri að Sighvatur Björgvinsson einbeitti sér að því að hvetja okkur til dáða sem viljum breyta þessum ólögum, frekar en að ráðast að mér með ómerkilegri varnarræðu fyrir gamlan flokksfélaga og vin,“ segir hún að lokum.
