Carl Baudenbacher, fyrrverandi forseti EFTA-dómstólsins, telur að það gæti stefnt aðild Íslands að evrópska efnahagssvæðinu í tvísýnu ef Íslendingar hafna þriðja orkupakkann. Hann segir að þótt mögulegt sé að hafna upptöku nýrrar löggjafar Evrópusambandsins í EES-samninginn á lokastigum málsmeðferðar þá sé þriðji orkupakkinn ekki mál af því tagi að réttlætanlegt sé að grípa til slíkra neyðarráðstafana.
Þetta kemur fram í álitsgerð sem Baudenbacher vann fyrir utanríkismálanefnd Alþingis vegna orkupakkamálsins en hann mun kynna nefndinni álitsgerð sína síðar í dag.
Ríki hefur aldrei neitað að staðfesta ákvörðun EES-nefndarinnar áður
Í tilkynningu á vef stjórnarráðsins segir að í umræðum um þingsályktunartillögu utanríkisráðherra um innleiðingu þriðja orkupakkann hefur verið kallað eftir því að hafna innleiðingunni og leita eftir frekari undanþágum með nýrri ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar. Hins vegar hefur aldrei komið til þess í 25 ára sögu EES-samningsins að ríki hafi neitað að staðfesta ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar.
Því segir í tilkynnignunni að utanríkisráðherra þótti rétt að leita álits sérfræðinga um afleiðingar þess að synja ákvörðun nefndarinnar staðfestingar. Utanríkismálanefnd Alþingis hefur nú fengið í hendurnar álit Baudenbacher og álit Alþjóða-og Evrópustofnun Háskólans í Reykjavík.
Ísland hafði tækifæri til að mótmæla upptöku orkupakkans í EES-samninginn
Í álitsgerð Baudenbacher kemur fram að að gæti leitt til viðbragða af hálfu ESB innan sameiginlegu EES-nefndarinnar, í samræmi við 102. grein EES-samningsins, ef Íslands hafnar upptöku þriðja orkupakkans, öðrum til varnaðar. Hann bendir á að Ísland hafi þegar fengið tækifæri til að hafa áhrif á upptöku orkupakkans í EES-samninginn en að Ísland hafi hvorki andmælt því að þriðji orkupakkinn væri EES-tækur né mótmælt því þegar málinu væri flýtt árið 2014.
Hann segir jafnframt að Ísland beri ákveðna skyldu gagnvart hinum EFTA-ríkjunum innan EES, Noregi og Liechtenstein. Þau hafi aflétt stjórnskipulegum fyrirvörum sínum og vænti því þess að Ísland geri slíkt hið sama ella öðlist þriðji orkupakkinn ekki gildi gagnvart neinu þeirra. Þá telur Baudenbacher litlar líkur á að sameiginlega EES-nefndin fallist á að taka upp málið að nýju.
Ekki tilefni til að grípa í neyðarhemilinn
Ef Ísland dregur sig út úr þriðja orkupakkanum gæti það því, að mati Baudenbachers, orðið til þess að aðildinni að EES-samningnum yrði, til lengri tíma litið, teflt í tvísýnu. Reynsla annarra Evrópuríkja utan EES sýni að Íslandi stæði þá aðeins til boða svonefnd „úkraínsk leið“ hefði það áhuga á samstarfi við ESB. Formlega væru deilumál þá leyst með gerðardómi þar sem ESB gæti áfrýjað málum einhliða til dómstóls Evrópusambandsins.
„Með tilliti til alls þessa verður að draga þá ályktun að fyrir hendi sé sá möguleiki að hafna upptöku nýrra laga ESB í EES-rétt. Hins vegar er það mál sem hér er til umfjöllunar ekki viðeigandi tilefni til að grípa í neyðarhemilinn.“ segir Carl Baudenbacher segir að lokum í áliti sínu.
Hefði í för með sér mikla lagalega og pólitíska óvissu
Alþjóða-og Evrópustofnun Háskólans í Reykjavík varar einnig við því að íslenska ríkið hafni þriðja orkupakkanum í áliti sínum. Stofnun segir að það að ljóst sé að heimild íslenska ríkisins til að hafna afléttingu stjórnskipulags fyrirvara og upptöku gerðar í EES-samninginn feli í sér algjört neyðarúrræði. Synjun íslenska ríkisins um afléttingu stjórnskipulags fyrirvara fæli í sér fordæmalausa stöðu sem hefði í för með sér mikla lagalega og pólitíska óvissu og setti framkvæmd EES-samningsins í uppnám. Þá kynni synjunin að leiða til lagalegrar óvissu fyrir fyrirtæki og neytendur.
