„Það hefur borið nokkuð á umræðu um lausa­fjár­stöðu bank­anna. Í þess­ari umræðu er ýjað að því að lausa­fjár­staða bank­anna hindri þá frá því að geta búið til þau lán – og þar með pen­inga – sem þeir ann­ars gætu búið til og er vitnað til, að því er virð­ist, óút­kom­innar skýrslu Lands­bank­ans þar sem seg­ir: „Reglur um lausafé eru nú að okkar mati orðnar meira hamlandi fyrir lána­vöxt og arð­greiðslur en eig­in­fjár­kröf­ur.““ Þetta skrifar Dr. Ólafur Mar­geirs­son, doktor í hag­fræði, í nýjasta tölu­blaði Vís­bend­ing­ar.

Hann segir að hér sé rétt að staldra við. Í fyrsta lagi þurfi bankar ekki lausafé til þess að búa til lán. Því ætti lausafé ekki að vera tak­mark­andi þáttur við myndun láns­ins sjálfs. Í öðru lagi sýni opin­berar skýrslur að nægt lausafé sé innan bank­anna. Og í þriðja lagi séu engin merki sýni­leg á mark­aði sem sýna að nokkur laus­fjár­skortur sé til stað­ar.

Útlána­myndun banka er ekki háð lausa­fjár­stöðu þeirra

Ólafur telur það vera algengan mis­skiln­ing að bankar séu milli­göngu­að­ilar milli þeirra sem spara og þeirra sem taka lán. Eng­inn banki sé háður því að nokkur maður leggi sparnað sinn inn í þann banka í formi inn­láns þegar kemur að útlána­á­kvörð­unum bank­ans. Helstu seðla­bankar heims­ins hafi stað­fest þetta sem og Alþjóða­greiðslu­bank­inn í Sviss.

„Þegar banki veitir lán skrifar hann niður á sinn efna­hags­reikn­ing að hann skuldi lán­tak­anum and­virði láns­ins. Á sama tíma er ritað niður að lán­tak­inn skuldi bank­anum and­virði láns­ins. Skuld bank­ans til lán­tak­ans er inn­lán lán­tak­ans í bank­anum sem bank­inn leyfir lán­tak­anum að nota til að greiða fyrir vörur og þjón­ustu, þökk sé aðild bank­ans að greiðslu­kerfi lands­ins sem Seðla­banki Íslands rekur og gert er upp með inni­stæðum banka hjá Seðla­bank­anum sjálf­um,“ skrifar Ólaf­ur.

Hann segir að laus­fjár­kröfur séu venju­lega upp­fylltar með téðum inni­stæðum banka hjá Seðla­bank­an­um. Þessar inni­stæður séu aldrei lán­aðar út til almennra lán­taka, enda sé það bók­staf­lega ekki hægt, heldur séu þær not­aðar til þess að tryggja skil­virkni greiðslu­kerf­is­ins og getu bank­anna sjálfra til þess að standa að baki sínum eigin skuld­bind­ingum í íslenskri krónu. Um þetta snú­ist lausa­fjár­kröfur Seðla­bank­ans.

„Eftir að banki hefur búið til útlán og inn­lán við sína útlána­starf­semi getur það komið upp að hann þurfi á auknum inni­stæðum hjá Seðla­bank­anum að halda til að upp­fylla lausa­fjár­kröfur Seðla­bank­ans. Hann hefur þrjár leiðir til þess.

Fyrst getur hann reynt að fá almenn­ing til að selja sér lausa­fé, þ.e. „leggja fé inn í bank­ann“, sem bank­inn kaupir með því að skrifa niður á sinn efna­hags­reikn­ing að hann skuldi inn­lána­eig­and­anum and­virði inn­láns­ins. Þetta er ódýrasta leið­in, enda eru inn­lán oft með 0% vexti, og hluti af full­kom­lega eðli­legri sam­keppni milli banka,“ skrifar hann.

Ólafur segir enn fremur að næstó­dýrasta leiðin sþe að fá lánuð inn­lán ann­arra banka hjá Seðla­banka Íslands á því sem er kallað milli­banka­mark­að­ur. Sé mikil lausa­fjár­þurrð geti það skeð að verð­lagn­ing, þ.e. vext­ir, á milli­banka­mark­aði hækki mjög m.v. stýri­vexti. Þá sé mikil velta á milli­banka­mark­aði merki um lausa­fjár­þurrð.

Dýr­ast sé að fá lánað hjá Seðla­banka Íslands en þegar Seðla­banki Íslands lánar banka sé það gert á nákvæm­lega sama hátt og þegar banki lánar almennum lán­taka: Ritað er niður á efna­hags­reikn­ing Seðla­bank­ans að hann skuldi bank­anum and­virði láns­ins í formi inn­láns hjá Seðla­bank­anum meðan Seðla­bank­inn eign­ast skuld bank­ans við Seðla­bank­ann.

Ólafur bendir á að það góða sé að hægt er að sjá það í opin­berum gögnum hvort bank­arnir hafi þörf á þess­ari fjár­mögn­un.

Hægt er að ger­­­­ast áskrif­andi að Vís­bend­ingu hér, en vitnað er til hluta grein­­­­ar­innar hér að ofan, sem kemur til áskrif­enda á föst­u­­­­dög­­­um.