„Erfitt er að ímynda sér hug­mynd sem bæði Karl Marx og Marg­aret Thatcher hefðu getað sam­mælst um, sér­stak­lega hug­mynd sem snýst um vel­ferð hins vinn­andi manns. Þó virð­ist útgáfa hluta­bréfa fyr­ir­tækja til eigin starfs­manna geta sam­ræmst hug­mynd­ar­fræði þeirra beggja og þannig sam­einað einn af meg­in­átaka­punktum félags­-og mark­aðs­hyggju. Stuðn­ingur við þessa hug­mynd hefur vaxið meðal stjórn­mála­fólks, fræði­manna og hags­muna­sam­taka á und­an­förnum miss­erum, en ekki eru allir jafn­sann­færðir um ágæti henn­ar. Hverju myndi hún breyta og hverju bæri að var­ast við fram­kvæmd henn­ar?“

Þetta er meðal þess sem er til umfjöll­unar í grein eftir Jónas Atla Gunn­ars­son, Msc. í hag­fræði, í Vís­bend­ingu sem koma til áskrif­enda í dag. Í grein­inni fjallar hann um aðferðir við einka­væð­ingu, og þá einkum í mik­illi einka­væð­ing­ar­hr­inu í Bret­landi. Í henni var meðal ann­ars horft til þess að selja starfs­fólki heilu fyr­ir­tæk­in, fremur en hæst­bjóð­anda.

Aðferð­irnar voru umdeild­ar, og má segja að þær séu enn mikið hita mál í stjórn­mál­u­m. 

Stoltir starfs­menn

„Árið 1982, í miðri einka­væð­ing­ar­hr­inu rík­is­stjórnar Bret­lands, ákvað Marg­aret Thatcher, þáver­andi for­sæt­is­ráð­herra og for­maður íhalds­flokks­ins, að selja ætti eign­ar­hlut rík­is­ins í Opin­bera frakt­fé­lag­inu (e. National Freight Cor­poration). Salan var merki­leg fyrir þær sakir að hún fór ekki beint til hæst­bjóð­anda, heldur var starfs­mönnum félags­ins fyrst boðið að kaupa hluti í því á lágu verði. Að lokum voru 82 pró­sent fyr­ir­tæk­is­ins í eigu starfs­mann­anna, ásamt fjöl­skyldum þeirra og líf­eyr­is­sjóð­u­m. 

Söl­unni var ætlað að skapa hvata meðal starfs­manna til að auka skil­virkni sína í starfi. Sem hlut­hafar í félag­inu myndu þeir fá að njóta ávaxta erf­iðis síns og hagn­ast ef starf­semin gengi vel. Svo virð­ist sem sú áætlun hafi gengið upp, en á örfáum árum jókst fram­leiðni frakt­fé­lags­ins um 70% og hluta­bréf þess marg­föld­uð­ust í virði (1). 

Eftir árang­urs­ríka sölu á National Freight Cor­poration  varð hluta­bréfa­út­gáfa til starfs­manna algeng leið til einka­væð­ingar á rík­is­fyr­ir­tækjum á níunda og tíunda ára­tugn­um, bæði í Bret­landi og í Aust­ur-­Evr­ópu eftir fall Sov­ét­ríkj­anna,“ segir í grein Jónasar Atla.

Þetta er ein­ung­ist brot af grein­inni, sem fór til áskrif­enda Vís­bend­ingar í morg­un, á útgáfu­degi. Hægt er að ger­ast áskrif­andi að Vís­bend­ingu hér. 

(1) McDonn­ell, D. (2012). Democratic Enter­prise: Ethical business for the 21st cent­ury. Diarmuid McDonn­ell.