Mik­il­vægt er að reglu­verk sé nægi­lega sterkt á mark­aði til að það tryggi að sam­keppni sé neyt­endum til hags­bóta, og komi jafn­framt í veg fyrir að áhætta hjá fyr­ir­tækjum fær­ast yfir á skatt­greið­endur þegar illa fer. 

Jafn­framt skiptir máli að fólk sé með það gild­is­mat bak við eyrað, að geta sett sig í spor ann­arra og taki virkan þátt í lýð­ræð­is­legri þróun með þátt­töku í kosn­ing­um. Fjöl­miðlar hafa einnig veru­lega mik­il­vægt hlut­verk við að veita val­höfum aðhald. 

Þetta er meðal þess sem fjallað er um í ítar­legri grein eftir Gylfa Zoega, hag­fræði­pró­fessor og nefnd­ar­mann í pen­inga­stefnu­nefnd Seðla­banka Íslands, í Vís­bend­ingu, sem kom til áskrif­enda í gær, föstu­dag. Í grein­inni er fjallað um þætti sem skipta máli fyrir heil­brigðan mark­aðs­bú­skap.

„Mark­aðs­hag­kerfi kallar fram frum­kvæði hjá ein­stak­lingum sem sjá hag sínum best borgið með því að stofna fyr­ir­tæki, ráða fólk til starfa og sýna aðhald og frum­kvæði í rekstri. Þegar sam­keppni er á mark­aði þá fram­leiða fyr­ir­tæki þær vörur og þjón­ustu sem neyt­endur vilja á hag­kvæman hátt. 

Vel var­inn eigna­réttur er nauð­syn­legur í mark­aðs­hag­kerfi og lög og reglur sem tryggja að samn­ingar séu haldn­ir. Reglu­verk er einnig nauð­syn­legt til þess að bregð­ast við fákeppni og því að fyr­ir­tæki hagn­ist á kostnað ann­arra, t.d. við­skipta­bankar sem safna miklum skuldum sem lenda á skatt­greið­endum þegar illa fer. Eig­in­fjár­kröfur á við­skipta­banka valda því að eig­endur banka hafi hag af því að sýna var­kárn­i. 

Lýð­ræði gerir almenn­ingi kleift að skipta um stjórn­völd þegar í ljós kemur að þessi stjórn­völd séu ekki að huga að almanna­hags­munum á full­nægj­andi hátt, séu van­hæf og sinni sér­hags­mun­um. Mik­il­vægt er að sem flestir sjái sér hag í að greiða atkvæði í kosn­ing­um.

Lýð­ræði þarfn­ast fjöl­miðla sem miðla upp­lýs­ingum á hlut­lausan hátt og útskýra orsök og afleið­ingar hinna ýmsu atburða. Ein­ungis upp­lýstir kjós­endur geta valið sér hæf stjórn­völd sem vernda hag almenn­ings.

Þá skiptir miklu að ein­stak­lingar hafi gild­is­mat og við­horf þar sem hagur ann­arra skiptir máli og til­lits­semi og virð­ing fyrir rétti ann­ars fólks sé fyrir hendi eins og Adam Smith lýsti í annarri bók sinn­i. 

Síð­ast en ekki síst er mik­il­vægt að fólk hafi hug­rekki til þess að fara að sann­fær­ingu sinni, segja hug sinn og ótt­ast ekki við­brögð sam­fé­lags­ins,“ segir meðal ann­ars í grein­inn­i. 

Hægt er að ger­ast áskrif­andi að Vís­bend­ingu hér.